De Duikelaar is een relatief jong museum; het werd opgericht in 2017. En hoe olijk de naam ook moge klinken, het thema is ernstig. De Duikelaar was de titel van een klein verzetskrantje; het woord duikelaar betekende onderduiker.
Het Drentse dorpje Nieuwlande herbergde in de Tweede Wereldoorlog namelijk ruim honderd Joodse vluchtelingen. Soms in holen in het bos, soms in kruipruimtes van huizen.
Het museum wil die wonderlijke geschiedenis blijven vertellen. Als eerbetoon aan bekende verzetshelden als Johannes Post én aan alle anonieme inwoners ‘die zwijgend hun leven riskeerden door onderduikers in huis te nemen’, zoals de website terecht opmerkt.
Veel ruimte
Het museum is gevestigd in een voormalig schoolgebouw. ‘We zijn begonnen met één lokaal en de hal, maar inmiddels zijn we eigenaar’, vertelt Hanneke Rozema, voorzitter van Stichting Onderduikersmuseum De Duikelaar.
Behalve de luxe van veel ruimte brengt dat kopzorgen over het onderhoud met zich mee. Maar de mogelijkheid van drie exposities in afzonderlijke lokalen is wel magnifiek, evenals het filmzaaltje waar ook lezingen worden gegeven.
Jaarlijks is er een kerstmarkt ten bate van het museum. ‘En er komen veel schoolklassen, waarmee we educatieve projecten doen,’ zegt Rozema, wijzend op de tegels die kinderen beschilderden vanwege ‘75 jaar Vrijheid’.
Het is onmogelijk om te kiezen welk onderdeel uit de collectie de meeste indruk maakt. De kleine drukpers waarop ‘De Duikelaar’ werd vervaardigd? De expositie ‘Bestemming onbekend’ over de 14-jarige onderduiker Sally Kimel, oud-klasgenoot van Anne Frank? Of toch het intieme hoekje met de lamp boven de tafel, dat illustreert hoe onderduikers de tijd trachtten te doden?
Vergeet ook niet de doorleefde, bijna kapot geknuffelde teddybeer in de ouderwetse poppenwagen. En even verderop, in het bos, is het ‘Onderduikershol’. De lage, nauwe ingang geeft een flauwe notie van de beklemming die de mensen ondergronds hebben ervaren.
Tegeltjesvloer
Veel is nog ‘in ontwikkeling’. De Duikelaar bestaat amper drie jaar. Er is een professioneel begin gemaakt, zoals fraaie fotoborden met onberispelijke teksten. Verder oogt het gebouw nog wat shabby. Tegelijk heeft deze bouwstijl uit de jaren vijftig, inclusief de originele tegeltjesvloer, een onweerstaanbare charme.
Meteen bij binnenkomst zie je een monumentaal kunstwerk in de hal, geheel in de sfeer van de Wederopbouw. Helaas is weet men bij De Duikelaar niet wie de maker is; wel dat het betonnen reliëf met gestileerde keramische dierfiguren de ark van Noach verbeeldt.
Aangezien het onderduiknetwerk in Nieuwlande ontstond vanuit gereformeerde kringen, kom je ook in de collectie telkens verwijzingen naar de Bijbel tegen.
Omdat we midden in een hittegolf zitten, laten we warme dranken achterwege. Maar het is goed toeven in de hal met de gepimpte tafels en stoelen: zwart met primaire kleuren, onmiskenbaar geïnspireerd op De Stijl. Een echte winkel heeft De Duikelaar niet; wel een rek vol geïllustreerde publicaties over de regionale onderduikgeschiedenis.
Kinderen
De Duikelaar geeft je een idee van de ‘gewoonheid’ van het verzet. Natuurlijk had je charismatische kopstukken als Johannes Post en predikant Fredrik ‘Frits de Zwerver’ Slomp. Maar de Drentse dorpsbewoners waren beslist niet uit op spannende avonturen.
Daarnaast bevestigt het museum hoe een oorlog altijd weer de kinderen dupeert, zelfs wanneer ze overleven.
Dat gold voor Sally, die doodsangsten zal hebben uitgestaan toen hij werd opgepakt en afgevoerd naar Westerbork.
Maar het gold ook voor de kinderen van Johannes Post, die hun vader moesten afstaan aan het verzet en er een dode held voor terugkregen.
Onderduikersmuseum De Duikelaar
Julianalaan 3, 7918 AH Nieuwlande
Website: www.museumnieuwlande.nl
