Gevraagd naar de eerste stappen van U2 in Nederland, zeggen de meeste oudere jongeren zich februari 1981 te herinneren. Die spreken dan over de optredens van de band in Paradiso in Amsterdam of het Paard van Troje in Den Haag.
Weer anderen, vooral die uit ’t oosten van het land, weten nog van alles te vertellen over het optreden van die vier jonge Ieren in ’t Heem in Hattem, ‘een veredeld dorpshuis’, op 14 mei 1982. U2 gaf daar destijds een uniek Countdown concert. Veronica’s Kees Baars greep de mogelijkheid aan om de groep te interviewen. Het werd – toen al – een typisch U2/Bono-vraaggesprek.
Hoezo typisch?
“Verwachten de mensen, gezien de situatie in Ierland, meer van jullie dan alleen entertainment? Verwachten de mensen ook een politieke boodschap?”, wilde Baars weten van gitarist The Edge.
“Welke situatie?”, brak Bono in. “De politieke situatie?”
De camera zwenkte prompt naar de charismatische zanger.
“Er wordt door veel mensen een verwachtingspatroon geschapen waar we niet aan kunnen voldoen”, zegt deze. “Maar die mensen zullen nooit krijgen wat ze verwachten. Ze verwachten misschien een politieke spreekbuis of een punk-spreekbuis, omdat ze ons in een hokje willen stoppen. Maar wij willen gewoon onszelf zijn. Wij zijn U2. De liedjes zijn autobiografisch. We werden ons pas van de politieke situatie bewust toen we Ierland verlieten.”
Dit artikel lees je gratis. Als het bevalt kun je onderaan een kleine bijdrage doen, zodat ik dit soort artikelen kan blijven schrijven
Drummer Larry Mullen doet ook nog een duit in te zakje, maar Baars is niet geïnteresseerd. Ook The Edge krijgt de microfoon niet meer onder z’n neus. Baars weet precies waar Abraham de mosterd haalt. Bij Bono.
“Wat is de betekenis van het nummer October?”, wil Baars van Bono weten. Hij krijgt het antwoord, geheel op z’n Bono’s, waar hij op hoopte. Weldoordacht en poëtisch tot en met.
“October is een metafoor”, antwoordt de zanger, die dan net vier dagen 22 jaar oud is. “We hadden de jaren zestig, waarin alles in volle bloei stond. We kregen koelkasten en auto’s en stuurden mensen naar de maan. Het kon allemaal niet op, de mensheid leek geweldig. Maar in de jaren zeventig en tachtig is het allemaal wat kariger. De tijden zijn kouder. We zitten na de oogst, de bomen zijn kaal. En nu realiseren we ons dat we misschien toch niet zo slim waren als we dachten. We zitten met miljoenen werklozen. October klinkt dus onheilspellend, maar tegelijkertijd is het heel lyrisch.”
Of het woord en het lied realistisch of pessimistisch zijn bedoeld, wil Baars nog weten. Bassist Adam Clayton kijkt dan al verveeld om zich heen. Voor hem zit er toch geen vraag meer in, lijkt hij zich te realiseren.
“Het is totaal niet pessimistisch!’, reageert Bono fel. “Wij zijn anti-pessimisme. Wij zijn niet cynisch. Wij proberen juist realistisch te zijn. October is juist een heel optimistische plaat. Ik word doodziek van bands die maar klagen. Die zijn verbitterd. Steeds maar weer die clichés: wat moet je als je geen werk hebt? Wij zeggen juist: laat je niet kisten. Heb plezier.”
Dan, met een glimlach om z’n lippen. “Ach, dat is ook al zo’n cliché. Begin ik ook al.”
*
Op het moment dat U2 (lees: Bono) naast het Hattemse Heem Kees Baars te woord staat, bestaat de band overigens al bijna vijf jaar. Het ontstaan van U2 zal zo zoetjes aan bekend zijn, maar voor de volledigheid nog maar even in vogelvlucht:
Het is september 1976 als talentvol drummer Larry Mullen Jr. op advies van z’n vader een advertentie ophangt op het prikbord van Mount Temple high school in de Dublinner wijk Artane. Kleine Larry drumt al vanaf z’n negende, speelde een blauw maandag in The Artane Boys Band, maar droomt ervan een tandje bij te zetten. “Plaats een advertentie”, raadt z’n vader ‘m daarop aan. Zo gezegd, zo gedaan.
De in Dublin gesitueerde muziekfilm The Commitments gezien? Zo ongeveer moet de auditie een paar dagen later aan 60 Rosemount Avenue zijn gegaan.
De eerste die aanbelt is Adam Clayton. Bassist Clayton is Engels, maar verhuisde al op z’n vijfde naar Dublin, toen z’n vader, een voormalige RAF-piloot, een baan bij de Ierse luchtvaarmaatschappij Aer Lingus kon krijgen.
Niet veel later arriveren de broers Dave en Dik Evans. Beiden zijn gitarist. Dave stelt zich voor als the Edge. Sommigen zeggen dat hij die bijnaam kreeg vanwege zijn scherpe neus, anderen beweren dat het van doen heeft met zijn scherpe geest.
Larry Mullen Jr. is tevreden met de oogst. En ongeveer een kwartier lang heeft hij het idee dat hij de leider van ‘zijn’ nieuwe band zou kunnen worden. Totdat de bel opnieuw gaat, en ene Paul Hewson binnenwandelt. De knaap heeft ontegenzeglijk uitstraling, zegt dat ie Bono heet, grijpt onmiddellijk de microfoon, en beweert dat ie zanger is. Z’n vriendje Reggie had ‘m overgehaald zich aan te melden. “Moet je doen, Paul. Is echt iets voor jou.”
De band is geboren. Feedback, noemen ze zich eerst. Later wordt de naam veranderd in The Hype. Ze spelen voornamelijk de liedjes van anderen na, maar erg goed zijn ze daar niet in. “We speelden zelden een nummer tot het einde”, zei The Edge daar eens over. “Daarom begon we maar met het schrijven van eigen nummers, omdat het naspelen van die van anderen ons niet lukte.”
*
Maar nog even over Dik Evans. Dat lijkt op het eerst gezicht een beetje een triest verhaal, vergelijkbaar met dat van Pete Best, de vermaarde vijfde Beatle, die vlak voor het succes zich aandiende uit de band werd geknikkerd.
Het verhaal van Dik Evans ligt echter een tikje genuanceerder. Evans, het broertje dus van The Edge, besloot de band in het voorjaar van 1978 op eigen instigatie te verlaten. Hij was het niet eens met te muzikale koers, en ging spelen in The Virgin Prunes. Dat was net nádat The Hype z’n naam opnieuw had veranderd (nu in U2, mysterieuzer én multi-interpretabel, volgens de leden), maar dus nog net voor de doorbraak.
Zure druiven?
Neen. Dik Evans had nooit de begeestering die de overige vier wel hadden. Dik, veel meer een computernerd dan een rock artiest, liet zich er eigenlijk nooit over uit, behalve dan door de zeggen dat ‘ik er gewoon niet in paste’: “Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik ten koste van alles in een band wilde spelen.”
Vader Garvin Evans zei er in 2013 in een interview dit over: “Ik heb het nooit met Richard gehad over zijn gevoelens omtrent het verlaten van U2… Omdat het nu eenmaal geen zin heeft om diep in te gaan op ‘wat had kunnen zijn’.”
The Virgin Prunes ging overigens in 1986 ter ziele. Op dat moment had Dik Evans z’n hart echter allang aan de computer science verpand.
*
Maar terug naar de reden van deze reconstructie: de eerste schreden van U2 op Nederlandse bodem.
Het idee om U2 naar de polderdelta te halen komt van disc jockey Sieb Kroeske, broer van ‘twee meter de lucht in’ Jan-Douwe Kroeske. Sieb Kroeske werkt voor Island Records, het label van U2. De tour geldt als promotie van het album ‘Boy’, dat op 20 oktober zal verschijnen. Op die plaat staat onder andere het opzwepende nummer ‘I Will Follow’.
Er staan in Nederland vier optredens gepland. Op 14 oktober wordt het spits afgebeten door de KRO-studio’s in Hilversum. Het concert, voor enkele tientallen mensen, zal een dag later om tien uur ’s avonds worden uitgezonden. Vlak na die uitzending geeft de band z’n eerste échte concert in Nederland. De Amsterdamse Melkweg is op 15 oktober met een zogenaamd Nachtkonsert (sic) de gelukkige. Op 16 oktober volgt Vera in Groningen, waarna de eerste Nederlandse U2-tour op 17 oktober wordt afgesloten in de Gigant in Apeldoorn.
“’s Middags kwamen de jongens van U2 in een aftans busje voorrijden”, herinnert Harry de Winter zich in Het Parool. De latere tv-producent was destijds KRO’s Rocktempelpresentator.
“Helemaal opgewonden waren ze, het was hun eerste keer in Europa. Het was of ze zo uit een koffiebar van Youth for Christ kwamen rollen. Paul McGuinness, hun manager, die dat nog altijd is, leek een onderwijzer bij een schoolreisje. Maar wat ook opviel, was hoe gedreven ze waren. Ze waren echt van plan de wereld te gaan veroveren. ’s Middags waren ze heel geconcentreerd aan het repeteren, met Bono als een soort van dirigent.”
Het verbaasde De Winter, al dan niet met terugwerkende kracht, niet dat het U2 van de KRO-studio’s uitgroeide tot het U2-van-nu. Want ondanks de anderhalve man en een paardenkop in de studio, ging Bono uit z’n dak.
“Hij stond er alsof hij voor een mensenmassa stond”, aldus de tv-producent in Het Parool. “En hij betoverde iedereen die in de studio was. Ik dacht: nou, met een zanger met zo’n enorm ego zouden jullie het wel eens ver kunnen schoppen.”
Overigens moet Bono toen al over de gave van marketing hebben beschikt. Tussen twee nummers door roept hij namelijk dat U2 ‘over een uurtje zal optreden in de Melkweg in Amsterdam’. Door die oproep komen maar liefst 350 nieuwsgierigen een kijkje wagen aan de Lijnbaansgracht – zeker niet slecht voor een buitenlandse groep waar op dat moment nog maar een enkeling van heeft gehoord.
De setlist telt deze nacht acht nummers. De bekendsten daarvan: ‘11 O’clock Tick Tock’ en ‘I Will Follow’.
In het Parool zegt ene Cor Kraaijeveld dat ie het een geweldig concert vond. Met terugwerkende kracht vindt ie het zelfs één van de beste beslissingen in z’n leven dat ie was gegaan. “Meteen toen ze begonnen te spelen, dacht ik: ‘Wauw, wat gebeurt hier?!’ Ik stond als aan de grond genageld. De zaal was nog niet voor de helft gevuld, maar U2 kreeg iedereen mee.”
Erik Timmerman, medewerker van het popblad Muziek Express was minder onder de indruk, hoewel hij eerder een cassettebandje van de elpee ‘Boy’ had gehoord, en daar erg van onder de indruk was. Maar, zegt hij in Het Parool: “Het was geen legendarische show in de Melkweg. U2 was nog zoekende, het publiek kende de muziek niet.”
En Melkweg-directeur Cor Schlösser: “Ik vond het goed, het kon ook wel wat worden, leek me, maar ik had echt niet het gevoel dat het een toekomstige wereldact was.” Tegenover AT5 verklaarde Schlösser ook nog: “Het was legendarisch omdat het het eerste concert van de band buiten Ierland en Engeland was, maar voor de rest… De zaal was maar half vol, en slechts een klein gedeelte was écht geïnteresseerd. Pas tegen het einde kregen de mensen in de gaten dat dit misschien wel een heel goede band was.”
Timmerman was na afloop in de kleedkamer, en zag daar dat de band zelf ook ’n tikje teleurgesteld was. “Ze waren lichtelijk aangeslagen. Bono dacht dat het publiek er niks aan had gevonden (..) Er zijn ook geen recensies van het concert verschenen.”
Die laatste bewering klopt niet. Namens NRC Handelsblad is namelijk Peter Koops aanwezig. En Koops is onder de indruk, zo blijkt uit zijn artikel. “Hemelse geluiden in ritmische stadsrock”, kopt hij. Me dunkt.
“In Engeland wordt Ierland nog steeds als een achtergebleven gebied beschouwd”, schrijft Koops. “Ook aangaande de popmuziek. Een Ierse band moet derhalve van zeer goede huize komen, wil zij die door Brits chauvinisme bepaalde criteria kunnen doorstaan. Zo’n groep is het uit Dublin afkomstige kwartet U2.”
Koops heeft het verder over ‘een eigen stijl’ en een ‘nauwelijks te lokaliseren déjà-vu-gevoel’. Hij noemt de jongens, ondanks hun jeugdige leeftijd, ‘doortastend’ met een ‘doorgewinterde professionaliteit’. Het ‘energieke zangwerk van Bono’ viel hem op, maar vooral ook een ‘rijk en melodieus geluid’. “Ondanks de overdosis echo, die U2 aan elk nummer liet toevoegen, gebeurden er genoeg leuke dingen om dit met veel verve gepresenteerde debuut voor de toekomst te onthouden.”
Waarvan akte.
*
De ene recensie is de andere niet. Of smaken verschillen, zou je ook kunnen zeggen. Dat blijkt namelijk een dag later, op 16 oktober, als de band het stad-Groningse Vera aandoet. In het jongerencentrum aan de Oosterstraat komen zo’n 180 man de vier jonge Ieren aanhoren.
Maar die hadden beter thuis kunnen blijven, als we de inmiddels legendarische recensie van Eddy Determeyer in het Nieuwsblad van het Noorden mogen geloven. “U2 teleurstellend”, heeft Determeyer er boven laten zetten. Dat laat aan duidelijkheid natuurlijk niets te wensen over.
Verderop in z’n artikel doet hij aan duiding. Schrijft dat de muziek van U2 tijdens de langzame nummers ‘het karakter krijgen van een nadrukkelijke betonmolen. Soppige cementrock’. Toe maar.
“De vier jonge gasten hebben het uiterlijk en de allure van jongens die bij je om de hoek wonen. En zo spelen ze ook, welbeschouwd. Eén akkoord muziek, waarin vooral zanger Bono veel ziel en zaligheid legt. Soms hebben de songs een soort suggestie van persoonlijkheid…”
De uitsmijter van Determeyer mag er helemaal zijn. Omdat U2 in 1980 in de Ierse krant The Hot Press in maar liefst vijf categorieën de eerste plaats bezette, is er volgens de Groningse sribent maar één conclusie mogelijk:
“Het popklimaat moet daar nog aanzienlijk slechter zijn dan bij ons. Zelfs hier in de regio hebben we groepen (de New Adventures of, heel iets anders, het nieuwe bandje Ratata van Jan Rot) waar U2 zich niet mee kan meten.”
Padoem Patsss.
