Nog onlangs werd een jonge vrouw gered die ISIS zeven jaar geleden uit de yezidi-provincie Sinjar had ontvoerd. Ze was gevonden in huis bij een ISIS-gezin in de Syrische provincie Deir al-Zor en is inmiddels herenigd met haar familie in Irak.Met dat deel van de familie dat de genocide die de terreurgroep tegen de yezidi-minderheid heeft uitgevoerd overleefde, tenminste.
Op 3 augustus is het zeven jaar geleden dat ISIS Sinjar binnenviel. Van de circa 7000 ontvoerde vrouwen en kinderen worden er nog altijd zo’n 2600 vermist. Inmiddels zijn bijna tachtig massagraven gevonden met de lichamen van mannen, jongens en (oudere) vrouwen, maar slechts honderd van de slachtoffers is opgegraven en geïdentificeerd.
Nog altijd wonen zo’n 350.000 yezidi’s die aan de opmars van de ISIS-strijders wisten te ontkomen of uit gevangenschap ontsnapten, in kampen in de Koerdistan Regio van Irak. De frustratie is daar groot, vooral omdat er weinig zicht is op verbetering. Bovendien houdt de laatste coronagolf stevig huis in de kampen waar mensen dicht op elkaar wonen.
Van de 120.000 yezidi’s die de afgelopen jaren voorzichtig aan terugkeerden naar huis in Sinjar, zijn alleen al in juli zo’n 250 gezinnen toch weer teruggekomen naar de Koerdische opvangkampen. Het is nog te gevaarlijk in Sinjar vanwege de elkaar om de macht in de provincie bestrijdende milities, er zijn onvoldoende voorzieningen en vrijwel geen werk.
Permanenter
In de kampen zijn ze beter af, want daar is hun gemeenschap waar ze op kunnen terugvallen, en ook nog hulpverleners. Tegelijkertijd zitten ze er nog altijd in tenten of cabines, want de Koerdische autoriteiten weigeren hen toestemming om iets permanenters te bouwen. De yezidi’s moeten immers toch terug naar huis, is het streven.
Dat heeft ook een politieke achtergrond: zonder een Koerdische bevolking (en de Koerden beschouwen yezidi’s als Koerden, zelfs al ontkennen velen dat zelf) is het moeilijk om je aanspraak op Sinjar vol te houden. Vooral als de meeste Arabieren wel naar hun dorpen zijn teruggekeerd – wat reden is voor de angst onder yezidi’s, die Arabische buren zagen heulen met ISIS.
Yezidi’s hebben echter ook alle reden om uit de kampen te willen vertrekken. In Koerdistan voelen ze zich gediscrimineerd; de meeste Koerden zijn moslim en velen kijken op hun neer als zijnde vies, achterlijk en ongelovig. Werk is er bijna niet; na zeven jaar afhankelijk te zijn geweest van de liefdadigheid smachten velen ernaar hun eigen leven weer op te pakken. Hoe moeilijk dat ook mag zijn.
Wit-Ruslandroute
Daarom is er onder jonge yezidi’s in de kampen een nieuwe droom: ze willen via Wit-Rusland Duitsland zien te bereiken. De route via Turkije naar Griekenland wordt steeds moeilijker sinds de Griekse kustwacht de bootjes met vluchtelingen de zee weer op sleept. Wie er toch doorheen weet te glippen, komt vervolgens in Bosnië vast te zitten aan de grens met Kroatië.
Smokkelaars bieden nu aan om Europagangers voor 15.000 dollar naar Wit-Rusland te brengen, waarvoor ze sinds kort gewoon een toeristenvisum kunnen krijgen. Daarna helpt de smokkelaar hen de grens over met EU-land Litouwen, waar bijna geen controle is. Appeltje eitje. Behalve de prijs dan.
Dat de Wit-Ruslandroute ontstaan is als gevolg van een escalerend conflict tussen de voormalige Sovjetstaat en de EU interesseert de jongemannen niet. In de eerste twee weken van juli zouden al 1100 migranten en vluchtelingen de route hebben genomen. In het hele vorige jaar waren dat er nog geen tachtig.
Conferenties
Sinds 2014 worden er jaarlijks rond deze tijd conferenties gehouden over de ISIS-misdaden tegen de yezidi’s en de gevolgen ervan. Ook dit jaar staan ze weer op de agenda. De thema’s zijn nauwelijks veranderd. Het gaat bijvoorbeeld nog steeds over het vinden en bevrijden van ontvoerde vrouwen en kinderen. Toen het ISIS-kalifaat nog bestond waren er netwerken die daaraan werkten, en later konden familieleden hun geliefden voor vele duizenden dollars vrijkopen.
Nu worden vrouwen en kinderen alleen nog gevonden na zorgvuldige zoekacties waarbij sociale media een rol spelen. Ze zitten verborgen bij de ISIS-vrouwen in de kampen in Irak en Syrië. Ze zijn door ISIS-leden verkocht naar kameraden in Turkije, Jordanië en Saoedi-Arabië. Kinderen zijn opgenomen in ISIS-gezinnen, waar ze hun herkomst vaak vergeten zijn.
Een ander belangrijk thema is de opvang van overlevers. De Iraakse regering heeft eerder dit jaar een wet aangenomen die yezidi’s compensatie moet bieden voor wat ISIS hun heeft aangedaan. In de provinciehoofdstad Sinjar is een speciaal kantoor geopend waar tot nu toe tweehonderd gevallen zijn geaccepteerd. Families van doden en vermisten krijgen een maandelijkse vergoeding van ruim 800 dollars.
Probleem is dat er documenten nodig zijn, die veel yezidi’s niet meer hebben vanwege hun overhaaste vlucht uit Sinjar, of hun ontvoering. Bovendien staat het kantoor in Sinjar, terwijl de meeste slachtoffers nog altijd in de ontheemdenkampen in Koerdistan wonen. Vaak hebben ze geen geld voor de urenlange reis, waarbij ze bovendien meerdere keren moeten terugkomen om dan soms nog te worden afgewezen.
Traumazorg
Nog zo’n terugkerend thema is de zorg voor de getraumatiseerde slachtoffers. Hoewel er sinds 2014 veel is gedaan om lokaal therapeuten op te leiden en traumazorg te bieden, is het nog altijd lang niet voldoende. Nog steeds zijn er regelmatig meldingen van vooral jonge yezidi’s die zelfmoord plegen omdat ze de erfenis die ze met zich meedragen niet aankunnen.
Goed nieuws is er gelukkig ook, en dat wordt door de gemeenschap breed uitgemeten op sociale media. Overlevers die alsnog trouwen met de verloofde die jarenlang in onzekerheid op hen wachtte. Jongeren die als beste van hun jaar afstuderen. De eerste yezidi-vrouw die een hoge positie in het Iraakse bestuur krijgt als Directeur-generaal Overleverszaken bij het Ministerie van Sociale Zaken.
Het feit dat Nederland en België de ISIS-misdaden tegen de yezidi’s als genocide erkenden past ook onder dat kopje. Voor yezidi’s is het van levensbelang dat erkend wordt, dat wat hun is aangedaan bedoeld was om hun volk uit te roeien. Daarom ook is er vreugde over ISIS-leden die in Europa zijn veroordeeld voor hun daden, zoals in Duitsland. Daar werd een ISIS-vrouw veroordeeld voor het houden van twee yezidi-vrouwen als slavin.
Bij dat proces werd een ander probleem duidelijk, dat zeker een plek zal krijgen tijdens de conferenties. En dat is de veiligheid voor de yezidi-overlevers. De betrokken vrouwen in het Duitse proces durfden niet openlijk te komen getuigen, omdat is gebleken dat ISIS-leden hebben weten te ontkomen en zich zelfs in Europa hebben gevestigd. Zelfs de journaliste die de zaak tegen de Duitse naar buiten bracht na de vondst van haar telefoon, maakt zich zorgen om haar veiligheid.
Toekomst
Een belangrijk punt dat tussen de regels door altijd weer terugkomt, is dat van de toekomst van het yezidi-volk. Het was een van de grote zorgen van de vorige Babasheik, de geestelijk leider van de yezidi’s die vorig jaar overleed. Hij had de gemeenschap in Irak al behoorlijk zien slinken tijdens zijn lange bewind. Eerst door migratie, vooral naar Duitsland, en daarna door ISIS en de nasleep die ook weer tot migratie leidde. En het gevaar van migratie, zei hij eens tegen me, is dat mensen na een paar generaties buiten de gemeenschap zouden trouwen. En daardoor verdwijnt zijn volk langzaam.
Die toekomst hoort daarom ook niet tussen de regels. Die hoort bovenaan te staan. Op 3 augustus 2014 begon wat steeds breder erkend wordt als de zoveelste genocide tegen de yezidi’s. Waarvoor de wereld de aandacht echter alweer heeft verloren. ISIS is immers verslagen? Maar de genocide tegen de yezidi’s gaat door. Alleen nu veel minder zichtbaar.
