Vrouwen van nu zijn milieubewust. Ook als ze menstrueren. Dus gaan we allemaal aan de menstruatiecup. Het flexibele herbruikbare cupje dat menstruatiebloed opvangt in plaats van absorbeert is ongekend populair. Logisch, want je kunt ‘m lang inhouden, het droogt de vagina niet uit en het levert niet iedere maand een hoop afval op. Er is zelfs een petitie geweest om de menstruatiecup in de basisverzekering op te nemen, want, zo stellen de initiatiefneemsters: ‘Huidige menstruatiemiddelen zoals tampons en maandverband zijn duur, milieuonvriendelijk en brengen gezondheidsproblemen met zich mee. De menstruatiecup maakt korte metten met al deze problemen.’
Een in The Lancet gepubliceerde meta-analyse waarin de uitkomsten van 43 studies en de data van 3319 vrouwen zijn verwerkt, rolt de rode loper voor zover mogelijk nog verder uit. Al lijkt de uitkomst weinig verrassend (menstruatiecups zijn veilig en geven net zo veel of zelfs minder lekkage dan maandverband en tampons). Gejuich alom. Maar ook tijd voor wat vraagtekens. Is die euforie terecht?
Van ‘iiiiiiiew’ reacties tot big business
Van iets dat een paar jaar geleden nog vooral ‘iiiiiew!’ reacties opleverde, is het een ware hype geworden. Kijk je naar de Google-zoekopdrachten in Nederland naar ‘menstruatiecup’ in de afgelopen 15 jaar, dan is de stijgende lijn duidelijk te zien. Inmiddels is de cup bijna een statussymbool onder milieubewuste menstrueerders. In allerlei kleurtjes en geleverd in een zakje van – uiteraard – eco-katoen, kan het cupje zo op Instagram. In het begin is het inbrengen (Ja, als je ‘m opvouwt, past ‘ie makkelijk) en verwijderen (Help, zit ‘ie vast??! Oh nee, toch niet…) even wennen, maar na een paar cycli willen de meeste vrouwen niets anders meer. Daar is zelfs een Canadese studie naar gedaan, al in 2011, waaruit blijkt dat 91% van de deelneemsters de cup na afloop van het onderzoek blijft gebruiken én zou aanbevelen aan vriendinnen.
De menstruatiecup is zo populair dat in oktober 2018 ook tamponmerk Tampax overstag gaat en een cup op de markt brengt. Discreet verpakt, dat dan weer wel. Milieuvriendelijk menstrueren is big business. Dat blijkt ook uit de cijfers: wereldwijd was de omzet van menstruatiecups in 2017 bijna 38 miljoen US dollars, valt te lezen in het 2018 Global Menstrual Cups Market Research Report. Verwacht wordt dat dit eind 2025 gestegen zal zijn naar 48 miljoen US dollars. In 2017 werden de cupjes vooral geproduceerd in Noord-Amerika (48,7%) en Europa (45%). Ook in Nederland doen menstruatiecupfabrikanten goede zaken.
Minder afval betekent niet automatisch een milieuvoordeel
De herbruikbare menstruatiecup wordt gepresenteerd als het milieuvriendelijke alternatief voor maandverband en tampons. Dat een cup die vijf tot tien jaar lang meegaat minder troep oplevert dan die enorme afvalberg wegwerpmaandverbandjes en gebruikte tampons die je in die tijd gebruikt, klopt inderdaad als een bus. (Mocht je willen weten hoeveel minder afval precies, check dan even deze studie waarin de DivaCup vergeleken wordt met vier andere menstruatieproducten).
Maar betekent minder afval ook automatisch dat de menstruatiecup beter is voor het milieu? Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal weet het nog niet, aangezien het schoonmaken van de cups veel energie kost. ‘Fabrikanten adviseren om ze na elk gebruik onder de stromende warme kraan uit te spoelen, dat kost veel energie. Daarnaast moet voor en na elke menstruatieperiode de cup uitgekookt worden. Hierdoor is het lastig om te zeggen of er een milieuvoordeel is.’ Hun conclusie: ‘Of wegwerpen slechter voor het milieu is dan hergebruiken, is nog niet voldoende onderzocht.’
Waarschijnlijk is niet de cup, maar wasbaar maandverband de meest milieuvriendelijke optie. Mits je het niet met warm water uitspoelt. Qua milieubelasting is wasbaar maandverband namelijk te vergelijken met wasbare luiers en die zijn definitief beter voor het milieu dan de wegwerpvariant is na onderzoek gebleken, ook als je het wassen en de productie meetelt. Daarnaast speelt, bij ieder (menstruatie)product, het land van productie ook een rol voor de ecologische voetafdruk. Wordt je cup in het nabijgelegen Duitsland gemaakt of in Australië en moet ‘ie dus over de halve wereld vervoerd worden?
Siliconen: made in China
Het merendeel van de menstruatiecups is gemaakt van medische graad siliconen. Uitzonderingen hierop zijn The Keeper (gemaakt van natuurlijk rubber wat biologisch afbreekbaar is), de OIcup en MeLuna (beide gemaakt van medische graad ThermoPlastisch Elastomeer (TPE) en hierdoor makkelijker te recyclen dan siliconen cups). En die siliconen, daar zit het probleem nu juist, meent althans Susie Hewson, oprichtster van het biologische tampon- en maandverbandmerk Natracare en één van de weinige mensen die niet al te positief is over de milieuvriendelijkheid van de menstruatiecup.
‘De grootste hypocrisie van de ecologische claims van menstruatiecups zit ‘m in de extractie en productie van de grondstof die wordt gebruikt om siliconen menstruatiecups te maken,’ aldus Hewson. Siliconen zijn synthetische stoffen die gemaakt worden van het element silicium. Ongeveer 60% van de wereldwijde toevoer van silicium komt uit China. Daar vindt ook een groot deel van de siliconenproductie plaats, vaak in fabrieken die eigendom zijn van internationale bedrijven. ‘Zowel de siliciumextractie als de siliconenfabricage (menstruatiecups worden gemaakt van vloeibaar siliconenrubber) zijn niet duurzaam en hebben een negatief effect op het milieu,’ weet Hewson te vertellen. ‘De delfstofwinning in China, een land dat sowieso al bekend staat om de luchtvervuiling die jaarlijks 1.6 miljoen mensen het leven kost, heeft een enorme impact op de opwarming van de aarde, blijkt ook uit deze studie.’
In China is inmiddels het 2020 Air Pollution Action Plan ingevoerd om de luchtvervuiling tegen te gaan. Als gevolg van de verscherpte milieuregelgeving worden fabrieken gesloten of kunnen ze geen vergunningen meer krijgen, met verminderde toevoer van siliconen en verhoogde prijzen als gevolg. Reden voor alle Europese, Amerikaanse en Aziatische bedrijven om naar een milieuvriendelijker alternatief te zoeken? Nog niet. Want de vraag naar siliconen, die blijft. Hewson houdt het vanzelfsprekend bij haar biologisch gecertificeerde tampons. ‘Ongetwijfeld maken deze uitingen me zeer impopulair, maar terwijl cup-voorstanders de lokale ‘milieu-deugden’ van hun vijfjarige menstruatieplan ophemelen, komen de verwoestende milieugevolgen van hun keuze op het bord terecht van regio’s waar de siliconenwinning en -productie plaatsvindt.’
Waar belanden de miskopen?
Wat doe je met je cup na jaren trouwe dienst? In tegenstelling tot zeesponsjes en biologische tampons en pads is de menstruatiecup niet biologisch afbreekbaar en belandt dus uiteindelijk in de afvalbak. Niet zo erg als je meteen de juiste cup gevonden hebt en deze jarenlang gebruikt. Maar hoe lang kun je ‘m eigenlijk gebruiken? Sommige fabrikanten zeggen tot 10 jaar, anderen raden aan iedere twee jaar van cup te wisselen. Dat maakt nogal een verschil voor het aantal cups die je in je vruchtbare leven gebruikt: slechts vier of wel twintig.
Ook kan het vinden van de juiste cup, ondanks de vele keuzehulpen op internet, nogal een dingetje zijn. Ieder lichaam is anders en er zijn meer mogelijkheden dan alleen maar ‘wel of geen kinderen gebaard hebben’ en ‘ouder of jonger dan 25 zijn’. Hoe lang je vagina is bijvoorbeeld. Of je makkelijk met je vinger bij je baarmoedermond kan. Of je sterke of juist zwakke bekkenbodemspieren hebt. Niet dingen die zo één, twee, drie te beantwoorden zijn. Sommige vrouwen doen dan ook meerdere miskopen die ongebruikt in de kast blijven liggen of gelijk in de vuilnisbak belanden.
Gratis cups uitdelen tegen armoede? Sympathiek, maar zinloos
Eén keertje 25 euro uitgeven voor een cup of iedere maand € 2,50 aan tampons of maandverband. Je hoeft geen rekenwonder te zijn om in te zien dat, ondanks de eenmalig hogere uitgave, bij langer gebruik de menstruatiecup veel voordeliger is. Na een jaar ben je al goedkoper uit. Kun je nagaan hoeveel geld je bespaart als je de cup tien jaar lang gebruikt! Geef iedere vrouw zo’n cup en alle menstruatie-armoede wereldwijd is in één keer opgelost! Toch? Niet helemaal.
Talloze initiatieven schenken menstruatiecups aan meiden en vrouwen die het financieel moeilijk hebben. Op het eerste gezicht heel sympathiek, deze acties. Wat echter vergeten wordt, is dat sommige meiden en vrouwen, om wat voor reden dan ook, de menstruatiecup niet willen of kunnen gebruiken. Arme mensen ‘dwingen’ een cup te gebruiken door deze als enige optie gratis aan te bieden, ‘en daarbij nog wat feiten over hoe slecht voor het milieu wegwerpproducten zijn’ is niet de manier om menstruatie-armoede tegen te gaan.
Dat meent althans Andrea Nielsen-Vold, de oprichtster van Go With The Flow Hawke’s Bay (een not-for-profit organisatie die mensen die ze niet kunnen betalen van sanitaire producten voorziet) én zelf overtuigd cupgebruikster in The Spinoff. ‘De persoon die de cup ontvangt moet weten hoeveel bloed ze verliest, waar haar baarmoederhals zit, wanneer ze menstrueert en welke mate van stevigheid het beste bij haar lichaam past. Zo niet, dan is het bijna zinloos haar een gratis menstruatiecup te geven.’ Nielsen-Vold weet waar ze over praat; bij Go With The Flow Hawke’s Bay liggen talloze menstruatiecups stof te verzamelen omdat niemand ze wil.
Niet geschikt voor derde wereldlanden
Naast persoonlijke redenen, is het in sommige culturen nog steeds not done openlijk over menstruatie te praten, laat staan om inwendige producten te gebruiken. In afgelegen delen in het westen van Nepal worden menstruerende vrouwen maandelijks uit huis verbannen omdat ze ‘onrein’ zouden zijn. Waarschijnlijk niet het handigste gebied om aan het begin van iedere cyclus even naar de keuken te lopen met je cup en deze in een pannetje water uit te koken… In delen van Kashmir (India) mogen ongestelde vrouwen zelfs geen water halen omdat dat ongeluk zou brengen.
Vrouwonvriendelijke denkbeelden zoals deze veranderen gelukkig. Maar zelfs als alle vooroordelen over menstruatie morgen verdwenen waren, dan is het nog maar de vraag of de vrouwen in de derde wereld geholpen zouden zijn met gratis menstruatiecups. Natuurlijk, het is hygiënischer dan je menstruatie managen met bladeren of oude vochtige lappen. Maar als er geen schoon water is om de cup om te spoelen, en je ‘m voor gebruik niet kan desinfecteren, is het juist hartstikke goor.
Vrouwen in gebieden die niet over water en zeep beschikken, zouden meer geholpen zijn met een waterput en adequate sanitaire voorzieningen, dan met een cup. Zelfs cupfabrikant The Keeper zegt op haar site dat hun cups daarom geen goede oplossingen zijn voor vrouwen in arme ontwikkelingsgebieden. De bfree cup zou de uitkomst kunnen zijn. Deze menstruatiecup wordt gemaakt van speciale anti-bacteriële medische siliconen wat de vorming van biofilm tegengaat. Doordat bacteriën zich niet aan het materiaal kunnen hechten, is het niet nodig deze cup voor iedere cyclus te steriliseren.
Cuphygiëne
Voor alle andere exemplaren geldt vooralsnog: goed schoonhouden. Maar dan heb je ook een vagina-vriendelijk product. Aangezien de cup geen vocht absorbeert, maar alleen maar opvangt, droogt de vagina niet uit en blijft het vaginale milieu gezond. Tel daarbij op dat ‘ie, in tegenstelling tot sommige soorten tampons en maandverband, geen chemische stoffen, synthetisch plastic, parfums, loslatende vezels of super absorberende korrels bevat en het is logisch dat de meeste cupgebruiksters niets anders meer willen.
In 2018 zorgde een Franse studie nog even voor paniek door te melden dat in vergelijking met tampons, cups een iets hoger risico op TSS zouden geven. Inmiddels zijn er twee gevallen bekend waarin cupgebruik aan Toxic Shock Syndrome gelinkt wordt. Reden om geen cup meer te gebruiken? Nee. Je kunt ook TSS krijgen als je andere of helemaal geen menstruatieproducten gebruikt. Of als je niet eens menstrueert. Maar wel een reden om je cup nooit langer in te houden dan de maximale tijd die op de verpakking staat aangegeven.
Tot een goede cuphygiëne behoort natuurlijk ook je handen goed wassen voor het inbrengen. Zorg ervoor dat de cup zelf goed schoon is door ‘m tussendoor te reinigen volgens de aanwijzingen op de verpakking. Meestal betekent dit voor iedere cyclus uitkoken om te steriliseren en na iedere keer legen afspoelen met schoon water. Let op: cups met een hol steeltje zijn soms moeilijker te reinigen. Check je cup regelmatig op beschadigingen. Ontstaan er scheurtjes in het materiaal? Barsten? Voelt ‘ie plakkerig aan? Is de flexibiliteit opeens ver te zoeken? Weg ermee. Dat de cup na verloop van tijd wat verkleurt, is trouwens geen reden voor vervanging.
Glitters & regenboogkleuren
Lichte verkleuringen van je cup zijn dus normaal. Maar hoe zit het met de kleur van de cup zelf? Tegenwoordig zijn menstruatiecups verkrijgbaar in allerlei tinten. Niet dat je dat ziet als ‘ie in je vagina zit, maar OK. De echte glamour-lovers gaan voor een glittercup zoals deze van Me Luna. Of eentje in regenboogkleuren zoals deze van Yuuki. Want dat menstrueert natuurlijk veel bete… oh nee, wacht. Nou ja, het staat in ieder geval vrolijk op je nachtkastje. Maar hoe veilig zijn cups in allerlei kleurtjes of exemplaren met glitters?
Hartstikke safe, volgens de fabrikanten. Yuuki geeft aan dat hun tinten gebaseerd zijn op kleurstof voor levensmiddelen, de cups uitvoerig getest zijn en de kleurstof onschadelijk voor je gezondheid. Ook Me Luna ziet geen reden voor bezorgdheid: hun cups, die in Duitsland geproduceerd worden, voldoen aan alle EU-veiligheidseisen voor deze producten. Het bedrijf legt uit dat de glitterdeeltjes in de cup dezelfde zijn als het glitter dat je in sommige make-up, zoals lipstick en oogschaduw, vindt. Waar in cosmetische producten deze glitterdeeltjes in direct contact komen met je huid, is het in menstruatiecups compleet omgeven door medische graad TPE (ThermoPlastisch Elastomeer) en kan dus niet in direct contact met de vagina komen. Mits je de cup gebruikt zoals aangegeven natuurlijk. Dat houdt in voor het eerste gebruik goed wassen en uitkoken zodat eventuele losse glitterdeeltjes die tijdens de productie op de buitenkant van de cup terecht gekomen zijn, verwijderd worden.
Andere fabrikanten maken een statement door juist geen gekleurde cups in hun assortiment te hebben. Zo verkondigt Mooncup om ‘gezondheids-, ethische en milieuvriendelijke redenen’ alleen maar een transparante versie te leveren. Ook kun je met een transparante cup beter zien hoeveel bloed je verliest. Divacup stelt op haar site dat de vagina niet blootgesteld moet worden aan kleurstoffen of chemische stoffen die eventueel door de cup in het lichaam terecht zouden kunnen komen. Hoe leuk die kleurtjes ook zijn, het bedrijf wil geen onnodig risico lopen en heeft daarom besloten alleen ongekleurde menstruatiecups aan te bieden.
Goedkoop = duurkoop?
Met honderden menstruatiecupaanbieders op het internet, rijst al gauw de vraag: Waarom 25 tot 30 euro betalen voor iets dat je ook voor minder dan 1 euro kan kopen? Op uitzonderingen van medische graad ThermoPlastisch Elastomeer (TPE) en latex (rubber) na, zijn menstruatiecups vrijwel altijd gemaakt van medische siliconen. De toevoeging ‘medische’ voor siliconen (in het Engels: medical grade silicone) betekent dat het product veilig is voor toepassingen in en op het lichaam. (Andere producten die van medische siliconen gemaakt worden, zijn onder andere katheters, seksspeeltjes en implantaten). Sommige supergoedkope cups zijn niet gemaakt van medical grade silicone, maar van food grade silicone. Perfect materiaal om een siliconen bakvorm van te maken. Wellicht niet zo geschikt om iedere maand een week lang in je lichaam te dragen…
Verder ontbreken bij veel van deze low budget cups keurmerken. Hierdoor weet je niet of ze voldoen aan alle veiligheidsregels. Deze regels verschillen trouwens ook nog eens van land tot land; op deze site kun je nagaan of het product geregistreerd is bij de Amerikaanse Food and Drug Association (FDA), de grootste geneesmiddelenautoriteit ter wereld. Veel goedkope menstruatiecups worden geproduceerd in China, een land wat niet bekend staat om de goede arbeidsomstandigheden. Investeren in kwaliteit en een paar euro meer betalen voor een cup loont ook de moeite als je daarbij een goede klantenservice krijgt. Eentje waar je terecht kunt met vragen, bijvoorbeeld of deze cup wel geschikt is als je een spiraaltje draagt. Een lagere prijs betekent niet automatisch een slechtere cup (misschien geeft de fabrikant wel minder geld uit aan advertentiecampagnes), maar in veel gevallen geldt dat goedkoop duurkoop is.
Dit artikel verscheen eerder op Period!
