Is het belangrijk hoe liefde en seks er in films uitzien? Ja, want bijna iedereen van na WOII leert hoe met zoenen, vrijen en ‘de daad der daden’ om te gaan middels films. En dat was tot voor kort niet best. Want zo werd aangeleerd en aangewreven dat vrouwen het object zijn van begeerte en dat de mannen van de consumerende partij zijn.
Een eeuw geleden was het leuker
Mannelijke scenaristen, producenten, castingmensen en regisseurs. En ja, ik moet het kwijt: hetero, blank en vaak ook van middelbare leeftijd. Hoe anders was dat in de 20’er en 30’er jaren. Toen was de helft van de scenaristen vrouw, vrolijk en vrij. Dat was dan ook te zien op het witte doek, destijds nog een ware sensatie. Betty Davis, Mae West: zij namen in hun rollen het initiatief. Greta Garbo, Marlene Dietrich, Kathryn Hepburn: “gevaarlijk vrouwen” werden ze genoemd, maar ze waren feministischer, verfrissender en feitelijk ook veel sexyer dan wat in de rest van de 20ste eeuw zou volgen.
Terug bij af
Na de oorlog en met name vanaf de 50’er jaren moest alles namelijk weer volgens goed fatsoen. De ‘moral majority’ van de USA: christelijk, patriarchaal, vrouwen aan het fornuis en geen kapsones. Er werd zelfs een ‘Hollywood Production Code’ ingevoerd, zodat voorkomen zou worden dat er staatsbemoeienis kwam. Kussen mochten 3 seconden in beeld staan, uiteraard geïnitieerd door de mannelijke protagonist. Geen seksuele betrekkingen tussen witte en gekleurde filmkarakters en nimmer buiten het huwelijk. Als dat wel het geval was, moest het tragisch aflopen. En trouwens: de witte vrouwen waren de leading ladies, de zwarte vrouwen waren bediendes, duivelse types of overspelige seksgekkies. Kortom: alle realistische vrouwtypes werden vernietigd.
Meer huid, meer borsten, meer seks
Toen de tijsgeest in de 70’er jaren kantelde, waren het niet de vrouwenrollen die daarvan profiteerden. Alles aan actrices moest sexy en wulps zijn: casting geschiedde op uiterlijke kenmerken. Op lichaamsdelen. Body Parts dus. De documentaire van Kristy Guevara-Flanagan waar ik het over heb. In bikini en op hoge hakken op een rijtje staan om er vervolgens wel of niet uitgepikt te worden door de heren producenten en regisseurs. “Niet zeiken, je mag blij zijn dat je uitverkoren bent!” En als je geen ondergoed- of naaktscenes wilde doen, kon je je carrière verder vergeten. Sterker nog; actrices die bepaalde scenes weigerden, werden op staande voet ontslagen. Te lastig. De Hollywoodwereld ging platweg gezegd van liefde zonder seks naar seks zonder liefde.
Barbarellala
En in de VS vinden ze het moeilijk om over liefde en seks te praten. Dat is ook de reden dat er in Europa eerder en meer bloot gefilmd werd. Maar of dat nou zo vooruitstrevend was, is zeer de vraag. Jane Fonda (1937) vertelt dat ze onder regie van Roger Vadim voor het eerst helemaal naakt ging. Ze trouwden niet lang na hun eerste samenwerking. Maar zelfs als echtgenoot wist Vadim haar nog te belazeren door de letters van ‘Barbarella’ en de daarbij horende ‘credits’ niet allemaal over haar ‘private parts’ te zetten, zoals hij beloofd had. “Ik was 30 en ik had beter moeten weten!” zegt Jane Fonda nu.
Dan maar dronken
In de tijden van de seksuele revolutie waren het nog steeds de mannen die de dienst uitmaakten en dus als je niet alles van jezelf wilde laten zien als vrouw was je vooral “preuts” en heel “ouderwets”. Een andere benadering, maar in feite net zo dwingend als de dienende vrouwenrol van achter het fornuis in de 50’er jaren. De actrices deden wat hen opgedragen werd, waren doodzenuwachtig op de dagen van de seksscènes en tegen de tijd dat er ‘actie’ werd geroepen op de set, hadden ze zich bezat.
Penis = porno, borsten = kunst
Seks was, ook in films, vooral een manier voor mannen om zich te bewijzen. Ten opzichte van hun vrienden, ten opzichte van de hele wereld. En daar hadden ze vrouwelijk schoon voor nodig. Die seksuele revolutie leek geweldig, maar was uiteindelijk slechts in het voordeel van mannen. Dat is overigens de reden waarom we nu in een tweede seksuele revolutie zitten, #MeToo genaamd. Vrouwelijke lichaamsdelen waren gedeeltelijk of geheel te zien, maar ‘de mannelijkheid’ bleef beperkt tot het handelen: het lijfelijke heerschap bleef buiten s(c)hot. Penissen zijn porno, vrouwenborsten zijn kunst: dat was het heersende idee.
De harem uitgebreid
In de 80’er jaren ging dat nog over de kop. Gekleurde mensen werden nu weliswaar aan de cast toegevoegd, maar de latino-, aziatische en zwarte actrices werden gebruikt als uitbreiding van de harem van de witte hoofdpersoon. Met veel voyeuristische seks. De mannelijke boomers kregen er geen genoeg van. De eerste zwarte Bondgirl leek een doorbraak, maar ondanks haar stoere optreden werd ze voor de aftiteling, nog even snel vermoord. 007 hoort namelijk wel te eindigen met een witte mevrouw! En ja: vrouwen konden inmiddels ook met elkáár zoenen en vrijen, maar het scenario daarvoor was ontsproten aan de ultieme mannenfantasie.
Beste billen, borsten, buiken en benen
En daar kwamen tevens de zogenaamde body-double’s in beeld van de studio’s. Dat lijkt opnieuw gunstig voor actrices, maar op zo’n ‘veekeuring’ met modellen en vrouwen met een Hollywooddroom werden uit vele gegadigden de beste billen, borsten, buiken en benen gepikt om de hoofdrolspeelster (uit het bovensegment uiteraard) het perfecte lijf te bezorgen. Er werden zelfs hand-stand ins gebruikt en voet-stand-ins en dat voor toch al erg mooie vrouwen als Kim Basinger, Julia Roberts, Barbra Streisand en Madonna. De verschillende ideale ‘bodyparts’ werden in de montage slim en geloofwaardig aan elkaar geplakt. En de beroemde actrices bleven beweren dat het hun eigen lichaam was. Wat dat deed voor het vrouwbeeld? Nou, het was ook in diezelfde 80’er jaren dat we opeens veelvuldig hoorden over een ziekte die anorexia nervosa heet.
Een marmeren vrouw
Sinds het digitale tijdperk wordt aan de mensen van de montage ook nog eens gevraagd om de gezichten van de hoofdrolspeelsters ‘op te leuken’: minder (liever helemaal geen) rimpels, wallen, moedervlekjes, sproeten, haartjes en deukjes. Zo glad en strak als een marmeren beeld. Of de body-double (slanker en strakker) krijgt voor totaalbeelden en veraf-shots een siliconenmasker van de hoofdrolspeelster op. Bij ‘Games of Thrones’ was de computertechniek inmiddels zover dat het hoofd van de actrices simpelweg in de editroom op het lichaam van de body-double gezet kon worden. Het valt onder het kopje ‘beeldnabewerking’. “Niet te filmen gewoonweg!” Maar dan letterlijk.
De naaktbijlage
Als je vrouwen in een film neerzet als objecten, zullen mannen ze ook als zodanig behandelen. The zogenaamde ‘nudity rider’ is een lange lijst bij het contract van de acteurs over wat wel of niet gedaan gaat worden en/of in het eindresultaat van de film te zien zal zijn. Borst wel (of alleen zijkant), tepel niet, tepelhof wel, billen wel, maar bilspleet niet. Dat werk. In de praktijk van het draaien op de set, krijgt de regisseur echter opeens ‘creatievere’ ideeën, dus daar ga je dan met het contract.
#MeToo
En dan is er nog het verhaal van actrice Sarah Scott. Het is ijskoud als ze een vrijscène moet draaien, haar tegenspeler zegt ‘ik houd je wel warm’ en leidt vervolgens haar hand naar zijn erectie. Zij weigert pertinent. Aan het eind van de werkdag komt dezelfde acteur haar kleedkamer binnen en begint vlak voor haar gezicht te masturberen. En dan is het al 2018. Je zou denken dat de man toch beter zou moeten weten. Maar nee. Later, als Sarah Scott alle moed verzameld heeft dit te vertellen aan de vakbond, zal deze masturbeerder als verdediging gebruiken dat Sarah zich seksueel agressief had getoond.
Fopfeminisme
In Hollywood zijn ze veel beter in het uitbeelden van geweld dan in het uitbeelden van seks. En geweld en seks gecombineerd is verkrachting. Er zit onevenredig veel seksueel overschrijdend gedrag in hedendaagse films, omdat scenarioschrijvers en regisseurs het makkelijker vinden om zo een vrouwelijk personage sterker te laten worden. (‘My name is Buck and I came here to f*ck’) Dit is feitelijk fopfeminisme. Net zoals dat in veel films en TV-series er nog steeds vaak vrouwen in nood (door domme beslissingen) zijn te zien, die ‘gered moeten worden’ door een (slimmere of wijzere) man. Al deze onzin heeft ervoor gezorgd dat generaties meisjes gingen geloven dat ze het in hun eentje niet konden redden.
Digitale revolutie en social media
Anno nu worden er van naaktscenes direct gifjes gemaakt die overal op het internet gaan zwerven en/of er worden met deepfake-technieken andere gezichten op gemonteerd. Het zijn de nare consequenties voor opnieuw de vrouwen. De film ‘Jennifers Body’ was het commentaar van regisseur Karyn Kusama op de stereotypen die gebruikt werden voor het vrouwenlichaam in horror- en slasherfilms. De kritieken waren hevig. Puberjongens die angst hadden dat zij er als man niet meer toe zouden doen. Sinds die tijd zien we hoe vrouwen worden aangevallen als ze hun lichaam gebruiken tégen mannen. Het oeroude waanidee van “Jij hebt ervoor gezorgd dat ik opgewonden werd en daarom maak je het nu ook af!” De gevaarlijkste man is de man die zich afgewezen voelt.
Seksscènes als stuntscènes behandelen
Eindelijk dringt het door dat er een intimiteitscoördinator op de set moet zijn, zoals er ook een stuntcoördinator is, die (meestal mannelijke) acteurs moet beschermen bij gevechtsopnamen. Bizar dat dit niet eerder bedacht is. ‘The Deuce’ van zender HBO was het die ermee begon. Mede dankzij veel meer vrouwen die van scratch af betrokken zijn bij producties, zien we eindelijk meer realiteit. Want ook vrijscènes starten bij het toetsenbord van de script- en dialogenschrijver. Vrouwen zijn tevens veel eerder dan mannen geneigd om inclusief te denken. En dus ook queer-personages in het scenario te schrijven en mensen met een beperking in interculturele relaties. Het feminiene perspectief is toegevoegd aan het eerder zuiver masculiene oog van de camera. “Er is verandering, je voelt het, je ziet het!” Zo signaleert ook Jane Fonda tot haar vreugde. Op de set van Grace & Frankie was de helft van de crew vrouw. Toen ze in 1959 begon, was dat alleen de scriptgirl.
Naakt in Nederlandse films
In de VARA-gids deze week een uitgebreid artikel van Mirjam Bosgraaf die ‘spot on’ gaat op de Nederlandse situatie. Hier brak de naaktrevolutie uit in 1971, toen er voor het eerst bloot en seks was te zien in ‘Mira’, ‘Wat zien ik’ en ‘Blue movie’. In een tijd van groeiend verzet tegen de verzuilde burgerlijkheid, werden bewust shockerend, jonge blote lijven en vrije seks getoond. Er zouden nog vele naakt- en seksscènes in Nederlandse films volgen. Allemaal nogal harde films waarin het vrouwelijk naakt bedoeld lijkt om bezoekers naar de bioscoop te lokken en om mannen op beeld vrij en bruut hun gang te kunnen laten gaan. In ‘Keetje Tippel’ wordt het titelpersonage, gespeeld Monique van de Ven, verkracht en moet ze uitgebreid naakt rondlopen voor een arts die haar ‘onderzoekt’ op tbc. Ook romantischer bedoelde films werden standaard vanuit mannelijk perspectief verteld en daarin werd de liefde door hem geconsumeerd.
Retrospectief
De discussie over naakt in retrospectief is nog niet echt op gang gekomen, al zei Carice van Houten laatst dat ze zich pas nu afgevraagd heeft, waarom ze zo ontzettend vaak naakt is gefilmd. Ze vertelt in de podcast ‘Darmstad FM’ dat ze vroeger nooit gêne voelde bij bloot, maar: “Hè, waarom moest ik in die scènes altijd in bad? Waarom moest ik altijd ineens met mijn tieten tegen een glazen plaat aan geduwd worden? (…) Wel een beetje gek, dat ik dat zo vaak en zo makkelijk heb gedaan.” Maar tot sommige vaderlandse producties is de nieuwe tijdgeest al wel doorgedrongen. In de TV-serie ‘Anne+’ over de lesbische liefde bijvoorbeeld, in de studentenfilm ‘Niemand in de stad’ met realistische sukkelseks en in ‘De belofte van Pisa’ met een teder sekskwartet. Ook in Nederland zijn inmiddels intimiteitscoördinatoren die dat alles in goede banen leiden. Er gloort vrouwelijk licht aan de film- & dramaserie-horizon!
In ‘Het uur van de wolf’, woensdag 9 november 2022, om 22.40 uur op NPO2 de documentaire ‘Body Parts.
