84% van de mensen vindt dat er geen verzachtende omstandigheden zijn voor verkrachting. Toch geeft 11% van de ondervraagde mannen aan dat het een ‘verzachtende omstandigheid’ kan zijn als het slachtoffer het niet fysiek en/of verbaal tegenhoudt. 5% vindt voorts dat verkrachting binnen een huwelijk of relatie ook minder zwaar gestraft moet worden. 19% van de vrouwelijke respondenten geeft aan ooit te hebben meegemaakt dat iemand haar lichaam zonder instemming binnendrong.
Fight Flight Freeze
Heel hard schreeuwen en krijsen, je telefoon pakken, van je af slaan en een karateslag uitdelen. Allemaal dingen die vrouwen bedenken die ze zouden toepassen, mochten ze het slachtoffer worden van seksueel geweld. Maar de werkelijkheid ligt anders. Veel verkrachte vrouwen (en ook mannen) ervaren het zogenaamde ‘bevriezen effect’. Niks meer kunnen: geen bewegingen, geen geluid, geen kracht. Bij extreme angst kunnen namelijk drie verschillende reacties ontstaan om te overleven: ‘fight’, ‘flight’ en ‘freeze’. Vrouwen die bij een verkrachting in die laatste modus schieten, hebben ook nog eens een 3x groter risico op het ontwikkelen van PTSS.
Anna Möller
Zo blijkt uit onderzoek van Anna Möller, MD, PhD, van Karolinksa Instituut en het Stockholm Ziekenhuis. Zij en haar team bestudeerden deze zogenaamde ‘tonische immobiliteit’ tijdens het misbruik bij 298 vrouwen. Van hen gaf maar liefst 70% aan te maken te hebben gehad met dit verschijnsel en 48% meldde zelfs extreme tonische immobiliteit tijdens de verkrachting. Van de 189 vrouwen die na een half jaar opnieuw werden onderzocht, had 38,1% PTSS en 22,2% een zware depressie ontwikkeld.
Tonische immobiliteit
Onderzoek naar ‘bevriezing’ bij verkrachtingsslachtoffers is niet nieuw, maar deze resultaten laten zien dat het vaker voorkomt dan eerder werd gedacht, aldus Dr Anna Möller. Ze zegt dat deze resultaten kunnen helpen om studenten Geneeskunde en Rechten te informeren. In een ZEMBLA-uitzending uit 2019, getiteld ‘Verstijfd van angst’, spreken (ervarings-) deskundigen over deze bevriezingsmodus.
Depressie, PTTS, angststoornis
Volgens Iva Bicanic, hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht en het Centrum Seksueel Geweld, ontstaat zo’n depressie of angststoornis niet alleen door de traumatische ervaring op zich, maar ook doordat verkrachtingsslachtoffers in zulke gevallen zichzelf verwijten dat ze zich niet verzet hebben. Ze schamen zich ervoor. Daardoor durven ze ook niet over het seksuele vergrijp te praten, zoeken ze geen hulp en komen ze niet tot verwerking.
Nederlandse wet aangepast
Al in 2012 zette de Nederlandse regering een handtekening onder het Verdrag van Istanbul. Daarin werd onder meer afgesproken dat de zedenwetgeving in veel landen verbeterd moest worden. Seks moet strafbaar zijn als de een niet wil, en de ander dat weet. Ook als er geen dwang wordt gebruikt. In Zweden is deze clausule reeds in de wet opgenomen. In Nederland en in veel andere landen moet er volgens de wet sprake zijn van aantoonbare dwang om van een verkrachting te kunnen spreken. “Door de dwangeis los te laten is het makkelijker om in een zedenzaak tot een veroordeling te komen”, aldus hoogleraar strafrecht Kai Lindenberg. “De Nederlandse wet moet worden aangepast, simpelweg omdat het Verdrag van Istanbul daartoe verplicht.”
Wraakactie
Die wederzijdse consensus voorkomt tevens een ander probleem. Dat van bekende zaken waarin de één beweert dat het om vrijwillige seks ging en de andere daar een totaal tegenovergestelde lezing van geeft. Ook daarom is duidelijke instemming van belang, benadrukt Lindenberg. Denk aan situaties waarin iemand op oneerlijke wijze zijn of haar gram probeert te halen, bijvoorbeeld als wraakactie na een stukgelopen relatie.
Karikaturaal
We moeten bij die toestemming van beide kanten overigens niet de karikatuur voor ons zien van twee mensen die allerlei formulieren moeten ondertekenen nog voordat ze ook nog maar een moment fysiek worden met elkaar. Dit is namelijk wel vaak het argument wat wordt aangevoerd tegen dit Scandinavische model. Kai Lindenberg: “Dat zou erg ver gaan en Zweedse juristen geven ook aan dat het ook om impliciete instemming gaat. Dat zou ook meer de realiteit weergeven van hoe seksuele toenadering werkt.”
Seks tegen de wil
In Nederland zitten op dit moment verschillende partijen met elkaar om de tafel om de wetswijziging goed vorm te geven en ongewenste bijeffecten zoveel mogelijk te voorkomen, terwijl de positie van het slachtoffer wel sterker wordt. Maar het is nog geen gelopen race. Door een nieuw delict naast verkrachting te introduceren, namelijk ‘seks tegen de wil’ wil minister Ferd Grapperhaus het mogelijk maken in de toekomst ook verdachten te vervolgen die geen fysiek geweld gebruikten, maar wel wisten, of hadden moeten weten, dat hun slachtoffer niet wilde. Grapperhaus denkt als een jurist en hoopt met zijn voorstel meer seksuele delinquenten achter de tralies te kunnen krijgen.
Klap in het gezicht
Maar de Kamer en deskundigen zijn sceptisch. Niet in de laatste plaats omdat de maximale eis voor ‘seks tegen de wil’ zes jaar celstraf zou worden, tegenover twaalf jaar voor verkrachting. Ook vinden veel kamerleden ‘seks tegen de wil’ sowieso verkrachting, wat elk weldenkend mens natuurlijk kan onderschrijven. “Ik vind dat een klap in het gezicht van slachtoffers”, zegt PvdA-Kamerlid Attje Kuiken. “Alsof het minder erg is wat je hebt meegemaakt als je je niet hebt kunnen verzetten.” Daarbij doelt ze mede op het hierboven beschreven verschijnsel van het ‘bevriezen’ van een slachtoffer bij verkrachting.
Briefing Professor Laan
Seksuoloog en hoogleraar Prof. dr. Ellen T.M. Laan briefde vorige week de Tweede Kamer over de kwestie. “Verkrachting die plaatsvindt in partnerrelaties of in een uitgaanscontext vallen vaak onder het traditionele script van seks, waarbij de man zijn seksuele verlangens najaagt en het aan de vrouw is om voldoende duidelijk aan te geven dat zij niet wil. En als zij dat niet doet is er geen sprake van verkrachting. Niets doen is echter normaal slachtoffergedrag, ook bij mannelijke slachtoffers. Uit recent onderzoek is gebleken dat 70% van de slachtoffers van verkrachting niets doet, zich niet verdedigt, en als het ware verlamd raakt van angst. Deze ‘bevriesreactie’ staat bekend als tonische immobiliteiten en is een evolutionair nuttig verdedigingsmechanisme in noodsituaties, waarbij vluchten of vechten niet meer mogelijk is. Alsof je brein voor je beslist: ‘liever verkracht dan dood’. Het gaat hier om een onvrijwillige biologische reactie, het onbeweeglijke konijntje voor uw koplampen doet het ook.”
Beeld: Pikist
