Op een koude wintermiddag, wanneer de wind langs de ramen van de eeuwenoude Dorpskerk van Oostkapelle giert, zitten voorzitter Frans Vijlbrief (71) en voormalig scriba Ron Waverijn (69) aan een kop koffie in de consistorie. Ze vertellen over hun gemeente(n), die ooit twee gebouwen vulde en honderden mensen trok. ‘Nu zijn er in de winter tussen de zestig en de tachtig bezoekers. De meesten zijn rond de zeventig jaar oud, een enkele veertiger, vijftiger komt nog regelmatig. In de zomer bezoeken zo’n tien tot twintig toeristen onze kerk,’ vertelt Vijlbrief. ‘Sommigen blijven bij het koffiedrinken na de dienst en dat levert soms mooie en verfrissende gesprekken op.’
Oostkapelle is een Zeeuws dorp met bijna 2300 inwoners, waarvan de meerderheid ouder is dan 65 jaar. Het aandeel inwoners onder de 25 jaar is 23 procent, terwijl dat landelijk met 27 procent hoger is. Kerkgangers voelen de dreiging: zonder jeugd lijkt er geen toekomst te zijn. ‘De jongere generatie vertrekt naar de grotere steden voor werk en met hen verdwijnt vaak de vaste kerkgang.’ vertelt Ron Waverijn. Dat herkent de Oostkapelse Janny Latuheru-Vergouwe (80): ‘Mijn kinderen zijn na de middelbare school uit de provincie vertrokken om elders te studeren. Gelukkig zijn ze weer teruggekomen, maar hun vrienden uit het Zeeuwse keerden niet meer terug.’
Ook speelt onder de jongere generatie kerkverlating, vertelt Waverijn. ‘Het traditionele uur luisteren spreekt de jongere generatie niet meer aan. Ze moeten een uur stilzitten, mogen niks terugzeggen. Onze kerk zal moeten vernieuwen om nog relevant te blijven.’
Filmavonden
De Dorpskerk zoekt daarom actief naar manieren om betekenis te blijven houden, en daarbij ligt de nadruk niet langer alleen op de zondagse diensten. Zo organiseren ze filmavonden waarbij thema’s als rouw, vergeving en levensvragen centraal staan. Na de film wordt er vaak nagepraat in kleine groepjes, wat zowel kerkleden als niet-kerkelijke dorpsbewoners aantrekt. ‘We willen kerk zijn voor het dorp en niet alleen voor ons eigen cluppie,’ licht Vijlbrief toe.
Eén van die bezoekers is Janny Latuheru-Vergouwe, die ‘blij is met de activiteiten die de gemeenschap buiten de zondagse diensten organiseert’. Vroeger was ze met haar man lid van de Dorpskerk. Maar het echtpaar schreef zich uit en kerkt nu in de vrijzinnige gemeente van Middelburg. ‘Ik ben opgevoed met het godsbeeld van een Heer op de troon, die neerkijkt op ons en alles voor ons regelt,’ vertelt Latuheru. ‘Maar dat zie ik zelf anders. In de kerkdiensten zoek ik meer een richtlijn voor m’n leven, al geloof ik dat er meer tussen hemel en aarde is.’ Omdat ze zich ooit uitschreef bij de Hervormde Kerk voelde de Oostkapelse enige aarzeling bij haar bezoek aan de filmavond: ‘Ik heb eerst nederig gevraagd of ik naar binnen mocht, maar ik werd hartelijk begroet en welkom geheten.’
Een ander initiatief dat de kerk organiseert, is de jaarlijkse gedachtenisdienst, een doordeweekse bijeenkomst rond Allerzielen. Bezoekers krijgen bij binnenkomst een waxinelichtje uitgereikt en steken die aan voor hun geliefden terwijl zachte harp- en blokfluitmuziek klinkt. Er worden gedichten voorgedragen, en de sfeer is intiem en laagdrempelig. ‘Het mooie is dat het niet alleen kerkleden zijn die komen, maar ook mensen die anders weinig met de kerk hebben,’ vertelt Waverijn. ‘Je ziet jongere mensen, en ouderen die iemand hebben verloren – die momenten verbinden.’
Beeld: Hendrina de Graaf
Ook is de PKN-gemeente begonnen met thema-avonden over de laatste levensfase en daarna. ‘We hoorden om ons heen dat daar vragen over leefden,’ vertelt Vijlbrief. ‘Zo kregen de pastorale medewerkers veel vragen over het thema. Zij voelden zich daar verlegen mee. Daarom hebben we die avonden opgezet.’ Op deze doordeweekse avonden, waarbij bewoners van het dorp uitgenodigd worden, behandelt de kerk vragen over euthanasie en palliatieve zorg, en is er een spreker. Een huisarts, bijvoorbeeld, die zelf kerkt in deze gemeente. Of iemand die tientallen jaren werkte in de terminale thuiszorg. ‘We proberen dan echt een laag dieper te steken,’ zegt Vijlbrief, zodat we iets over het geloof mee kunnen geven.’ Wordt er ook bijbel gelezen, gebeden? Dat niet, zegt Waverijn. ‘Het moet niet te geforceerd worden. Evangelisatie is voor ons niet op het strand roepen dat je in Jezus moet geloven. Wij vinden dat geloof vooral tot uiting moet komen in je daden.’
Het kruis
Het kruis staat voor Waverijn symbool hoe je als kerk zou moeten zijn. ‘Binnen de kerk zien we het kruis als een weerspiegeling van zowel de verticale als horizontale dimensies van het leven. De verticale lijn van het kruis staat voor de relatie tussen God en de mens. We laten ons voeden door God waaruit we inspiratie halen voor de horizontale as: de wil van God doen op aarde,’ vertelt de voormalige scriba. ‘En die uitdaging kom je dagelijks tegen. Als je te maken krijgt met ruzie of onmin, wat doe je dan? Dat dit niet alleen een filosofie is voor Waverijn, bleek toen Vijlbrief zijn vrouw verloor. ‘Hij heeft toen veel met me gewandeld’, vertelt de voorzitter van de kerkenraad.
De kerk geeft dat handen en voeten in het ‘Groene Kerk zijn’, lichten de Zeeuwen toe. Zo komen er zonnepanelen op het kerkgebouw en wordt er voor de verbouwing gebruikgemaakt van duurzame materialen. Ook heeft de gemeente ‘de Hof van Heden’: een volkstuin van 1400 vierkante meter waarin dorpsbewoners gratis groenten en fruit mogen oogsten. Hoewel het aantrekkelijk klinkt, komt het nog niet zo van de grond, vertellen de mannen. ‘Het lijkt wel alsof er weinig behoefte aan is.’
Sluiting
Wat mist Oostkapelle als de Dorpskerk niet meer zou bestaan? ‘Een belangrijk ijkpunt van de Oostkapelse gemeenschap,’ vinden de mannen. ‘Activiteiten zoals de gedachtenisdienst en de filmavond laten zien hoe de kerk een verbindend element binnen het dorp is.’ Waverijn denkt dat het dorp uit elkaar zou vallen ‘Mensen zouden meer op zichzelf gericht zijn, en we zouden het risico lopen dat sociale verbondenheid verdwijnt.’
Toch geven de Zeeuwen de moed niet op. ‘Komende tijd verbouwen en isoleren we de consistorie, zodat die klaar is voor de toekomst,’ vertelt Vijlbrief. ‘En samen met Grijpskerke (een naburig dorp, red.) zoeken we een jonge predikant die hier een halve week aan de slag kan. Met een frisse wind hopen we dat onze kerk klaar is voor de toekomst.’
Andere gemeenschappen
In Oostkapelle is de Dorpskerk niet de enige geloofsgemeenschap. Naast de Protestantse Kerk Nederland (PKN), waartoe de Dorpskerk behoort, kent het dorp ook een Gereformeerde Gemeente en de evangelische Church at Sea. ‘De Gereformeerde Gemeente heeft een veel striktere geloofsbeleving,’ legt Waverijn uit. ‘Ze richten zich ook sterker op hun eigen gemeenschap, terwijl wij proberen het hele dorp te bereiken.’ Volgens de scriba van deze gemeente trekt de kerk zondags zo’n 500 bezoekers, vanuit Oostkapelle en verschillende buurtdorpen.
Aan de andere kant staat Church at Sea, een jongere, vrijere gemeenschap die zo’n zestig bezoekers trekt met moderne muziek en een losse sfeer. ‘Die gemeente trekt meer jongeren,’ vertelt Janny Latuheru-Vergouwe. Bij gezamenlijke activiteiten, zoals de 4 mei-herdenking, ontmoeten de verschillende kerken elkaar.
Het verschil in orthodoxie tussen de plaatselijke Gereformeerde Gemeente en de PKN is fors, vertelt Waverijn. ‘Mensen die iets minder orthodox willen, sluiten zich eerder aan in een kerk in Middelburg, die wat behoudender is dan wij. Bovendien komen ze daar weer mensen tegen met wie ze op school hebben gezeten.’
