Milan Kundera – Het feest der onbeduidendheid (108 p.). Vertaling Martin de Haan, Ambo Anthos, € 14,99
Waaruit bestaat het leven anders dan uit verhalen, Of beter gezegd, verzinsels? Wat als we een grap niet (meer) als grap herkennen? Als een slang die in zijn eigen staart bijt maakt Milan Kundera (Tsjechië, 1929) met nieuwe boek Het feest der onbeduidendheid een cirkel rond. Zijn eerste roman sinds twaalf jaar – in de tussentijd verschenen alleen essays van zijn hand – lijkt immers een echo van zijn allereerste, De grap, uit 1967. In de honderdacht pagina’s die deze nieuwe, misschien wel laatste roman telt, toont de schrijver zich in topvorm. In geestig, compact proza snijdt Kundera op lichtvoetige wijze de hem kenmerkende thema’s aan. Een boek dat als je het dichtslaat ertoe uitnodigt om er opnieuw in te beginnen.
Het feest der onbeduidendheid laat zich niet eenvoudig samenvatten, omdat het speelse verhaal een duidelijke plot ontbeert, maar veel ideeën rijk is. Het cirkelt rond vier vrienden van verschillende leeftijden en achtergrond, al schetst Kundera zijn personages Alain, Ramon, Charles, Caliban alleen in hoofdlijnen. Alain, als kind in de steek gelaten door zijn moeder, die hij zich vooral herinnert door haar navel, wordt in beslag genomen door bespiegelingen over de navel als erotisch middelpunt van het vrouwelijk lichaam. Tegelijk voert hij denkbeeldige gesprekken met zijn moeder over haar vertrek vlak na zijn geboorte en probeert hij met zijn verbeelding daarmee in het reine te komen.
Charles wil een toneelstuk voor het marionettentheater schrijven op basis van het verhaal van de vierentwintig patrijzen, opgetekend in de memoires van Nikita Chroesjtsjov, Stalins opvolger. ‘Ken je dat niet? ‘En toch is daar de grote verandering van de wereld mee begonnen!’ zegt Charles verbaasd tegen Ramon, als die bij hem op bezoek is. Stalin vertelde zijn medewerkers een ongelooflijk verhaal over het schieten van patrijzen, maar zij hebben niet in de gaten dat Stalin een grap in plaats van een leugen vertelt. ‘Want niemand om hem heen wist meer wat een grap was. En daarmee kondigde zich volgens mij een nieuwe grote periode in de geschiedenis aan.’
Samen met zijn vriend Caliban werkt Charles als ober. Daarbij is Caliban verstrikt geraakt in een uit de hand gelopen grap: om indruk te maken deed hij zich ooit voor als een Pakistaan, maar nu kan hij niet meer terug, en is hij bang dat de politie hem misschien aanziet voor een of andere verdachte figuur. Ook de Portugese vrouw die verliefd op hem is, zal hij niet meer kunnen vertellen dat hij al die tijd maar heeft gedaan alsof. Via hun vriend Ramon belanden ze op een cocktailparty van D’Ardelo, een narcistisch type, die Ramon ‘per ongeluk’ heeft voorgelogen dat hij kanker heeft – alweer zo’n verzinsel waar hij niet uit terug kan.
Volgens Schopenhauer was de wereld niets anders dan voorstelling en wil. Iedereen wordt één en dezelfde voorstelling van de werkelijkheid en waarheid opgedrongen, als er tenminste een sterke wil is die dat doet. ‘“En ik kan jullie garanderen dat de mensen onder invloed van een grote wil uiteindelijk alles gaan geloven wat je ze wijsmaakt! Ja, kameraden, alles wat je ze wijsmaakt!” En Stalin lacht, er klinkt geluk in zijn stem.’
Zo kan ook de schrijver zijn lezer (bijna) alles wijsmaken, en raken de werelden van Stalin en die van de hoofdpersonen elkaar uiteindelijk, terwijl door het verhaal heen de auteur nadrukkelijk stevig aan het roer staat: ‘Herhaal ik mezelf? Begin ik dit hoofdstuk met dezelfde woorden als ik in de eerste regels van deze roman heb gebruikt? Ik weet het.’
Ramon mag dan verzuchten dat de grappen van hem en zijn vrienden hun macht hebben verloren, Kundera speelt het spel met de lezer met verve. Onder alle lichtvoetigheid ligt wel degelijk gedachtegoed verscholen dat de moeite van het overdenken waard is. Maar hoe serieus moeten we dat (nog) nemen? Misschien bedoelt Kundera ook dat allemaal wel als grap.
Lees ook de longread over Milan Kundera, belicht door zijn vertaler Martin de Haan. Of lees het stuk hier in Blendle/Cafeyn.
A•Quattro•Mani reist de wereld over voor recensies van de mooiste literatuur en persoonlijke, exclusieve interviews met schrijvers die ertoe doen. Ze publiceren in TPO Magazine, en op Blendle/Cafeyn. Klik hier voor een overzicht.
Niets missen? Neem een abonnement op A•Quattro•Mani bij TPO Magazine.
Volg A•Quattro•Mani ook op Twitter en Facebook.
