Iedereen klaagde iedereen aan tot medio augustus 1945….
Balanceren
Een topambtenaar in het bezette Nederland kun je heel best vergelijken met een ‘burgemeester in oorlogstijd”. Een onmogelijke positie van voortdurend balanceren. Zo iemand was ingenieur Jan Groen Tukker, dieals hoge ambtenaar de verantwoordelijkheid droeg voor een belangrijk deel van de Nederlandse voedselvoorziening tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Journalist Jan Tukker heeft een reconstructie gewaagd van het leven van zijn oud-oom. Hij had hem als kind nog meegemaakt. Een foto van Groen en zijn vrouw Leida uit 1939 gaf de doorslag om de onderste steen boven te krijgen. Dat de voedselvoorziening van ons dichtbevolkte land bij een oorlog problematisch kon worden was door de overheid voorzien. Zo zou de belangrijke graanimport tijdens een oorlog direct in gevaar komen door een zeeblokkade. Het Rijksbureau dat hiermee belast was voorzag de noodzaak van een distributiesysteem. Maar ook de noodzaak van een drastische omschakeling van de landbouw en veeteelt, die dan ook nog eens snel zou moeten plaatsvinden. De pluimveestapel zou een van de eerste slachtoffers zijn, zo wist de latere voedselcommissaris van Gelderland Jan Groen Tukker als geen ander. Want dit was zijn hoofdfunctie: directeur van de centrale van eieren en pluimvee en daarnaast Rijks Pluimvee Consulent…
Zie video https://youtu.be/o7z33Ysggjs
Vluchtelingen, onderduikers, politieke gevangen en piloten
De Duitse bezetter wierp al vrij snel het masker af. Ambtenaren hadden een gezagsprobleem nu de Nederlandse regering naar Engeland was uitgeweken. De mogelijkheid bestond om als hoge ambtenaar terug te treden, maar in het belang van de bevolking zijn ze allemaal op hun post gebleven. Daarmee ontstond er wel steeds meer druk op Tukker, die zijn betrokkenheid bij de Pluimveehouderij moest opgeven. De positie van voedselcommissaris werd ook steeds meer bedreigd. Groen wilde vanuit zijn woon- en werkplaats in de regio Apeldoorn de touwtjes in handen houden om te vermijden dat NSB-ers zijn taak zouden overnemen. Dat zou zeker betekend hebben dat het zorgvuldig opgebouwde landelijke netwerk (van bureauhouders) ineen zou storten. Met te verwachten dramatische gevolgen voor de voedselvoorziening. Uitermate lastig werd het toen er door de bezetter een parallelle organisatie van landbouwers werd opgezet. Deze zogenaamde Landstand beijverde zich om jonge Nederlandse boeren uit te zenden naar door Duitsland bezette landbouwgebieden in Oost Europa (Oostland). Manoeuvreren bleek nu voortdurend harde noodzaak. Een groeiende stroom vluchtelingen, onderduikers, politieke gevangen en piloten moest worden gevoed buiten de officiële kanalen om. De situatie liep uit de hand toen de Duitsers als strafmaatregel de voedseltransporten naar West Nederland hinderden. De luchtlandingen en de ontruiming van Arnhem veroorzaakten enorme problemen, die in dit boek helder worden beschreven. De prijs was hoog voor het gezin Tukker, dat al eerder de eigen woning had moeten opgeven.
Tukker komt terug
Na de oorlog was de feestvreugde in veel gezinnen ver te zoeken. Snel kwam naast de opluchting ook nieuwe dreiging. Want er werd gesproken over zuivering. Tukker werd door sommigen beschuldigd van collaboratie. Bestudering van de archieven maakt duidelijk hoe achter de rug om van Tukker boosaardige activiteiten zijn ondernomen door mensen uit zijn netwerk. Een lange periode van onzekerheid en verdriet volgde. De zuivering van 32000 ambtenaren door honderden commissies was een regelrecht drama en er was sprake van veel rechtsongelijkheid. Voor Tukker werkte de opstelling van de hoogste chef Sicco Mansholt niet mee (de auteur beschrijft een ontmoeting met hem). Gelukkig trad later een verbetering op in de verhoudingen. Dat blijkt ook wel. Via zoekmachine Delpher trof ik deze tekst van dit radiobulletin uit de zomer van 1959, waarin Tukker wordt bedankt voor bewezen diensten.
Persoonlijk
Het boek met De Voedselcommissaris raakt mij als recensent ook persoonlijk want ook ik loop aan tegen een dergelijk niet-verteld verhaal in de familie. Waarbij ik stuitte op zwijgzaamheid en het advies dit te laten rusten. Voor mij dus heel veel herkenning in de boek. Dat moet beslist voor veel mensen gelden gezien de enorme aantallen zuiveringsverzoeken.
https://www.devoedselcommissaris.nl/
De uitgever stelde een exemplaar van dit boek ter beschikking voor een recensie https://www.amboanthos.nl/
afbeeldingen: https://www.delpher.nl/
Verder
Voor lezingen https://www.deschrijverscentrale.nl/auteurs/1122029
De voedselcommissaris in de pers:
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/portret-van-een-dappere-voedselcommissaris-in-oorlogstijd-vijf-sterren-~bf569292/
https://www.vpro.nl/boeken/artikelen/tips/november-2018/Kees-Tukker.html
https://www.tracesofwar.nl/books/3263/De-voedselcommissaris.htm
https://www.nporadio1.nl/nos-met-het-oog-op-morgen/onderwerpen/471994-kees-tukker-over-zijn-oudoom-als-voedselcommissaris
https://www.telegraaf.nl/nieuws/2582930/het-oorlogsverleden-van-een-niet-onomstreden-oudoom
