Stop vier mensen in een hogedrukpan en kijk wat er gebeurt. Liefst twee stellen, waar de relationele slijtage heeft toegeslagen en waar elke verandering alleen maar een verbetering kan inhouden. Een geliefd literair procedé, dat we terugvinden van Herman Kochs Het Diner tot Edward Albees Who’s afraid of Virginia Woolf? Ook de Duitse auteur Juli Zeh schept er een bijna sadistisch genoegen in, haar vier personages te laten spartelen in een geïsoleerde situatie. In het geval van haar nieuwste roman Nultijd op een klein vulkanisch eiland, al dan niet onder de omringende zeespiegel.
Sabotage
Vakantie is gevaarlijk voor elke relatie, zoals iedereen weet. Als soapie Jolanthe en haar mislukte schrijversvriend Theo een duikvakantie boeken, kan dat alleen slecht aflopen. Aan duikinstructeur Sven en zijn hulp Antje de taak om de lieve vrede te bewaren. Dat lukt één dag, waarna Jola er niet voor terugschrikt om de duikuitrusting van haar Theo te saboteren. Die doet gezellig mee en laat zijn handjes wapperen, wat Jola de nodige blauwe plekken oplevert.
Gezellig. Heb ik weer, denkt Theo. De voormalige jurist was nou net uit Duitsland gevlucht om de ratrace van overambitieuze carrièremakers te ontlopen en los van alles en iedereen zich op de zee te storten. Dat zijn voormalige buurmeisje Antje zijn bed warm houdt, neemt einzelgänger Theo op de koop toe.
En dan slaat het noodlot onvermijdelijk toe. Tussen Jola en Sven ontwikkelt zich een broeierige spanning, die zich een uitweg moet vinden. Met die onderhuidse emoties weet schrijfster Juli Zeh wel raad. Handig laat ze zowel Jola (via een dagboek) als Sven hun kant van het verhaal vertellen, de waarheid moet de lezer maar zelf bepalen.
In de beperking toont zich de meesterschap. Door bewust voor slechts een kwartet personages te kiezen, houdt Zeh de handeling beperkt en overzichtelijk. Denk aan Roman Polanski’s Het mes in het water: stel op zeilboot ontmoet vreemdeling, waarna alles misgaat wat er mis kan gaan.
Claustrofobie
In de beperkte kosmos van Nultijd komt het op de kleine details aan. Het claustrofobische gevoel onderwater, de euforie als je langs allerlei fraaie vissen zweeft: duiken kent geen geheimen voor Zeh. Nultijd is een begrip uit de duikwereld, die aangeeft hoeveel minuten je onder kunt blijven, zonder bij het weer opstijgen gezondheidsrisico’s te lopen. Sven, Jola en Theo spelen met vuur. Vooral Jola dweept met het slachtofferschap en probeert Theo te verleiden uit jaloezie fatale stappen te ondernemen. Jola in haar dagboek: ‘Slachtoffer-zijn zit de mensen in het bloed. Daarom verenigen mensen zich in echtparen, woongroepen, verenigingen, partijen en maatschappijen: zodat er altijd iemand anders is die aan alles schuldig kan zijn. Slachtoffer-zijn is een kunst die makkelijk te beoefenen is als er een geschikte medespeler in de buurt is. Iemand die dom genoeg is om de zondebok te worden. Die toeslaat zonder na te denken en daarna om excuses smeekt. Wie zijn eigen dader heeft, hoeft zich nooit meer zorgen te maken om de slachtofferrol.’
De lezer van Nultijd moet zelf bepalen wie binnen het kwartet dader en wie slachtoffer is. Het maakt het boek tot een psychologische thriller, die tot het eind amuseert, maar niet overdreven diep graaft. Pardon, ik bedoel duikt.
Gepubliceerd op www.crimezone.nl
