Doodgestoken achter de kinderwagen in Den Bosch: kan ‘de wet van Clare’ dit soort partnermoorden stoppen?

Met behulp van omstanders kon de politie vlak na de steekpartij een 31-jarige man uit Nieuwegein arresteren. De man is haar ex en zou 10x op de vrouw hebben ingestoken.

Clare’s Law

Vrouwen in Engeland en Wales hebben sinds een aantal jaren de mogelijkheid om bij de politie te controleren of hun vriend of partner daar geregistreerd staat in verband met een gewelddadig verleden. De wet waarop deze bevoegdheid rust, wordt ‘Clare’s Law’ genoemd, naar Clare Wood. Zij werd vermoord werd door een man die ze via Facebook had ontmoet. De 36-jarige vrouw leerde haar vriend George Appleton kennen via het sociale medium en had geen idee dat hij bij de politie geregistreerd stond vanwege gruwelijk partnergeweld in het verleden. Nadat ze met George brak, werd ze eerst tijdenlang door hem gestalkt en bedreigd en uiteindelijk in haar eigen huis door hem vermoord.

Een vrouw als bezit

Dit soort misdrijven wordt meestal onder kopjes als ‘familiedrama’, ‘huiselijk geweld’, ‘crime passionnel’ of ‘ongeluk in de relationele sfeer’ geschaard. Alsof het ook maar iets met andere gezinsleden, passie of liefde te maken heeft. Het is pure femicide: een vrouw wordt vermoord, omdat ze een vrouw is. Of eigenlijk: omdat ze iemands vrouw is. Bezit. En als zij de relatie verbreekt of niet doet wat haar opgedragen wordt, denkt ‘de eigenaar’ met haar te kunnen doen wat hij wil. Femicide, moord op een vrouw omdat ze een vrouw is, komt in alle landen, in alle rangen, standen en leeftijdsgroepen voor. Het zijn kapsters, leraressen, zakenvrouwen, verpleegkundigen of studentes. Dat geldt ook voor de daders. Eerdergenoemde man die vorige week zijn ex in Den Bosch doodstak, terwijl die achter de kinderwagen liep, was zelf onderwijzer op een basisschool. Zijn inmiddels begraven ex werkte bij Jeugdzorg.

Recente femicide

Nathalie Maillet, de directrice van het circuit van Francorchamps werd op 15 augustus door haar echtgenoot Franz Dubois vermoord. Hij schoot eerst zijn vrouw en haar vriendin Ann-Lawrence Durviaux dood en vervolgens zichzelf. Hij kan niet meer in herhaling vallen, maar het (dubbele) leed is al geschied. Ilse Uyttersprot, de Belgische oud-burgemeester van Aalst, werd vorig jaar augustus vermoord. De dader meldde zich een paar uur later bij de politie met het verhaal dat hij zijn vriendin iets had aangedaan. Daarop werd het levenloze lichaam van de 53-jarige Ilse in haar appartement gevonden. Recent was de relatie tussen dader en slachtoffer op de klippen gelopen. Pas daarna werd bekend dat de 49-jarige Jurgen D. reeds vaker opgepakt was voor stalking en bedreigingen van andere exen. Hij zat echter nog geen dag van zijn leven in een cel.

Recidivist

“Ik ben de nieuwe vriend van Ilse Uyttersprot.” Zo wilde deze Jurgen zijn sinds jaren besmeurde reputatie oppoetsen. Een bekende juriste en politica aan zijn zijde. Heel de wereld moest het weten. “Hij was charmant in de eerste maand van de relatie. Gruwelijk gewelddadig nadien”, melden kennissen. “Hij had een zwak voor sterke blonde vrouwen en hij schiep er een duivels plezier in om hen dan karakterieel kapot te maken. Elke vrouw die hij heeft gehad, en het zijn er veel geweest, heeft kennis gemaakt met zijn vuisten.” Hij werd in 2014 voor het geweld tegen een eerdere ex-vriendin veroordeeld tot een half jaar voorwaardelijk. Deze vrouw deed als slachtoffer meermaals aangifte bij de politie. Maar hieraan was tot dan toe geen gevolg gegeven.

De gevaarlijkste man is de eigen (ex-)man

Terwijl de totale moord- en doodslagcijfers al jaren dalen, is dit bij femicide niet het geval. In 2019 werden in Nederland 44 vrouwen om het leven gebracht, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In alle gevallen was de dader een bekende. Bij 23 (ruim de helft dus) was de (bijna)-(ex)-partner de moordenaar. In 2018 was dat zelfs zo bij 33 van de 43 dodelijke slachtoffers. In de gehele periode 2015 t/m 2019 was er in 60% sprake van partnermoord bij vrouwen. Het daadwerkelijke aantal ligt hoger, omdat ongehuwde of ongeregistreerde vormen van relaties niet zijn meegerekend. Denk aan gestorven jonge vrouwen als Sarah, Bianca, Humeyra, allen uit Rotterdam.

Machoculturen

Wereldwijd worden de meeste vrouwen vermoord in Zuid Amerika. Dat gebeurt er op dusdanig grote schaal dat de VN spreekt van een alarmerende crisis. Volgens de laatste cijfers van Eclac, het VN-orgaan voor Latijns-Amerika en de Cariben, kwamen er in 2016 bijna 2000 vrouwen om het leven. Met een inktzwarte top 3 van El Salvador, Honduras en Guatemala. In 2014 waren dat er nog 1700. Hoewel veel landen in die regio inmiddels wetten hebben aangenomen die het geweld de kop in moeten drukken, stijgt het aantal vrouwenmoorden nog steeds, aldus Kathleen Taylor, expert geweld tegen vrouwen en meisjes (feminicide) bij UN Women. “Het probleem is vermoedelijk veel groter dan de cijfers vertellen. Femicides, inclusief gevallen die te maken hebben met seksueel geweld, worden structureel te weinig gemeld, niet opgelost of niet als zodanig herkend door de autoriteiten.” Vrouwen durven bij geweld binnenshuis vaak geen aangifte te doen: uit schaamte of omdat ze reeds ervaren hebben niet serieus te worden genomen door politie en justitie.

Schaamte

“Geweld tegen vrouwen bestaat in elke samenleving. Het komt vooral voor als mannen een zeer patriarchale kijk hebben op hun relatie”, aldus sociologe Birgitt Haller van het Instituut voor Conflictonderzoek in Wenen. Zij onderzoekt de femicide in haar land. Het dodelijke geweld tegen vrouwen neemt er toe. In 2019 werden er 70 mensen vermoord in Oostenrijk, onder wie 41 vrouwen. Daarbij komt dat geweld tegen vrouwen ook daar een groot taboe is. “Het schaamtegevoel is bijzonder groot wanneer vrouwen door hun man worden mishandeld. Het is daarom belangrijk om hen duidelijk te maken dat ze een beroep kunnen doen op tal van ondersteunende diensten die hen in bescherming kunnen nemen, voor het te laat is.”

Enkelband

Bijna elke 8 dagen wordt er in Nederland dus een vrouw vermoord omdat ze vrouw is. Toch is femicide hier nog nauwelijks een onderwerp. In Spanje en Frankrijk gingen vrouwen al wel de straat op om hun regeringen te dwingen dit groeiende probleem aan te pakken. Rode schoenen op lege pleinen groeiden uit tot internationaal symbool van het verzet. De Parijse actiegroep ‘Les Colleuses’ plakt sinds 2019 posters met foto’s en namen van slachtoffers. ‘Maureen, 28 jaar, doodgeslagen door haar vriend’. Het resulteerde in Frankrijk al wel tot maatregelen, waaronder een enkelband voor gewelddadige (ex-) partners. Het aantal femicides is sindsdien gedaald, maar Franse feministen waarschuwen dat dat ook het gevolg kan zijn van de lagere echtscheidingscijfers door de coronacrisis. Juist rond een relatiebreuk blijken vrouwen het grootste gevaar te lopen.

Weten welk vlees je in de kuip hebt

Door Clare’s Law hebben politie en andere instanties in het Verenigd Koninkrijk nu de mogelijkheid om op verzoek de achtergrond van bepaalde personen te controleren en hierover informatie te verschaffen. Het heet ’the right to ask’. Vrouwen die merken dat hun man agressief is, kunnen bij de politie diens dossier inzien. Anderzijds kan de politie ook proactief mensen inlichten wanneer ze risico lopen. Dat noemt men ’the right to know’. Het gebeurt gelukkig regelmatig bij gewelddadige mannen. Tussen maart 2019 en maart 2020 werden 4500 mensen op deze wijze getipt in Engeland en Wales en 4000 mensen kregen informatie, nadat ze daar zelf om gevraagd hadden.

Ervaringsdeskundigen die het kunnen navertellen

De Vlaamse VRT besteedde er in hun reeks PANO deze week aandacht aan. De doucmentairemakers gingen in gesprek met ‘ervaringsdeskundigen’. Vrouwen die maanden- of jarenlang hebben moeten leven onder een regime van terreur en misbruik, maar die het nog net kunnen navertellen. Ook Kristina getuigt ervan: zij leefde enige jaren met eerdergenoemde Jurgen D. die Ilse Uyttersprot vermoordde. En dan is er een vrouw die zich ‘Marieke’ laat noemen, die jarenlang in een toxische relatie zat en ook twee kinderen kreeg met de man die haar wekelijks naar de keel greep of in het gezicht sloeg. Die kinderen werden uiteindelijk zijn wapen. Want toen Marieke wilde vluchten, dreigde de agressieveling dat hij zijn kinderen zou meenemen en ‘op de treinsporen zou zetten’.

Privacy of vrouwenlevens?

De Belgische staatssecretaris voor Gendergelijkheid Sarah Schlitz wil bespreken of een systeem als de Wet van Clare in België ingevoerd kan worden. “We staan open voor elke maatregel die toekomstige slachtoffers kan vermijden. In die optiek bekijken we dat buitenlandse voorbeeld, maar hebben we ook de evidente bekommernissen. We moeten bijvoorbeeld ook de privacy van betrokkenen respecteren.” Dat laatste aspect is een reden waarom de wet niet onomstreden is. Tegenstanders wijzen op de inbreuk van de gegevens van de betrokkenen en op de omstandigheid dat zelfs met deze informatie sommige vrouwen geen afstand nemen van een gewelddadige partner. Bovendien zou de informatie niets toevoegen, als de (vaak onderbemande) politie niet in staat is om te helpen als zich ernstige calamiteiten voordoen. Zo had Clare Wood een paniekknop in huis, maar dit heeft haar dood niet kunnen voorkomen. Maar elke vrouw die wel gered kan worden door vrouwen het recht te geven op het ’track record’ van hun partner, is er toch echt eentje.

Illustratie: Pixabay