So long, Leonard Cohen.
Het was een meisje (vier meisjes geleden) dat mij voor het eerst op Hallelujah wees, natuurlijk in de versie van Jeff Buckley. De lyriek en de onbestemde melancholie die een adolescent met ’n beetje ziel zo aanspreken.
De film Shrek en de tv-clips rondom 9/11 hadden Hallelujah tot de soundtrack van 2001 gemaakt. Daarna kwam de talentenjacht-hype op en werd het lied bijna de soundtrack van een decennium, maar daarover is een heel boek geschreven.
Dat lijkt het lot van de grote Cohen te zijn: dat je hem altijd via een omweg leert kennen en waarderen. Via zijn brother in arms Bob Dylan (die eerder fan was dan wij allemaal), via een mierzoete cover in America’s Got Talent, via Nick Cave die voor zijn debuut geïnspireerd was door Songs of love and hate of via die ene oom of collega die zo obsessief fan is van de Canadese liedschrijver dat je zijn ontoegankelijke muziek toch nog maar weer een kans geeft.
Cohen wilde helemaal geen zanger worden
Leonard Cohen die helemaal geen zanger wilde worden, maar dichter en romanschrijver. Boeken verkopen echter minder goed dan liedjes (dat was toen al zo) en behalve een jonge Lou Reed had geen hond Leonards schrijfsels gelezen.
I was born like this, I had no choice. I was born with the gift of a golden voice is dus een sarcastische knipoog naar de kraakstem die door leeftijd, rook en drank een bromstem en later een fluisterstem zou worden.
Het was vooral een geldprikkel die hem aan het zingen zette – dat, en een reeks van zes akkoorden. Volgens een beroemde speech heeft Cohen gitaar leren spelen van een Spaanse jongen die hij toevallig bij een tennisbaan ontmoette. De jongen leerde hem een flamenco-achtige reeks van zes akkoorden die de basis zouden vormen voor alle muziek van Leonard. Na een paar lessen kwam de Spanjaard ineens niet meer opdagen. Hij had zichzelf van het leven beroofd.
Met dat mysterieuze verhaal moeten we het maar doen, en laten we Leonard hierin geloven, want hij sprak de woorden ten overstaan van de koning van Spanje.
A-typische hippiezanger
Leonard Cohen die het podium pas durfde te bestijgen toen de grote Judy Collins een hit maakte van zijn liedje Suzanne. Toen weer huilend het podium verliet: I can’t, I’m sorry. Toen door Judy zelf het podium weer op werd gesleurd en zijn zangcarrière definitief zag beginnen.
Leonard Cohen die ondanks de hippie-scene van zijn jaren ’60 altijd in keurig pak verscheen. Heel bourgeois als de zoon van een rijke familie die zijn afkomst nooit heeft willen verloochenen. Later als gladde ladies man, nog later als gentleman die hoe ouder hoe cooler werd met zijn hoed en zijn wandelstok.
Leonard Cohen die op het festival Isle of Wight om vier uur ’s nachts uit zijn bed werd gehaald om een meute woedende, stonede en ontembare jongeren met zijn muziek te hypnotiseren. Even ervoor hadden ze tijdens een concert van Jimi Hendrix de fik in het podium gezet, uit onvrede dat het festival geld vroeg voor tickets en de poorten niet gratis had opengesteld voor alle muziekliefhebbers. Cohen kreeg hen stil.
Jonge joodse tovenaar
Leonard Cohen die het hypnotiseren als jonge tiener al geleerd had, uit een boekje. De huishoudster op wie hij oefende raakte in trance en ging gewillig uit de kleren voor de jongen. In paniek gaf hij haar de opdracht om zich snel weer aan te kleden.
Het was zijn eerste blik op de Naakte Vrouw, en later zou hij nog weleens zeggen dat elke man ten diepste voortdurend bezig is om terug te keren naar dat moment: de heilige betovering van de eerste keer dat een vrouw zich blootgeeft voor je ogen. Het thema dat op al zijn albums zou terugkeren.
Leonard Cohen die als joods jongetje sowieso al vroeg gefascineerd was door rituelen en magie: I’d like to try to read your palm. I used to think I was some kind of gypsy boy before I let you take me home.
Die bij wijze van goedkope versiertruc een huis met mooie mensen binnenliep en opmerkte dat de opstelling van de kaarsen daar alleen maar ongeluk zou kunnen brengen. Dezelfde week brandde het huis af. Die de zieke kat van een vriendin zou hebben genezen door zijn gezicht tegen het dier te drukken en een brommend geluid te maken. Een beetje zoals hij zijn fans genas met een brommend geluid door hun speakers.
Vader verloren
Leonard Cohen die stiekem een vlinderdas van zijn overleden vader in de tuin begroef bij wijze van afscheidsritueel. Want op negenjarige leeftijd verloor de zanger zijn vader.
Worsteling met een (ontbrekende) vaderfiguur komt op verschillende manieren terug in de liederen van Leonard Cohen. In zijn soms obsessieve zoektocht naar een goeroe, een master die hem kan leren hoe hij in het leven moet staan. In de dramatische coupletten waarin hij suggereert dat zijn vader in de oorlog met Egypte sneuvelde, of waarin hij zijn vader om een nieuwe naam vraagt.
Nathan Cohen had als luitenant gediend in de Eerste Wereldoorlog, wat het veelvoorkomende thema ‘uniforms’ en ‘militairen’ in Leonards oeuvre verklaart. En het lied Field commander Cohen waarin Leonard zichzelf portretteert als de belangrijkste spion in de strijd tegen Fidel Castro.
Reizen
Fidel Castro, bij wie Cohen eens een kijkje ging nemen toen de revolutie in volle gang was. In een onbestemde zoektocht naar catharsis nam hij het vliegtuig naar Cuba, waar hij trots op de foto ging met twee militairen. Als westerling was hij natuurlijk niet welkom in het herboren land en hij was er bijna in de cel gezet, maar ontkwam ternauwernood.
Zijn andere Grote Reis was naar Griekenland. Een waarzegger (daar hebben we het lijntje met magie weer) vertelde Cohen dat hij zojuist was teruggekeerd uit Griekenland. Waarop Leonard een ticket boekte en een huis op het eiland Hydra kocht. Een eiland zonder auto’s en elektriciteit.
Toen de elektriciteitskabels uiteindelijk werden aangelegd zag Leonard hoe een vogel zich op het draad vleide en ontstond een van zijn grotere hits: Bird on the wire. Muze Marianne keek goedkeurend toe.
Marianne
Marianne Ihlen, die Cohen op Hydra ontmoette toen ze arm in arm stond met haar man. Die man zou haar en haar baby al spoedig verlaten en zo belandde de Joods-Canadese Leonard Cohen in een Grieks huis met een Noorse vrouw en haar zoontje.
Ze was zijn geliefde en muze gedurende die jaren op Hydra, zat erbij terwijl zijn romans, dichtbundels en vroege muziek werden geschreven, maar het eind van de liefde leverde de meeste inspiratie op: het afscheidslied So long, Marianne.
Hij verliet haar voor New York, maar ze bleven contact houden. Als Leonard in Noorwegen optrad, zat ze in het publiek en hij voelde dat zonder dat er contact was.
Dit jaar overleed Marianne en schreef Leonard haar een hartverscheurende brief. Waarin hij al aangeeft dat hij haar snel zal volgen. Of hij wist dat het zo snel zou zijn, daar kunnen we slechts naar gissen.
You want it darker
Hoe dan ook is het laatste album een overgave van de oude bard. Hij verlaat de speltafel, laat God voor wat hij is, laat de liefde voor wat het is en heeft niet de hoop dat het echt nog goed gaat komen met de wereld.
Terwijl het album op een bijzonder warme manier tot stand is gekomen. Voor het eerst heeft Cohen het gevoel dat hij de boel niet verkloot, maar dat hij bezig is aan een creatief hoogtepunt in zijn leven.
Voor het eerst werkt Cohen samen met zijn zoon Adam. Adam regelt een medische stoel voor zijn vader (die met rugklachten kampt) en zorgt dat hij weer aan het werk gaat. De enige remedie om zich beter te gaan voelen. Verdoofd door medicinale marihuana luisteren de twee urenlang naar hun eigen product. Het oude mannetje gaat dansend door de kamer. Vader en zoon hebben elkaar gevonden.
Bob Dylan
Leonard Cohen, volgens Bob Dylan de nummer één. ‘Leonard, ze noemen mij altijd de nummer één. Dat is niet zo. Dat ben jij. Ik ben de nummer nul’. De twee bewonderen elkaar al decennia maar vinden het allebei te voor de hand liggend om al te veel samen te werken.
Al was er één moment van onbegrip: de evangelicale fase van Bob. Dat kon Cohen maar niet begrijpen: wat moet een joodse jongen toch met dat wedergeboren geouwehoer over Jezus?
Bob Dylan vertikte het om te reageren op zijn eigen Nobelprijs, maar was wel zo vriendelijk om mee te werken aan een recent artikel over Leonard Cohen. Hij nam uitgebreid de moeite om een analyse te geven van de muzikale kwaliteit, de verrassende melodieën van zijn collega Cohen.
Dylan was de eerste die de kwaliteit inzag van het lied Hallelujah. ‘Hoe lang heb je daaraan gewerkt, man?’ vroeg hij Leonard. Het antwoord was: vele jaren. Op de wedervraag hoe lang Bob aan zijn laatste hit had gewerkt was het antwoord: een kwartier. Verschil moet er zijn.
Joodse liturgie
Op hetzelfde album als Hallelujah (waarmee Cohen een eeuwenoud joods liturgisch woord zo weer de popcultuur in heeft geslingerd) staat If it be your will. Toen een journalist Leonard ooit vroeg welk lied hij graag geschreven zou hebben, was het antwoord: ‘If it be your will, en dat heb ik ook geschreven’.
De grap is: dat album vol klassiekers werd aanvankelijk geweigerd door Columbia, Cohens platenmaatschappij. Het werd dus alleen in Europa uitgebracht. Een fout die pas veel later met schaamrood en spijt werd hersteld.
Want de liederen van Cohen waren te buitenaards om mee te komen met de opkomende disco. Zijn permanente diepe worstelingen met God, de manier waarop hij keer op keer Hebreeuwse verhalen en joodse liturgieën door zijn albums weefde – soms had hij meer van een profeet of priester dan van een zanger.
Monnik
Dat joodse karakter overheerst in de songteksten, maar het is niet de enige traditie waar Leonard Cohen uit heeft geput. In Suzanne, een lofzang op andermans vrouw (later zou hij toevallig ook zijn kinderen verwekken bij een vrouw met die voornaam) onderbreekt hij twee zoete romantische coupletten met een zwaar verhaal over Jezus. Ook de kruisiging komt geregeld terug als ultiem symbool van lijden.
In zijn oudere jaren, uitgezongen en klaar met touren, woont Cohen op de berg Mount Baldy als ingewijd monnik onder zijn zenmeester Roshi. Dichtend en dromend over drank en vrouwen, dat wel, maar ascetisch als een ware kloosterling. Joods blijft hij: ik heb de perfecte religie al. Voortaan is hij Priest of Israel; unconvincing zen monk.
De mensen vallen tegen: zijn manager heeft Leonard bestolen en dat dwingt hem ertoe om weer te gaan optreden en opnemen (hier danken wij de fenomenale zwanenzang van zijn carrière aan). Intussen groeit het aantal beschuldigingen van ontucht van zijn meester Roshi. Misschien verklaart dat de afwezigheid van zen en de sterke aanwezigheid van het jodendom (tot aan een synagoge-koor!) op het nieuwe album You want it darker.
Ongelukkige ontmoetingen
En dan valt er nog veel, veel meer te vertellen over Leonard Cohens onfortuinlijke ontmoetingen. Hoe Janis Joplin hem in de lift tegenkwam, vergeefs verlangend naar Kris Kristofferson terwijl Leonard vergeefs verlangde naar Nico, de zangeres van The Velvet Underground. Hoe Leonard en Janis elkaar bij gebrek aan beter maar in de armen sloten (en hij daar een lied over schreef).
Hoe Phil Spector (de producer van o.a. Let it be) Leonards album produceerde maar daarbij zo eigenwijs zijn eigen gang ging dat hij Cohen een pistool op de slaap zette en hem dwong de studio te verlaten. Het resultaat Death of a ladies’ man is een vreemd, bombastisch album, maar wel het favoriete album van Cohens dochter Lorca.
Hoe hij een relatie had met de grote Joni Mitchell, maar de boel niet boterde en zij achteraf schamper opmerkte dat Leonard niets meer dan een riooldichter was.
Lang leve Leonard
Het was ook weer een meisje dat me op de dood van Leonard Cohen wees. Ik draaide mijn hoofd om en deed wat Leonard ook zou hebben gedaan: troost zoeken bij een sister of mercy. In het harnas gestorven, een 82-jarige man die net nog een weergaloos album heeft afgeleverd.
We moeten ze niet vergeten, alle verhalen die rondzingen over zijn persoon. Alle heilige en later heilig verklaarde teksten uit zijn oeuvre. De zwoele klank van een slechts door flamencogitaar begeleid Suzanne. De irritante beats van Leonards luie Casio-keyboard. De vioolarrangementen die Madonna-producer Patrick Leonard en zoon Adam Cohen aan zijn laatste albums toevoegden.
De troost van Anthem, de overgave van If it be your will, de perfecte samensmelting van erotiek en religie, strijd en verzoening in Hallelujah. De pijn van de gekwelde profeet, het verlangen van de onverzadigbare womanizer, de spiritualiteit van de joodse zenmonnik die over kruisigingen zong.
We moeten ze niet vergeten, de 82 jaren waarin zoveel drama, kunst en ziel zat dat we nog decennia nodig zullen hebben om te beseffen: deze man was niet alleen een van de grootsten van de twintigste, maar ook van de eenentwintigste eeuw.
Meer van deze schrijver over muziek:
Een analyse van het vorige album, Popular Problems.
Drie dingen die Bob Dylan ons leerde.
