Opluchting overheerste. Grappend en grollend, maar ook bleek en met dikke wallen onder de ogen – na 17 uur aan een stuk onderhandelen en nauwelijks nachtrust – presenteerden Angela Merkel (CDU), Sigmar Gabriel (SPD) en Horst Seehofer (CSU) woensdag in Berlijn hun plannen voor een 'grote coalitie' aan de pers.
Weeffouten
Het coalitie-akkoord is geen visierijk document. Er worden bestaande weeffouten in gecorrigeerd, aan de onderkant van de arbeidsmarkt bijvoorbeeld en in de 'Energiewende', de overgang naar duurzame energie (zie kader). Daarnaast worden er wensen in gehonoreerd, die voor de achterban van de drie partijen belangrijk zijn.
Dubbele nationaliteit
Zo kan de CDU van bondskanselier Merkel tevreden zijn dat er geen nieuwe schulden worden gemaakt en dat Merkel belastingverhogingen, die de SPD wilde, heeft weten te voorkomen.
De sociaal-democratische SPD sleepte een algemeen wettelijk minimumloon van 8,50 per uur uit het vuur. Vanaf 2017 moet dit zijn ingevoerd. Ook wordt het mogelijk, zoals de SPD wil, dat kinderen van buitenlandse ouders een dubbele nationaliteit houden. Tot nog toe moesten die op hun 23e kiezen.
Tolheffing
De Beierse CSU verzekerde zich van een – ook in Nederland hoogst omstreden – tolheffing voor personenwagens. Maar onduidelijk blijft hoe Duitse automobilisten moeten worden gecompenseerd. Commentatoren twijfelen daarom of het vignet er daadwerkelijk komt.
CDU en CSU krijgen hun zin met de Mütterrente, een verhoging van de pensioenen voor ouders met kinderen die voor 1992 zijn geboren. De SPD kreeg in ruil het volledige pensioen met 63 jaar voor werknemers die 45 jaar premie hebben betaald.
Klein grut
De linkse oppositie hekelt het 'kleine grut' van de coalitiepartijen, die zich te weinig zouden inzetten voor sociale gerechtigheid en voor een duurzame toekomst.
Maar bij CDU/CSU en SPD is men, na weken van taaie besprekingen, vooral opgelucht dat er een akkoord ligt. De uitvoering ervan kost tussen de 23 en 30 miljard euro. Er is 15 miljard speling. Waar de rest vandaan moet komen is vooralsnog een raadsel. Hopelijk draait de economie zo goed, redeneren de coalitiepartners, dat de plannen uit extra belastinginkomsten kunnen worden betaald.
Ledenraadpleging
Zover is het nog niet. Eerst moet een SPD-ledenraadpleging groen licht geven. Veel van de 470.000 leden zien weinig in een 'grote coalitie'. Maar het is onwaarschijnlijk dat een meerderheid bereid is om het akkoord af te wijzen – wat zou betekenen dat de partijtop opstapt.
Om de SPD-basis niet te irriteren wordt nog niet over de invulling van ministersposten gesproken. Gabriel en zijn adjudanten gaan nu het land in, naar 32 partijbijeenkomsten. Op 14 december worden dan de stemmen geteld.
Nog langer wachten dus. 'Ach, dat hoort bij een democratie,' zei Angela Merkel. 'Ik kan wachten. Ik zit rustig en doe mijn werk.'
'Nieuwe coalitie begraaft Energiewende'
Een 'ramp', een 'terugkeer naar oude tijden', het 'einde van de Energiewende'. De reacties op de energie-paragraaf in het Duitse coalitie-akkoord liegen er niet om.
In de ogen van critici neemt de Bondsrepubliek onder de 'grote coalitie' van sociaal-democraten en christen-democraten afscheid van een van Duitslands grote economische en maatschappelijke projecten: de overgang naar de productie en het gebruik van duurzame energie.
'De coalitie stapt bovenop op de rem,' reageerde Fritz Brickwedde van het Bundesverband Erneuerbare Energie (BEE). De 'zwart-rode' regering van kanselier Merkel zou de leveranciers van fossiele energie tegemoet komen door wettelijke grenzen te stellen aan het toekomstige aandeel groene stroom: dat mag in 2025 niet meer dan 45 procent bedragen, in 2035 maximaal 60 procent. Op dit moment heeft duurzame energie een netto-aandeel van 24 procent in het Duitse stroomverbruik.
Ook de beperking van de uitbouw van energie uit biomassa en het stopzetten van subsidies voor windenergie in Midden- en Zuid-West Duitsland worden gezien als belangrijke stappen terug.
De coalitie wordt verweten de klassieke energiereuzen, zoals RWE, Eon, EnBW en Vattenfall, tezeer in bescherming te nemen. Zo haalde een voorstel van de SPD het niet om een fonds in te stellen voor de afbraakkosten van de stilgelegde Duitse atoomcentrales, waarin de energieconcerns miljarden euro's hadden moeten onderbrengen. Ook een verhoging met 30 procent – en een verlenging na 2016 – van de belasting voor atoomcentrales op splijtstofelementen, zoals de SPD wilde, ging niet door. In de ogen van de critici zijn dit belangrijke overwinnigen voor de 'atoomlobby'.
De coalitiepartners argumenteren dat de Energiewende niet ten koste mag gaan van werkgelegenheid in de traditionele energiesector. Bovendien, zeggen CDU/CSU en SPD, moet de Bondsregering domweg besparen op de – uit de hand gelopen – subsidies en lastenverlichtingen voor burgers en bedrijven die kiezen voor hernieuwbare energie. Niet alleen kosten die afspraken teveel, ook is de energiemarkt erdoor uit het lood geslagen doordat voor lange periodes en op kosten van de belastingbetaler prijsafspraken werden gemaakt voor de afname van duurzame energie.
Volgens Hannelore Kraft (SPD), de minister-president van de belangrijke deelstaat Noordrijn-Westfalen, die samen met milieuminister Peter Altmaier (CDU) de onderhandelingen over de energieparagraaf leidde, lijdt het energie-debat in Duitsland zeer onder ideologisch gestuurde aannames: 'Alles wordt in een goed-fout schema geperst, maar zo werkt het niet, dat is veel te simpel.'
De plannen uit Berlijn stuitten ook op weerstand in de deelstaten. De Groenen-premier van Baden-Württemberg, Wilfried Kretschmann, hekelt het voornemen van de Bondsregering om alleen nog windparken op land in de windrijke gebieden in het Noorden te ondersteunen. 'Daarmee valt bijna de helft van de voorziene windvoorziening in het Zuid-Westen van Duitsland weg. Dat is voor ons een zware dobber.'
Uit protest tegen de regeringsplannen is voor aanstaande zaterdag in Berlijn een demonstratie gepland, die moet eindigen met een 'omsingeling' van het Kanzleramt tegenover de Bondsdag. Motto: 'Energiewende Retten!'
