Met een alcoholvrij biertje strijkt de pasgetrouwde Jan Willem van der Straten neer op een terras in Utrecht. Een stukje van het interview legt hij vast voor zijn wekelijkse vlog als Dominee Baardmans. “Nee, ik ben geen doorsnee voorganger” zegt hij lachend. “Zover ik weet ben ik de eerste dominee in Nederland die vlogt. De meeste voorgangers zijn bovendien wat ouder dan ik en verbonden aan één gemeenschap. Ik sta als ZZP dominee elke keer voor een andere kerk.”
Met zijn 27 jaar hoort de Amersfoortse bij een generatie die kampt met keuzestress, dertigersdilemma’s en burn-outs. “Ik preek nu bijna vijf jaar en ik merk dat veel generatiegenoten zoeken naar de juiste invulling van hun leven en zich afvragen of ze op de juiste weg zitten. We leven in een tijd waarin je alles kunt zijn en doen wat je wilt, er bestaan geen gebaande paden meer. Dat is gaaf, maar het veroorzaakt ook stress. Want wat kies je dan? Wat is de juiste weg voor jou? Ik ben ervan overtuigd dat het christelijke geloof en haar oude verhalen een uitkomst kunnen bieden bij die zoektocht.”
Puberale paniek
Jan Willem groeide op in een gezin waar geloof geen rol speelde. Op zijn dertiende zapte hij op zijn zolderkamertje toevallig langs een preek van Joel Osteen, een bekende TV-dominee uit de Verenigde Staten. “Als hij over God en Jezus had gepraat had ik waarschijnlijk snel verder gezapt, maar dat deed hij niet. Hij vertelde over de gedachten en opvattingen die we onbewust hebben over het leven. Je hebt niet elke situatie onder controle, maar je kunt wel enigszins sturen hoe je naar een situatie kijkt. Zet je een zwarte of fleurige bril op?”
‘Ik dacht dat ik me nooit staande zou kunnen houden in de grotemensenwereld.’
Het verhaal van de dominee intrigeerde de dertienjarige Jan Willem , die op dat moment niet lekker in zijn vel zat. Een levensbeschouwelijk griepje, noemt hij het nu. “Ik zag er enorm tegenop om volwassen te worden. Ik raakte in paniek toen ik als puber voor het eerst verantwoordelijkheden kreeg, ook al ging het om de kleinste huiswerkopdrachtjes. Ik dacht dat ik me nooit staande zou kunnen houden in de enge grotemensenwereld. De verantwoordelijkheden begonnen me te duizelen en ik was veel ziek.”
De preek van Osteen liet Jan Willem het leven door een andere bril zien. Naast angst en onzekerheid voelde hij nu ook liefde, vertrouwen en positiviteit. “Na die preek dacht ik: ik heb talenten en het is nu aan mij om er achter te komen wat die zijn. Als ik iets ga doen wat heel stom blijkt te zijn, helpt dat me ook om er achter te komen wat bij me past en waar ik goed in ben. Ik stond ineens weer vol vertrouwen in het leven.”
Op theologische ontdekkingsreis
Die boodschap wil de jonge voorganger anderen nu ook meegeven. Op zijn zeventiende wist hij dat hij dominee wilde worden. Hij had zich destijds op dat zolderkamertje niet alleen verbaasd over de preek van Joel Osteen, maar ook over het feit dat hij dat verhaal nog nooit eerder had gehoord. “Iedereen om me heen was katholiek in Brabant, maar het geloof leefde daar voor mijn gevoel niet echt. Als je je communie deed kreeg je een fiets en dat was het. Ik wilde het verhaal over het geloof op een moderne manier vertellen, zoals Joel Osteen dat deed. In plaats van een studie theologie koos ik voor een studie communicatie: ik wilde de marketing van het geloof gaan verbeteren.”
‘Toen het orgel begon te spelen dacht ik: Is dit een begrafenis?’
Zijn ouders dachten dat het een fase was die bij de puberteit hoorde, maar al snel las Jan Willem elke dag de Bijbel. Hij luisterde naar preken en bezocht kerken. “Ik ging op theologische ontdekkingsreis. Niet alles paste bij me, toen ik een Nederlands protestants kerkje binnenstapte en het orgel begon te spelen dacht ik: is dit een begrafenis? Het bleek iedere week zo te gaan. Niets voor mij, ik ben meteen weer weggegaan.”
Jan Willem verdiepte zich in alle geloven, benieuwd welk jasje hem het beste zou passen. “Jarenlang dacht ik: als ik morgen een ander geloof tegenkom dat beter bij mij aansluit dan het Christendom, dan sta ik daarvoor open. Toen ik op een hotelkamer in Singapore een verhaal las over Boedha, vond ik dat ook prachtig. ‘Een mens dat zichzelf kan overwinnen is sterker dan de krijger die duizend slagvelden overleeft’ stond er. Dat vond ik zoiets moois. Maar in het boeddhisme gaat het veel over onthechting en dat past niet bij mij. In 2013 heb ik me laten dopen. Dat betekent niet dat andere geloofsovertuigingen niet meer op het toneel staan. Het Christendom heeft de hoofdrol, maar ik sta open voor wijsheden uit andere tradities zoals het Boeddhisme of het Jodendom.”
Het vak opnieuw uitvinden
Jan Willem realiseert zich dat het knap lastig is om een Christelijk verhaal te verkondigen in een samenleving die niet op God zit te wachten. “Ze zien me aankomen” lacht hij. Daarom wil hij het vak van dominee opnieuw uitvinden. Zijn missie: geloven normaler maken in deze tijd. “Afgelopen zondag preekte ik in een dorpje bij Amsterdam. Toen ik de kerk uit liep naar mijn auto, kwam langs een vol terras. Ik hoorde iemand zeggen: ‘Kijk, hij heeft een Bijbel’. Ik voelde me een soort stoffig erfgoed, een relikwie uit een ver verleden. Ik dacht: ik ben één van jullie, gisteravond stond ik in de kroeg een biertje te drinken met goede vrienden.”
‘De bijbel staat vol met stumpers zoals jij en ik die zoeken naar wijsheid in het maken van keuzes’
Onder het genot van een biertje en een bitterbal gaat Jan Willem geregeld met vrienden in gesprek over belangrijke levenskeuzes. Hij gelooft dat iedereen een talent heeft. De vraag is alleen hoe je er achter komt wie je bent, waar je talent ligt en of je op de goede weg zit. “Ik denk dat het geloof een anker kan zijn in die zoektocht. In het paradigma van het christelijke geloof staat dat er een God is die van je houdt en dat je in de eerste plaats gewild, gezien en geliefd bent. Dat is best een relaxed idee, toch? Als je daarop kunt vertrouwen, neemt dat heel veel stress en onzekerheid weg.”
Dat gesprek over keuzes voert hij ook in de kerk. “Het is heel waardevol om de oude verhalen aan zulke thema’s te verbinden, die geven het net wat meer verdieping, verbintenis, context en houvast. De Bijbel staat immers vol met stumpers zoals jij en ik die zoeken naar wijsheid in het maken van keuzes. Denk bijvoorbeeld aan het volk van Israël in het oude testament, dat elke keer weer de keuze maakte om ergens te blijven of verder te gaan, en daarbij omhoog keek voor het antwoord en de wijsheid.”
In spijkerbroek
Nu gaat Jan Willem met zijn zelf vormgegeven diensten verschillende kerken in Nederland af. Als ZZP dominee staat hij de ene keer in een traditionele kerk met een vergrijsd publiek en de andere keer voor een seculier publiek van twintigers en dertigers. Zoals in de Rode Hoed in Amsterdam. Vooral dan komen onderwerpen als keuzestress, dertigersdilemma’s en burn outs aan de orde.
Op zulke bijeenkomsten merkt hij dat zijn generatie niet meer zo ‘allergisch’ is voor alles wat met het geloof te maken heeft, zoals de generatie van zijn ouders dat was. “Ze vinden het steeds vaker verfrissend en interessant om een dominee te horen praten. De manier waarop ik voorga is dan wel belangrijk. Ik moet natuurlijk niet met een vingertje gaan staan zwaaien en zeggen dat zij allemaal in zonde leven. Daar krijg ik zelf ook enorme jeuk van.”
‘Het liefst ga ik voor in spijkerbroek, begeleid door een vette band.’
Zijn stijl van voorgaan is ongedwongen. De jonge voorganger wil niet op een betweterige of moraliserende manier over het geloof praten maar zijn luisteraars inspireren en aan het denken zetten, zoals Joel Osteen dat bij hem deed. Hij vertelt persoonlijke verhalen over hoe hij zelf de mist in ging of voor een moeilijke keuze stond. “Het liefst doe ik dat in een spijkerbroek, begeleid door een vette band, maar in een traditionele protestantse kerk pas ik me uit respect aan de traditie aan.”
Een belangrijk verschil tussen Jan Willem en andere voorgangers is ook dat hij niet volledig in de Christelijke wereld geworteld is. “Er leeft een gelovig en een seculier persoon in mij en ik laat allebei die kanten van mezelf zien. Ik ben er namelijk van overtuigd dat beide werelden heel veel van elkaar kunnen leren, gelijkwaardig aan elkaar. Ik zie het Christelijke geloof als een hele rijke wereld waar we juist nu zoveel mee kunnen. Het is een parel waar duizenden wijsheden in schuilgaan, die we met z’n allen hebben laten verstoffen. Ik hoop die parel weer op te poetsen. Alsof je in een kringloopwinkel staat en denkt: hier kunnen we nog wel wat mee.”
Waar ken je Jan Willem van der Straten van?
In 2014 heeft Jan Willem van der Straten de eerste Atheïstenkerk van Nederland opgericht, de Sunday Assembly. In die kerkdiensten is iedereen welkom om het leven te komen vieren, ongeacht wat je gelooft. Van der Straten is daar in 2016 mee gestopt. Hij vindt het nog steeds een fantastisch concept maar hij voelt zich er niet meer thuis als voorganger. “De Bijbel is te belangrijk voor mij. Hoewel tijdens de diensten van de Sunday Assembly alles is toegestaan, voelde ik me bezwaard als ik naar Jezus of de Bijbel refereerde.” Zijn eigentijdse en ongedwongen diensten van nu lijken erg op die van de Sunday Assembly, alleen hoeft hij nu het woord God er niet meer uit te filteren.
Een kortere versie van dit artikel verscheen eerder in Trouw.
Wil je meer verhalen lezen van mensen die bijzondere levenskeuzes maken? Volg Trant op Facebook of Twitter of schrijf je in voor de nieuwsbrief.
