Praatprogramma’s op de NPO, die kijkt een gelovige theoloog vaak niet voor zijn lol. Deze week nam Arjen Lubach het thema ‘religie’ mee naar Zomergasten en konden wij weer twee atheïsten gemoedelijk over God zien babbelen. Vorige week fileerde ik Zomergasten met Abou Jahjah theologisch, eerder was er Jeroen Pauw met Dimitri Verhulst. Ik word er nu wat moe van en laat God even het werk doen. Een brief van God, dus, aan Arjen Lubach.
Beste Arjen Lubach…
Beste Arjen – of zal ik je aanspreken als Farao der Nederlanden? Het verbaasde me een beetje dat interviewer Thomas Erdbrink helemaal niet over dat anti-monarchistische initiatief van jou begon. En misschien zal dit je verrassen, maar vanouds heb ik ook niet zoveel met de monarchie en kan ik met koningen maar slecht opschieten – terwijl ik met farao’s een aardige onderhandelingsgeschiedenis heb.
Je kent het verhaal wel, over hoe ik Mozes naar een farao stuurde met de boodschap: laat mijn mensen gaan. Ik doe nu hetzelfde met jou, farao Lubach. Hoewel jij een stuk milder bent dan jouw collega uit de Bronstijd. Die hield mijn gelovigen als slaven en liet al hun babytjes verdrinken. Daar zie ik jou niet voor aan.
Laat mijn mensen toch gaan
Wel wil jij ‘grenzen trekken’, zoals je het ferm zei bij Zomergasten. Geloven, oké, maar houd het privé. Liever zie je mijn volk niet vertegenwoordigd in de politiek, in de wetenschap en het onderwijs. Je vindt zelfs dat een gelovige journalist die aantoonbaar goed is in zijn vak eigenlijk van de televisie moet verdwijnen. Man, man, wat een restricties! Dan ben ik toch haast weer blij dat die ongevaarlijke Willem-Alexander op de troon zit en niet deze intellectuele farao-komiek uit Groningen.
Vroeg in de uitzending begon je al te klagen over jouw jeugd op de School met de Bijbel. Dat je het lied ‘Geest van hierboven‘ moest leren. ‘Leer ons geloven, hopen, liefhebben’, zegt dat gezang, en dan iets over hemelse vrede op de wereld. Wat kun je daar nou op tegen hebben, Arjen? Dat de mensen hun kinderen wat hoop en liefde inzingen op deze koude aarde? ‘De Heer is mijn herder’ had je ook onthouden. Een troostlied: al ga ik door het diepste dal, ik zal dromen van groene weiden, je mag het van mij kitsch vinden, maar verbieden? Laat mijn volk toch gaan, Lubach.
Zullen we een deal sluiten?
Maar laten we de onderhandeling starten. Jij als farao van Nederland, ik als nederige God. Mag ik mijn troostrijke kinderliedjes houden? Volgens mij kunnen daar mooie mensen uit voortkomen. Dan gaan we samen kijken wat we tegen de kwakzalverij in onze maatschappij kunnen doen. Want bij Zomergasten associeerde jij mij, God, met leugenachtige vormen van homeopathie, pseudo-wetenschap van Deepak Chopra en goocheltrucs van Uri Geller. Om alles maar gemakkelijk op één hoop te gooien…
Wel, ik ben ook niet zo’n fan van irrationeel gedrag of alternatieve ziektebehandeling. Toen een jonge prediker last had van buikkramp zei mijn apostel Paulus niet dat hij moest zwijgen en bidden. Nee, hij raadde een goed glas wijn aan (de medische wetenschap was nog niet zo geavanceerd, maar misschien was Paulus zijn tijd ook wel ver vooruit en zag hij in dat het probleem psychosomatisch was). Gezond verstand: een beetje gelovige gooit het niet weg maar ziet het als geschenk van God.
Het gaat om dit leven
Religieuze bedriegers opgezouten, dus, daar zijn farao Lubach en God zelve het over eens. Dan nog iets hardnekkigers: de stompzinnige gelovigen. De littekens aan mijn handen gaan pijnlijk bonzen als ik jou zie vertellen wat een gelovige zei na het overlijden van jouw moeder. Dat het maar beter was dat ze dit aardse leven verliet, want God wilde haar vast in de hemel hebben. Mea culpa, mea maxima culpa.Terwijl jij regeert zal ik met je samenwerken om dat soort religieuze godsschande in te perken waar ik kan.
In die context snap ik wel dat jij zegt dat de schellen van je ogen vielen toen je het geloof liet varen en ging beseffen dat het niet gaat om het hiernamaals, maar om het leven hier en nu. Dat je niet met je hoofd in de hemel moet leven, maar van dit leven, van deze wereld moet maken wat er van te maken valt. Wat dat betreft zit je meer op een lijn met de hedendaagse theologie dan je denkt. Ik heb er de steeds hipper wordende term ‘koninkrijk van God’ voor uitgevonden. Een manier om te zeggen dat onze wereld mooier moet kunnen worden als positieve mensen in godsnaam hun handen ineenslaan om te vechten voor liefde. Klinkt dat goed?
Je bent religieuzer dan je denkt
Tijdens het kijken van Zomergasten kreeg ik het idee dat jij en ik best met elkaar konden praten. Toen het ging over je werk als romanschrijver. ‘Je neemt de wereld en kneedt er een alternatieve wereld van waar je beter mee kunt leven’, dat is precies hoe ik mijn boeken ook schrijf, broeder. En later was ik ontroerd, toen je aangaf hoe het verlangen naar een ultiem thuis door je romanschrijverij heentrekt.
‘Zelfs al ben je thuis, dan heb je nog de behoefte: ik wil naar huis. Het verlangen naar een thuis dat nooit meer terugkeert of de baarmoeder of het verlangen naar de hemel. De existentiële crisis die we allemaal kennen – dit is niet waar ik hoor, ik moet ooit weer terug, ooit ga ik weer naar huis’, zoiets zei je. Farao Lubach, dat is de kern van religie!
Ruimte voor het mysterie
Aan het eind liet je nog een korte film zien over een man en een vrouw van wie de kijker niet weet waar ze vandaan komen of waar ze naartoe gaan. Presentator Thomas Erdbrink bleef met vragen zitten, maar jij wilde dat mysterie juist intact laten. De scène op zich is veel ontroerender als het raadsel niet gedefinieerd wordt. Met jouw soort mensen kan ik praten, Arjen Lubach.
Waar komen we vandaan? Waar gaan we naartoe? Wat is het thuis waar we onbewust naar terug verlangen? God en farao zijn het erover eens: waar gezond verstand nodig is moet gezond verstand alle mogelijke ruimte krijgen. Doe je dat, dan ontdek je daarnaast nog ruimte genoeg voor het mysterie, ruimte genoeg voor de droom, ruimte genoeg voor de romantische herschepping van de realiteit waarin we ons de wereld mooier voorstellen dan ze is.
Wij kunnen best samen, farao Arjen Lubach
Om deze redenen geloof ik niet dat wij elkaar bijten. Laat mijn volk toch gaan. Zolang de gelovigen het gezond verstand niet vermoorden en boerenbedrog samen met jou bestrijden, vertrouw ik erop dat jij als farao best overweg zult kunnen met de romantische en idealistische inslag van religie. Zelfs van die zoete kinderliedjes die jij je nog steeds herinnert.
Want dat is een kleine PS die ik deze brief nog mee wil geven. Jij ziet geloofsopvoeding misschien als kindermishandeling (en dat is het soms ook). Grove grappen over seksueel kindermisbruik vind je echter geen probleem, zo zag ik bij Zomergasten. Uit grievende kerkelijke ervaring kan ik je helaas zeggen dat zulk misbruik levens zozeer verwoest dat het je grappen niet waard is. Wees daar dus voorzichtig mee, dan spreken we als wederdienst af dat je mij ongebreideld met kabouters, vliegende theepotten en heilige spaghettimonsters mag vergelijken. Ik kan daar wel om lachen, en bovendien word ik liever met sprookjesfiguren dan met een farao vergeleken – maar dat zal mijn persoonlijke trauma wel weer zijn.
Vrede en alle goeds!
God.
Eerder op Blendle/Cafeyn: de vorige theologische Zomergasten-recensie en de brief van God aan Theodor Holman.
