Boris Berezovski is zijn vergiftigde beschermeling Aleksandr Litvinenko sneller gevolgd dan zelfs het Kremlin durfde te vermoeden.
Ondanks het feit dat hij gedurende de eenentwintigste eeuw zijn rol als antagonist van Vladimir Poetin met verve heeft uitgevoerd zal de naam van Berezovski in Nederland niet zomaar bellen doen rinkelen. Maar spreek over het kopje thee met polonium dat in het najaar van 2006 gedronken werd door een dubbelspion en over die ene wereldberoemde foto waarop een aanstaand Russisch lijk in een Londens ziekenhuisbed staat afgebeeld, en er zullen lichten opgaan. Berezovski's naam zal voor immer verbonden zijn aan die van zijn protegé.
Londongrad
Vanzelfsprekend wordt er na de dood van Berezovski door Britse en Russische media gelijk gerept over een onvoorziene dood met mogelijk een onnatuurlijke oorzaak. De Engelse hoofdstad is weer eens omgedoopt tot Londongrad; na drie eerdere vooraanstaande doden uit het Wilde Oosten heeft nu ook de gewichtigste balling het tijdperk-Poetin niet overleefd. Tsjetsjeen Achmed Zakajev zit er nog wel verscholen, die met Berezovski en Litvinenko een trojka vormde. Dat geldt ook voor bankier German Gorbuntsov, die nog herstellende is van schotwonden van een jaar geleden en onder enorme politiebewaking leeft. En Roman Abramovitsj, maar dat is inmiddels een Poetinist.
Het is echter vooral de controversiële moord op Litvinenko die tot de verbeelding spreekt. En de gemoederen nog immer bezig houdt. Er is een groot onderzoek ingesteld naar de waarheid achter dat radioactieve kopje thee, maar deze gaat wegens de enorme complexiteit pas dit jaar van start.
Litvinenko’s familie eist opheldering; vooral zijn weduwe Marina wil dat alle complottheorieën worden uitgebannen. Zelf gelooft ze heilig erin dat het kwaad vanuit het Kremlin is gekomen. Moskouse hoogwaardigheidsbekleders, misschien wel Poetin zelf, zouden hebben aangestuurd op het uit de weg ruimen van Litvinenko. Waar zou dat stille wapen genaamd polonium anders vandaan moeten komen?
Overdosis
Nog even terug naar oktober 2006. Litvinenko ontvangt dan zijn Brits staatsburgerschap. Hij is gevlucht voor de toorn van het Kremlin, welke hij eerder als zeer getalenteerde KGB-kolonel en FSB-luitenant-kolonel heeft gediend. Litvinenko was zaken aan de kaak gaan stellen waar de regering-Poetin niet van gediend was maar wel achter zou zitten, zoals geplande moordaanslagen en een uitgelokte oorlog met Tsjetsjenië. Londen werd Litvinenko’s uitweg, met dank aan Berezovski.
Een maand later, op 1 november, wordt de 43-jarige Litvinenko opgenomen in het academische ziekenhuis van Londen. Hij heeft een gigantische overdosis polonium in zijn lichaam (ter waarde van zo'n 7,6 miljoen euro). Op 23 november sterft de dubbelspion. Pas enkele uren voor zijn overlijden is de radioactieve substantie vastgesteld.
Onderzoeksteam
Marina Litvinenko woont nog in Londen en 'leidt' zelf een klein onderzoeksteam via haar stichting Litvinenko Justice Foundation. Hierin werd zij tot enkele maanden geleden financieel bijgestaan door Berezovski, die naast het onderhoud van de familie-Litvinenko ook al jaren garant stond voor de uitvoering van dit onderzoek.
Nadat Berezovski echter een paar maanden geleden een enorme nederlaag leed in de rechtszaal tegen Abramovitsj, nota bene in Londen, zou hij dit niet meer hebben kunnen bolwerken en viel zijn steun weg.
Triple agent
Nu Berezovski zelfs is overleden krijgt Marina Litvinenko met moeite de eindjes aan elkaar geknoopt. Wat ook niet in haar voordeel werkt is dat het langverwachte gerechtelijk onderzoek weer met vijf maanden uitgesteld. Deze zal pas vanaf twee oktober plaatshebben. Daarvoor zullen hoorzittingen plaatsvinden. Waar overigens nog flink wat over te doen is, omdat de Britse pers – onder aanvoering van de BBC – geenszins van plan is te accepteren dat de hoorzittingen deels achter gesloten deuren plaatsvinden. Vrijheid van pers zou boven staatsveiligheid gaan.
Een Britse parlementaire onderzoekscommissie blijft intussen zo veel mogelijk bewijs te vergaren. Inmiddels is hierdoor officieel bekend geworden dat Aleksandr Litvinenko in Londen niet alleen klussen voor Berezovski opknapte, maar vooral een dubbelspion was. Hij werkte zoals verwacht voor de Britse buitenlandse geheime dienst MI-6 (en mogelijk ook voor MI-5), zo verklaarde zijn weduwe afgelopen december aan een de onderzoekscommissie. Sterker nog, Litvinenko was een ‘triple agent’ omdat hij ook nog voor de Spaanse inlichtingendienst bleek te luistervinken.
En vorige week kwam nog naar buiten dat het Britse spionagewerk van haar man in drie jaar tijd meer dan honderdduizend euro heeft opgeleverd, zo heeft Marina Litvinenko tegen Scotland Yard gezegd. Dat was dus naast het maandelijks bedrag in cash dat haar man van Berezovski kreeg, die maar wat graag zag dat zijn protegé voormalig KGB-baas Poetin dwarszat met zijn spionagewerk.
Vlak voor zijn overlijden was Litvinenko nog druk bezig met de moord op journaliste, activiste en zijn goede vriendin Anna Politkovskaja (zij stierf in oktober 2006). Had hij al iets ontrafeld dat niet kenbaar aan de wereld mocht worden gemaakt? Of is hij gestraft voor het totaalpakket?
Dit zijn echter vragen die ook het onderzoek waarschijnlijk niet zullen ophelderen.
Tot in het graf
De (complot)theorieën rondom zijn dood hebben zich de afgelopen jaren opgestapeld. Waarheden, halve waarheden, onjuistheden en leugens zijn de revue gepasseerd. De bilaterale relatie tussen Groot-Brittannië en Rusland raakte er zeer bekoeld door, mede omdat Moskou weigerde de twee hoofdverdachten uit te leveren. Constitutioneel gezien was dit ook niet mogelijk en Rusland bood nog aan om de twee mannen, Andrej Loegovoj en Dmitrij Kovtun, in eigen land te berechten. Hetgeen Londen weer niet zag zitten.
Maar ook al zouden Loegovoj (die ook een dubbelagent was) en Kovtun ervoor hebben gezorgd dat Litvinenko een overdadig giftig kopje thee dronk in het Londense Millennium Hotel (dat bewijs heeft Scotland Yard al jaren), dan blijft het de vraag wie de opdracht heeft gegeven.
Misschien heeft Berezovski het geheim toch wel. Litvinenko was immers zijn zwanenzang. En neemt hij het mysterie mee in zijn graf.
Dat laatste zal trouwens nog even duren. De moord op Litvinenko heeft er voor gezorgd dat de Britse autoriteiten elke vorm van trucage vanuit het Kremlin wil voorkomen. Gisteravond lag het lichaam van Berezovski dus nog steeds in zijn in zijn huis. Of op plaats delict. Wie zal het zeggen.
Waar een radioactief kopje thee al niet toe kan leiden.
