Het kabinet wil het aantal zzp'ers beperken en zoekt naar een stok om de hond te slaan. Daarbij krijgt het van alle kanten hulp. Nu zelfs van de Rabobank.
'De meeste zzp'ers zijn niet uit vrije wil zelfstandig,' meldde De Telegraaf afgelopen donderdag. De krant had een peiling gehouden waar 1.576 zelfstandigen aan zouden hebben meegedaan. Van hen zou 41 procent hebben aangegeven het ondernemerschap helemaal niet te zien zitten en gewoon op zoek te zijn naar een vaste baan.
Op de conclusie van De Telegraaf valt wel meer af te dingen dan dat 41 procent natuurlijk niet genoeg is om van 'de meeste' te spreken. Het getal is zo maar een factor drie hoger dan wat we weten uit onderzoek van de Erasmus Universiteit. De krant lijkt zich dat niet te realiseren en doet dus ook geen enkele poging om na te gaan waar dat enorme verschil ineens vandaan komt.
'Een poll is geen instrument om de waarheid te achterhalen'
De meest waarschijnlijke verklaring voor de uitkomst van De Telegraaf is dat een poll op een website gewoon geen geschikt instrument is om de waarheid te achterhalen. In dit geval kon iedereen die dat wilde een van drie reacties op een stelling aanklikken. Meer werd niet gevraagd.
Met geen mogelijkheid valt vast te stellen of al die 1.576 respondenten zelfstandigen waren. En als ze dat al waren, hebben we geen idee wat voor zelfstandigen. Zodat we ook niet weten hoe representatief die zijn voor alle 800.000 zzp'ers.
Een kontje van de krant van wakker Nederland
De conclusie van De Telegraaf dat de meeste zzp'ers gewoon zo snel mogelijk een vaste baan willen, is dus gebaseerd op drijfzand. Rest de vraag wat de krant ermee wilde bereiken. We weten dat minister Asscher van Sociale Zaken er zo over denkt, we weten dat zijn PvdA er zo over denkt, en weten dat de FNV er zo over denkt. Dat die nu een kontje krijgen van de krant van wakker Nederland, mag op zijn minst opmerkelijk heten.
In dezelfde serie slecht nieuws voor zzp'ers kwam Nuzakelijk woensdag met het bericht dat de tarieven van zzp'ers afgelopen jaar naar elkaar toe zijn gegroeid. De best betaalde zzp'ers zouden tot 20 procent minder zijn gaan verdienen, de slechtst betaalden juist meer. Het marktgemiddeld zou nu liggen op 45 euro per uur.
Geen eigen onderzoek
Anders dan bij De Telegraaf lag aan deze conclusie van Nuzakelijk geen eigen 'onderzoek' ten grondslag. De bevindingen kwamen uit een persbericht van Hoofdkraan, een van de vele marktplaatsen die proberen om opdrachtgevers en zelfstandigen aan elkaar te koppelen.
Vorig jaar rond deze tijd meldde Nuzakelijk op gezag van hetzelfde Hoofdkraan dat de tarieven van freelancers flink omhoog waren gegaan. Het jaar daarvoor dat ze achteruit gekacheld waren.
Een blik op de website van Hoofdkraan leert dat hun conclusies alleen maar zijn gebaseerd op de offertes die via deze marktplaats zijn uitgebracht door de 33.000 zzp'ers die daar ingeschreven zouden staan. Hoeveel er daarvan afgelopen jaar actief waren, weten we niet. En al helemaal niet hoe representatief die groep was voor alle 800.000 zzp'ers.
Oprisping
De enige conclusie die uit dit verhaal te trekken valt is dat je als beter verdienende zzp'er blijkbaar niet bij Hoofdkraan moet zijn. O ja, en dat Nuzakelijk elke keer weer blij is als dat bedrijf een persbericht stuurt.
Met enige goede wil kan het bericht van De Telegraaf nog worden afgedaan als een oprisping waar we niet te veel belang aan moeten hechten. En het onderzoekje van Hoofdkraan als een handige manier om via de media reclame te maken. Zo veel clementie lijkt echter niet op zijn plaats in het geval van de Rabobank, die deze week ook al probeerde te scoren met een publicatie over zzp'ers.
ZZP'ers tijdens de crisis
Het bureau Kennis en Economisch Onderzoek van de Rabobank kwam dinsdag met een Themabericht over zzp'ers tijdens de crisis. Meestal zijn die berichten degelijke stukjes werk waarin de economen op basis van de beschikbare literatuur een belangrijk onderwerp belichten, het bespreken in het licht van hun eigen kennis en ervaring, en mogelijke ontwikkelingen voor de toekomst aangeven.
Volgens de Rabobank spelen zzp'ers een steeds belangrijkere rol op de arbeidsmarkt, wat ook tijdens de huidige crisis duidelijk werd. Door de klappen van de recessie op te vangen in hun inkomen hebben zij de werkgelegenheidsdaling gedempt. De keerzijde hiervan, stelt de bank, is echter dat het aantal kwetsbare zelfstandigen toeneemt. Die zouden steeds vaker verborgen werkloos zijn of onder de armoedegrens terechtkomen.
Rabobank: fiscale voordelen ZZP moeilijk te rechtvaardigen
De Rabobank – en dan komt het – acht het waarschijnlijk dat de overheid de zelfstandigenaftrek op termijn zal beperken, 'aangezien de fiscale voordelen voor zelfstandigen op economische gronden moeilijk te rechtvaardigen zijn.' Dat zal volgens de bank een rem zetten op de toename van het aantal zzp'ers in de toekomst.
Dat het aantal zelfstandigen zonder personeel even hard zal blijven groeien als de afgelopen jaren, geloof ik ook niet. Net zo min als ik geloof dat dit kabinet de zelfstandigenaftrek onaangetast zal laten. Wat dat betreft geen reden om het met de analyse van de Rabobank oneens te zijn.
Politieke mening
Waar ik wel over val, is het argument van de Rabobank dat de fiscale voordelen voor zelfstandigen op economische gronden moeilijk te rechtvaardigen zouden zijn. Let wel: het themabericht citeert dat niet als de politieke mening van de coalitie van PvdA en VVD, maar neemt dat zelf als feit voor haar rekening.
De Rabobank vraagt zich af of de 'fiscale voordelen' voor zelfstandigen wel bijdragen aan de beleidsdoelen van de overheid en of zij economisch te rechtvaardigen zijn. Daarvoor grijpt de bank terug op een polemisch bedoeld verhaal van het CPB uit 2012, over de fiscale behandeling van zelfstandigen.
Schijnzelfstandigen
In die 'kritische blik' van het CPB werden de beleidsdoelen van de overheid opgevat als (1) werkgelegenheid creëren en (2) voor innovatie zorgen. Op beide punten scoorden zzp'ers negatief, vond het CPB. De zelfstandigenaftrek zorgde er alleen maar voor dat zzp'ers minder belasting hoefden te betalen dan werknemers. Daardoor zouden er allerlei mensen voor een bestaan als zzp'er kiezen die helemaal geen ondernemers waren. Schijnzelfstandigen, dus. Zoals de poll van De Telegraaf deze week leek te bevestigen.
Het argument van het CPB werd in 2013 overgenomen door de commissie Van Dijkhuizen die het kabinet moest adviseren over de herziening van de inkomstenbelasting. De zelfstandigenaftrek moest worden afgebouwd omdat die zzp'ers niet aanzette tot innovatie en het schepen van banen.
Innovatie op zijn Willie Wortels
Nu is innovatie een lastig begrip. In de literatuur wordt het vaak op zo'n manier gedefinieerd dat wat zzp'ers doen er bij voorbaat niet onder valt – productinnovatie op zijn Willie Wortels daargelaten. Wat zzp'ers wel doen, is in de praktijk nieuwe manieren ontwikkelen om werk te organiseren, om arbeidsrelaties vorm te geven, om in een netwerk kennis over te dragen, en vooral: om klanten blij te maken. Maar dat wordt niet gezien en niet gewaardeerd. Ten onrechte, denk ik, maar doe er maar eens wat aan.
Ook aan het verhaal over zzp'ers die wel of niet werkgelegenheid creëren is een steekje los. Het lijkt wel uit een andere dimensie te komen. Mensen kiezen voor een bestaan als zzp'er omdat ze denken dat op die manier hun professionaliteit beter tot zijn recht komt, en niet omdat ze werkgelegenheid willen creëren. Waarom zou je hen dan daar op willen afrekenen?
'Zelfs de sociale werkplaats maakt liefst gewoon zo veel mogelijk winst'
Banen scheppen is sowieso van geen enkele arbeidsorganisatie de doelstelling, de sociale werkplaats daargelaten en zelfs die maakt tegenwoordig liever gewoon zo veel mogelijk winst met zo weinig mogelijk mensen. Bedrijfskundig gesproken zijn vaste banen nooit een doel op zich, maar hooguit een manier om met mensen samen bedrijfsactiviteiten te organiseren. Een bedrijf dat zelfstandigen inhuurt doet dat ook. Net als een groep zelfstandigen die samen iets moois maken voor hun klanten.
De keuze voor loondienst als middel is meestal historisch en cultureel bepaald of wordt afgedwongen door de vakbeweging. Rationeel is die keuze lang niet altijd, zoals de laatste jaren steeds meer bedrijven en instellingen hebben ontdekt.
Het doel van de zelfstandigenaftrek
Misschien kan er bij gebrek aan heldere definities en verantwoord empirisch onderzoek nog discussie zijn over de bijdrage van zzp'ers aan werkgelegenheid en innovatie. Dat geldt zeker niet voor de vraag wat ook alweer de beleidsdoelen waren die opeenvolgende kabinetten hebben nagestreefd met het instellen van de zelfstandigenaftrek. Dat was bepaald niet om zzp'ers aan te zetten tot innovatie en het scheppen van banen.
De minst verdachte bron denkbaar voor het doel van de zelfstandigenaftrek is wel de commissie Van Dijkhuizen, die zoals we hebben gezien een verklaard tegenstander is van dit onderdeel van het belastingstelsel.
Premie voor ondernemingsrisico
In zijn interim-rapport stelde Van Dijkhuizen in 2012 vast dat de zelfstandigenaftrek in aanvang is ingezet om voor zelfstandige ondernemers de sterke progressie van het toenmalige tarief in de inkomstenbelasting te matigen.
De aftrek diende als compensatie voor het eigen vermogen dat zelfstandigen in hun onderneming investeerden, als premie voor het ondernemingsrisico dat zij daarmee op zich namen, en als tegemoetkoming in de reserveringen die zij nodig zijn om de continuïteit en de groei van hun onderneming te ondersteunen.
Compensatie voor administratieve lasten
Na de introductie is de zelfstandigenaftrek ook voor andere doeleinden ingezet en verhoogd, vervolgt Van Dijkhuizen. Bijvoorbeeld als compensatie voor de verhoging van het arbeidskostenforfait bij werknemers in 1997, als compensatie voor de administratieve lasten bij de invoering van de euro tussen 1999 en 2001, als terugsluis bij de verhoging van de energiebelasting en andere milieubelastingen in 1999 en 2000, en als inkomenssteun in 1997 en 1998.
Hoeveel redenen Van Dijkhuizen in 2012 ook in de wetsgeschiedenis vindt voor de zelfstandigenaftrek, het stimuleren van werkgelegenheid en van innovatie is daar niet bij. Als hij het in 2013 in zijn definitieve advies wel zo doet voorkomen, is dat meer een echo van het polemisch bedoelde CPB-verhaal dan een historisch feit of een actuele politieke werkelijkheid.
Zoete koek
Uit de themabrief over zzp'ers die de economen van de Rabobank nu hebben opgesteld, blijkt nergens dat zij zich hebben afgevraagd of de argumenten tegen de zelfstandigenaftrek wel kloppen. In plaats daarvan slikken ze het voor zoete koek, verpakken ze het nog eens opnieuw, en geven ze er daarmee weer extra legitimiteit aan.
Wat dat betreft is de bank geen haar beter dan de krant die de uitkomst van een polletje tot waarheid verheft of de website die klakkeloos een als persbericht vermomde reclame overneemt.
'Het gemak waarmee pertinente onzin als waarheid wordt gepresenteerd'
Waarom ik me daar druk over maak? In de eerste plaats: omdat ik het gemak waarmee pertinente onzin als waarheid wordt gepresenteerd, als een belediging ervaar voor mijn eigen ondernemerschap als zzp'er. Wie wil zwetsen gaat gerust zijn gang, maar niet over mij. En in de tweede plaats: omdat er wanneer het over zzp'ers gaat al genoeg in troebel water wordt gevist.
De coalitie van VVD en PvdA wil een halt toeroepen aan de groei van het aantal zzp'ers. De oppositie weet niet goed wat ze daarvan moet vinden. Daarom laat de Minister van Financiën nu een beleidsonderzoek doen naar de situatie van zzp'ers en naar hun plek in het bestel. Voor je het weet neemt de werkgroep die dat onderzoek gaat uitvoeren het verhaal van eerst het CPB, toen Van Dijkhuizen en nu de Rabobank ook weer over.
Het kabinet wil in elk geval in 2015 al 100 miljoen bezuinigen op de zelfstandigenaftrek, en die op termijn liefst helemaal afschaffen. Dan is een stok om de hond te slaan gauw gevonden.
