Ze leken knock-out te zijn, de communisten in Moldavië. Verlies bij de parlementsverkiezingen. Een prowesterse president. En een verbod zelfs op het tonen van de hamer en de sikkel.
Moldavië spurtte op Europa af. En Europa wilde haar maar wat graag omhelzen. Een voormalige satellietstaat van de Sovjet-Unie, een lidstaat van de GOS-land bovendien, daar wilde Europa wel tijd en moeite in steken. Een vrijhandelsverdrag werd als beloning geprepareerd.
Maar something, somewhere went terribly wrong. Moldavië heeft sinds vorige week geen premier meer. Zonder er moeite voor te hoeven doen konden de communisten weer in de politieke arena stappen. En dreigen ze nu zomaar de dienst te gaan uitmaken in het armste land van Europa.
Tot zover de korte versie.
917 dagen
Exact een jaar geleden reisde ik zelf door Moldavië. Het land, dat de grootte van België heeft en als een plak boterhamworst tussen Roemenië en Oekraïne situeert, was in rep en roer. Demonstraties waren zichtbaar op vele straatuithoeken, evenals nerveuze tv-journalisten. Na liefst 917 dagen zou Moldavië immers niet meer presidentloos zijn. Op 16 maart 2012 werd Nicolae Timofti, een opperrechter, het nieuwe staatshoofd. De Moldavische messias. Eén die zijn land een stukje dichter bij Europa wilde brengen. Daarmee sloot zijn ambitie goed aan op dat van premier Vlad Filat en de coalitie, welke bestaat uit drie partijen die sinds 2009 samen de Alliantie voor Europese Integratie vormen.
Timofti's verkiezing was sensationeel. Bijna drie jaar lang was elke voordracht aan het Moldavische parlement weggestemd, omdat de prowesterse politici en de communistische aanhangers elkaar in evenwicht hielden. Nooit kon een kandidaat 61 van de 101 stemgerechtigden voor zich winnen. Tot drie parlementsleden hun communistische kameraden verlieten, overliepen en Timofti aan 62 stemmen hielpen. Zo simpel kan een westerse toenadering dan ook wel weer tot stand komen.
Domaine réservé
De ochtend van Timofti's inauguratie nam ik plaats in de werkkamer van Valeriu Laz?r: vicepremier en minister van Economische Zaken. Blij was hij. Lazar keek uit naar de bijeenkomst die enkele uren later zou plaatsvinden. Bovendien was hij net teruggekeerd van een succesvol overleg met Europese collega's. Europa was zeer content met de politieke ontwikkelingen in Moldavië en zag ook op handelsgebied genoeg potentie. Een vrijhandelsverdrag zou voor meer bedrijvigheid in en met Moldavië kunnen zorgen, aldus Lazar (lees ook elders in dit kanaal het in april 2012 gepubliceerde interview 'Europa's armste land wil China achterna'). En wie weet zou het dan op de lange termijn ook nog wel kandidaatlid van de EU kunnen worden. Samen met Georgië werd Moldavië gezien als het nieuwe paradepaardje buiten de Unie dat meer zou kunnen zijn dan enkel een buffergebied tot Rusland (en Oekraïne). Het bevroren Oost-Moldavische conflict om Transdnjestrië even daargelaten, wat nog steeds een Russisch domaine réservé is.
En de communisten? Die waren boos, heel boos. Ik zag ze het parlement verlaten. Na ruim twintig jaar na de onafhankelijkheid toch proberen de dienst uit te maken (en dat tot 2009 ook deden) leek hun rol alsnog uitgespeeld.
Is het vernietigen van de oppositie niet een voorbeeld van totalitarisme, intolerantie en het censureren van de vrijheid van denken en uiten?
– Bogdan Tirdea, politiek commentator
De communisten leken helemaal crushed toen ook nog de hamer en de sikkel werden afgepakt. De symbolen zijn per 1 oktober 2012 verboden. Niet de meest correcte actie overigens, aldus politiek commentator Bogdan Tirdea: "Waarom is men geïnteresseerd in het verbieden van communistische symbolen die toebehoren aan de grootste oppositiepartij? Is dat simpelweg niet gewoon politieke wraak? En is het vernietigen van de oppositie an sich niet een voorbeeld van totalitarisme, intolerantie en het censureren van de vrijheid van denken en uiten?"
Desalniettemin stormde Moldavië op Europa af. En de buitenspel gezette communisten leken zelf het tij niet te kunnen keren.
Maar zoals het in zo veel nieuwe democratieën gaat (en eigenlijk ook in oude) hoeft een droomkabinet niet per definitie een succesvol kabinet te zijn. De Integratie voor Europese Alliantie, bestaande uit een liberaal-democratische, liberale en democratische partij, blies zichzelf vorige week op. Ego’s gingen een te grote rol spelen in de politiek en premier Filat overleefde een motie van wantrouwen niet.
Wild zwijn
Indirect is een wild zwijn de premier fataal geworden.Tijdens een illegale jachtpartij in een natuurgebied kwam op een 34-jarige zakenman om het leven. Eén van de twee mannen die aanwezig bleek te zijn was de Moldavische procureur-generaal Valieru Zubco. Het is onbekend of hij – al dan niet per ongeluk – het noodlottige schot heeft geleverd, maar feit is dat hij de affaire wilde verdoezelen en zelfs zijn eigen wapen verborgen had. Daarop vroeg Filat aan Zubco af te treden. De liberaal-democratische premier legde daarmee echter een bom onder zijn eigen kabinet; Zubco was een topman van de democraten. Toen ook de liberalen begonnen te morren en Filat zelf van corruptie beschuldigden, dienden de democraten een motie van wantrouwen in.
En daar wisten juist de communisten wel raad mee.
Moldavië mag nu dan wel sinds een jaar weer een president hebben, maar inmiddels zit het dus wel zonder premier.
Dat hoeft nog geen problemen op te leveren voor de westerse ambities van Moldavië. De coaliepartners willen vooral niet met de huidige premier verder. Maar Filat wenst niet de geschiedenisboeken in te gaan als slechts de zaaier van deze Europese kiem en weigert zijn positie als leider van de partij af te staan. Waardoor nieuwe verkiezingen onomkeerbaar lijken te zijn.
Roodgekleurde golf
En ja, dan komen de communisten weer om de hoek kijken. Zo'n buitenkansje om weer deelgenoot te zijn van het politieke spel laten ze niet liggen. Geen liberaal-democratische premier betekent waarschijnlijk een democratische. En omdat de democraten niet meer met Filat willen samenwerken, zullen ze in zee moeten met de machtswellustige communisten.
Zo is Moldavië weer terug bij af. En dreigt er – net als in Georgië en Oekraïne – weer een nieuwe golfbeweging ingetreden die politiek zo kenmerkt. Met deze keer een naderende, schuimbekkende, bulderende, roodgekleurde golf, die de communisten weer op het Moldavische land lanceert.
En het vrijhandelsverdrag met Europa? Een eindgesprek daarvoor staat gepland voor later dit jaar. In feite hoeft enkel nog maar een handtekening te worden gezet. De vraag is echter of dit document niet met een gerehabiliteerde hamer en sikkel in één keer van tafel wordt geveegd.
