Wat drijft de plegers en waarom gaat het slachtoffer niet bij diegene weg? Over die vragen boog de Australische journalist Jess Hill zich in haar boek ‘See What You Made Me Do’, waarmee ze in 2020 meerdere prijzen won. In haar gelijknamige 3-delige documentaire spreekt ze met experts, hulpverleners, politie, daders en slachtoffers over het patroon van een relatie die in geweld uitmondt.
Zelfverzekerde carrièrevrouw wordt schim
Een op de vier westerse vrouwen gaat of ging gebukt onder partnergeweld, onder wie Jessica Nitschke. Zij leerde haar ex leerde kennen via een datingapp. Destijds was ze een zelfverzekerde carrièrevrouw, maar na enkele maanden was daar niets meer van over. Deze vrouw staat centraal in het eerste deel van de docu-serie. Bij bekende, sterke vrouwen, verwachten we dit minder. Want als een sterk, intelligent en/of goed bemiddeld iemand zich niet kan verweren, wie zou dat dan wel moeten kunnen?
Extra schaamte
Zoals uit de cijfers blijkt, komen dus ook financieel onafhankelijke vrouwen in harde aanraking met partnergeweld. De traditionele beeldvorming draagt bij aan een extra portie schaamte onder deze voor het oog succesvolle vrouwen. Dat zij dit vaak zelfs niet melden aan hun vriendinnen heeft te maken met angst voor de reactie ‘Maar dat overkomt jou toch niet!’ Atria-onderzoeker Suzanne Bouma bevestigt dit. “Bij slachtoffers van partnergeweld denken we al gauw aan vrouwen die in armoede leven of werkloos zijn. Zij hebben vaak geen alternatieve middelen en kloppen dan aan bij formele hulpinstanties zoals ‘Veilig Thuis’. Hierdoor is deze groep zichtbaarder dan de onafhankelijke vrouwen die ook slachtoffer zijn, maar zelf toegang hebben tot alternatieve middelen om de relatie te verbreken.”
Onder de duim
Volgens het CBS zijn de officiële oorzaken ‘huiselijke omstandigheden (zoals een echtelijke ruzie) en jaloezie’, maar het ligt gecompliceerder. Geweld vindt niet (alleen) plaats in een opwelling of als een situatie uit de hand loopt. Partnergeweld wordt vaak aangewend als pressiemiddel om de verhoudingen in een relatie te bepalen. Denk aan mannen die het niet kunnen verdragen dat zij geen controle hebben over het doen en laten van hun echtgenote, er niet mee kunnen omgaan zelf werkeloos te zijn en/of haar moeten erkennen als kostwinner van het gezin. Zo kan het financieel afhankelijk maken een pressiemiddel zijn van een ziekelijk controlerende man. Vrouwen in dergelijke situaties kunnen vaak niet eens vluchten, omdat ze nog geen treinkaartje voor zichzelf (en voor haar eventuele kinderen) kan kopen.
(On)afhankelijkheid
Financiële onafhankelijkheid van vrouwen kan partnergeweld binnen relaties ook triggeren. “Er zijn verbanden aangetoond tussen betaald werk en het meemaken van partnergeweld”, legt Bouma uit bij nu.nl. “Als jij in een relatie zit waar de traditionele rolverdeling de norm is: de man als kostwinner en de vrouw thuis of die werkt voor ‘erbij’, kan het schuren als hierin iets verandert. Als de vrouw plots meer gaat werken en/of meer gaat verdienen, kan de man namelijk het gevoel hebben van statusverlies. En dat kan weer een aanleiding zijn om geweld te gebruiken om die machtspositie terug te krijgen.”
Schijnvrij
“Met mij gaat het goed”, zeggen vrouwen graag om aan te geven dat zij zichzelf wel redden. Maar dit kan zomaar schijn zijn. De vrouw met opleiding en een flinke dosis assertiviteit in de buitenwereld, kan thuis veranderen in een schaduw van zichzelf. Door een bericht op LinkedIn werd Ester Wijnen uit Den Bosch in 2020, tijdens de coronacrisis, hét gezicht van partnergeweld. Dat zij, ook 16 jaar geleden bij haar huwelijk reeds een sterke, hoogopgeleide vrouw, jarenlang werd geïntimideerd en mishandeld door haar partner, eveneens een man met een goede baan en aanzien, was een onaangename verrassing voor haar omgeving en uiteraard in de eerste plaats voor haarzelf.
Morgen gaat het beter
Binnen een uur na haar post had ze honderden reacties. Niet alleen vrouwen die hetzelfde meemaakten lieten van zich horen, ook in de media werd haar verhaal opgepikt. “De Telegraaf belde al snel. Toen ben ik wel even met de jongens gaan zitten. Ik wilde dit weloverwogen en zorgvuldig doen”, vertelt ze in het Brabants Dagblad. Ook Ester verviel in ‘omgedraaide schaamte en schuldgevoel’. Haar ouders scheidden op een hele nare manier. Dat wilde zij haar kinderen besparen. “De schaamte was zo groot dat het makkelijker is om te zwijgen. Hij deed geloven dat het aan mij lag dat hij mij sloeg, dat ik de aanstichter was. En ik heb zó vaak gehoord dat we morgen opnieuw zouden beginnen.” Uiteindelijk was Ester sterk genoeg om weg te gaan, omdat ze iemand, een relatieve buitenstaander, in vertrouwen had genomen. Dat is ook wat ze vrouwen wil meegeven: “Zorg dat er iemand is die op de hoogte is van de situatie. Dat is echt nodig om eruit te komen.”
Bezitterigheid is niet sexy
Aan de zijde van vrouwen en meisjes moet dus ook wat gebeuren. Bezitterig gedrag van een mannelijke partner wordt door velen, zeker in het begin van een relatie, gezien als teken dat hij om haar geeft. Dit wordt mede ingegeven door films, series, videoclips en social media. Deze beeldvorming is een probleem omdat de kans op partnergeweld dan onderschat wordt en zo stereotyperingen in stand houdt. “Als controlerend gedrag, jaloezie en stalking als romantisch bestempeld kunnen worden, dan blijven vrouwen extra risico lopen om slachtoffer te worden van partnergeweld, tot aan moord toe. Het is hoog tijd om deze beeldvorming te veranderen!” aldus Nicole van Gelder. Zij is promovendus aan het Radboudumc en ontwikkelde met haar team een online platform voor vrouwen die in nood zijn : SAFE. Een anonieme website die je desnoods in het geheim op het toilet kunt bekijken. Het community management wordt verzorgd door zorgprofessionals, allemaal vrouwen.
Tech: zegen en pech
Het internet, de mobiele telefoon en alle andere teletech die ons ter beschikking staan, kunnen in noodsituaties de redding zijn. Maar diezelfde technologie kan ook door de dader gebruikt worden in zijn allesoverheersende behoefte zijn partner te controleren en te begrenzen. Met behulp van een appje versturen met een link erin, kan hij zichzelf toegang verschaffen tot alle gegevens in de smartphone van de partner. Trackers onder auto’s of aan fietsen, zorgen ervoor dat de controlfreak de hele dag kan zien waar zij is. En last but not least: cameraatjes met microfoon zijn te krijg ter grootte van een lucifer en ergens verstopt in de rand van een plafond kunnen ze een hele verdieping in beeld brengen.
Fataal
De eerste reactie van mensen op dit soort extreme druk door de partner is meestal ‘Ga toch weg bij die vent’, maar dat blijkt in de praktijk nou net het gevaarlijkste wat er is. De meeste femicide vindt plaats op de momenten dat de vrouw aanstalten maakt om te vertrekken of vlak nadat ze kans heeft gezien om de benen te nemen, al dan niet met haar kinderen. En als ze op zo’n moment niet in een safehouse zit, kan het fatale moment juist dan aanbreken.
Clarinda (†)
Het gebeurde op 8 september 2021 in Den Bosch. ’s Ochtends, terwijl Clarinda met haar dochtertje over straat liep naar haar ouders. Veel mensen waren getuige van de daad. Jeffrey, haar ex-partner waar ze net definitief mee gebroken had, stak haar 30 keer. Clarinda, raadsonderzoeker bij de Kinderbescherming, was niet meer te redden. Ze stierf op straat. Jeffrey was de eerste vriend die Clarinda mee naar huis nam. Niet eerder had ze zo’n serieuze relatie. Hij presenteerde zich als charmant, iemand die het leven op de rit had en vrolijk was. “Een jongen die bij haar paste, ze wilden allebei vooruit”, vertelt moeder Lia bij EenVandaag. “Wij hadden een goede indruk van hem, maar dat veranderde snel.”
Afstand, bezitterig, controle
Clarinda & Jeffrey, die een goede baan had in het onderwijs, gingen al snel samenwonen en kregen als snel een kindje. Er ontstond meer afstand tussen de familie en het stel. Jeffrey gaf aan niet te lang bezoek te willen ontvangen vanwege de drukte. Hij werd steeds bezitteriger. Nog tijdens haar zwangerschapsverlof vlucht ze naar haar ouders, waar ze 3 maanden verblijft met haar kindje. Clarinda doet in die periode aangifte bij de politie van mishandeling en verkrachting door haar vriend. Ook zou hij hebben gedreigd hun dochter te ontvoeren. Ze zet de aangifte echter om in een melding. En ze wil Jeffrey toch nog een tweede kans geven, met therapie en andere professionele hulp.
Op de dag dat ze definitief breekt….
Als haar moeder daarna vroeg hoe het ging, zei ze altijd ‘goed’, maar Clarinda werd steeds magerder en was totaal anders dan anders. Vorig jaar zomer leek de relatie definitief te stranden. Het stel besluit apart van elkaar te gaan wonen. In de ochtend van 8 september liet Clarinda aan Jeffrey weten dat de relatie echt over is. “Het wordt tijd dat je het gaat accepteren”, schreef ze hem. Op advies van de hulpverlening stuurde ze dit bericht via WhatsApp. Jeffrey wist dat zij die ochtend naar haar ouders ging en reed er naartoe. Hij wachtte haar bij de parkeerplaats op en stak haar 30x met een mes. Clarinda sterft ter plekke.
Dagboeken
Jeffrey was jaloers en bezitterig, bleek later ook uit Clarinda’s gevonden dagboek. Ze mocht geen rode lipstick dragen, moest om de twintig minuten haar liefde voor hem bevestigen, hij bemoeide zich met haar werk en kon het op geen enkele manier verdragen dat zij ook een eigen leven had. Ook Jeffrey hield dagboeken bij, die bolstaan van woede. “Ik ben boos, ik wil haar pijn doen. Ik voel me kut, onbegrepen. Incompleet.” In een app aan Clarinda schreef hij: “Als je bij me weggaat, dan ben ik de Godfather. Dan gaan we niet naar de rechter. Dan los ik het zelf wel op.” Inmiddels is Jeffrey door de rechter veroordeeld tot 14 jaar gevangenisstraf en TBS.
Recidive
Meestal hebben mannen zoals Jeffrey al eerdere gewelddadige relaties achter de rug. Situaties waar het dan net niet zo uit de hand is gelopen als met Clarinda. Maar de tekenen van controledwang en relatiegeweld blijken bij navraag aan exen allang aanwezig. Vrouwen in Engeland en Wales hebben sinds een aantal jaren de mogelijkheid om bij de politie te controleren of hun vriend of partner daar geregistreerd staat in verband met een gewelddadig verleden. De wet waarop deze bevoegdheid rust, wordt ‘Clare’s Law’ genoemd, naar Clare Wood. Zij werd vermoord werd door een man die ze via Facebook had ontmoet. De 36-jarige had geen idee dat hij bij de politie geregistreerd stond vanwege gruwelijk partnergeweld in het verleden. Nadat ze met George brak, werd ze eerst tijdenlang door hem gestalkt en bedreigd en uiteindelijk in haar eigen huis door hem vermoord.
Het recht om te weten
Door Clare’s Law hebben politie en andere instanties in het Verenigd Koninkrijk nu de mogelijkheid om op verzoek de achtergrond van bepaalde personen te controleren en hierover informatie te verschaffen. Het heet ’the right to ask’. Vrouwen die merken dat hun man agressief is, kunnen bij de politie diens dossier inzien. Anderzijds kan de politie ook proactief mensen inlichten wanneer ze risico lopen. Dat noemt men ’the right to know’. Het gebeurt gelukkig regelmatig bij gewelddadige mannen. Tussen maart 2019 en maart 2020 werden 4500 mensen op deze wijze getipt in Engeland en Wales en 4000 mensen kregen informatie, nadat ze daar zelf om gevraagd hadden. Het is wrang, maar het zou mooi zijn als we in Nederland de Britten zouden kunnen volgen met ‘De wet van Clarinda’. Dan is haar dood misschien net niet helemaal voor niks geweest.
Crimedoc ‘See what you made me do’ op de dinsdagen 7, 14 en 21 juni 2022 op NPO3, daarna te zien op NPO Start.
