Tot op zekere hoogte is het appels met peren vergelijken, Statenverkiezingen zijn geen Tweede Kamerverkiezingen. De Provinciale Statenverkiezingen zouden in eerste instantie om de vertegenwoordiging in de provincies moeten gaan, getrapt leidt dat vervolgens tot de samenstelling van de Eerste Kamer. Dat neemt niet weg dat de Statenverkiezingen door veel Nederlanders wel degelijk als landelijke verkiezingen worden gezien, of op zijn minst als een tussentijdse peiling. Dat is op de eerste plaats de schuld van alle politieke partijen en het feit dat ze campagne voeren alsof het landelijke verkiezingen zijn. Neem het de kiezers dan maar eens kwalijk dat ze in de war raken.
Als er één partij was waarbij het voor de kiezers in 2019 overduidelijk niet om de provincies draaide is het de grote winnaar van dat jaar: Forum voor Democratie. De campagne draaide volledig om partijleider Thierry Baudet en niemand kende (of kent) de provinciale lijsttrekkers van toen. In de meeste provincies hadden de provinciale afdelingen van FvD niet eens de moeite genomen een verkiezingsprogramma te schrijven. Daarom is het niet onredelijk om de steun van Forum van toen te vergelijken met die van nu en kun je gerust stellen dat ze flink verloren hebben.
Een groot deel van het electoraat van Forum dit jaar is te danken aan een onvoorspelde pandemie en bestaat uit corona-critici. In veel gemeenten heeft complotzaaier Wybren van Haga zelfs meer stemmen opgehaald dan Baudet. Stemmen van kiezers die menen dat ze aan kritisch denken doen omdat ze de realiteit niet aankunnen. Als je aan zulk magisch denken doet zal het vast ook niet zo ingewikkeld zijn om het ingebakken racisme en fascisme van de partij te negeren, laat staan het verleden van Van Haga. Zonder corona was Forum nu ongetwijfeld nog kleiner geworden. Die stemmen verdwijnen straks misschien ook weer als sneeuw voor de zon, het is aannemelijk dat het volgende kabinet langer blijft zitten dan de coronacrisis nog duurt.
Ten opzichte van 2019 is FvD de grootste verliezer van de parlementsverkiezingen (de grootste winnaars zijn respectievelijk D66 en de VVD). Dat het verlies niet nog groter werd is niet dankzij Baudet maar ondanks Baudet. Van Haga was de grote redder van Forum voor Democratie in 2021. Veel kiezers hebben zich de afgelopen twee jaar afgekeerd van FvD en meer nog van Baudet. Dat zou ook niet verrassend moeten zijn na alle schandalen en racistische uitspattingen van de laatste jaren, met name het openlijke antisemitisme was voor veel kiezers een brug te ver. Het leidde uiteindelijk tot een extreemrechts schisma waar we de weglopers in schaapskleren van JA21 aan te danken hebben.
Je hoeft niet helderziend te zijn om te voorspellen dat de fractie van Forum niet in zijn geheel de eindstreep gaat halen. De grote hoeveelheid stemmen voor Van Haga is veelzeggend. Tussen de de nieuwe fractiegenoten van Baudet zit een aantal zeer omstreden figuren, en de meesten van hen zijn tweede keuze aangezien de oorspronkelijke selectie is opgestapt. Het lijkt me niet dat Baudet de man is die zeven extreemrechtse kikkers in zijn kruiwagen kan houden. Dat wordt nog wat.
Probeer ik nu te vertellen dat het allemaal wel meevalt met de opkomst van extreemrechts? Nee. Het meest optimistische dat je uit bovenstaande kunt concluderen is dat het erger had kunnen zijn, maar er valt niets te vieren. Samen hebben Forum, de PVV en JA21 28 zetels in het nieuwe parlement, ruim een zesde van het totaal en zes zetels meer dan in 2017. Nog nooit eerder in de parlementaire geschiedenis is extreemrechts zo groot geweest in Nederland. En dan heb ik het nog niet eens over het copycat-gedrag van een aantal traditionele partijen.
Als er één ding blijkt uit het falen van Baudet is het wel dat het potentieel voor extreemrechts nog veel groter is. Ook in 2019 was al duidelijk dat FvD een racistische en fascistoïde partij is. Als het maar niet al te openlijk is zijn veel Nederlanders bereid langdurig hun ogen te sluiten. Er komt vanzelf een nieuwe Baudet die het recept kopieert en verbetert. Een nieuwe leider die er wel in slaagt zijn ware aard lang genoeg verborgen te houden. Een nieuwe leider die intelligenter is en zichzelf wel kan beheersen. Een leider die niet zelfdestructief is en die zich niet buiten de politieke orde plaatst. Als de volgende leider van extreemrechts het spel beter speelt wordt hij of zij misschien wel níet uitgesloten door de anderen. Misschien moet het ergste nog komen. Misschien wordt die nieuwe leider binnenkort zelfs al beëdigd als lid van de Tweede Kamer. We kunnen nog lang niet rustig gaan slapen.
Beeldcredit: Vincent Carmiggelt
