Het is zondagochtend. Horen en zien vergaan me terwijl ik dit schrijf, want mijn bovenbuurvrouw doet de flat op zijn grondvesten schudden met haar CD van Padre Marcelo en zingt zelf uit volle borst mee. Daarmee beleeft ze haar katholicisme op een zeer evangelisch-christelijke manier.
Padre Marcelo Rossi is een showpriester. Onder zijn pij draagt deze jonge pastoor uit São Paulo sportschoenen; zijn misviering doet hele voetbalstadions zingen en springen. Het is een tactiek die hij heeft afgekeken bij zijn collega’s van evangelisch-christelijke kerken als de Universele Kerk van het Koninkrijk Gods en de Assemblée van God, die zelf het zingen en springen weer afkeken bij de rituelen van Afro-Braziliaanse religies als Candomblé en Umbanda (het is een publiek geheim dat bisschop Edir Macedo, voor hij zijn Universele Kerk van het Koninkrijk Gods stichtte, tot het Umbanda behoorde.)
En daarmee zijn we aangekomen bij de moraal van het verhaal: geloof is in Brazilië een taart.
Het tegenovergestelde van verzuiling
In Europa verdeelt geloof de samenleving verticaal. Kijk maar naar de ‘vredesmuren’ die in Belfast de protestantse bevolking nog altijd van de katholieke scheiden. Of kijk naar ons eigen kikkerlandje, waar elk geloof, elke levensbeschouwing of politieke filosofie zijn eigen omroep heeft en waar katholieken, protestanten en aanhangers van de linkse kerk het nog niet zo heel lang geleden verdomden om bij elkaar voet in de winkel te zetten.
In Brazilië is het tegenovergestelde het geval. De verschillende geloven verdelen de samenleving niet verticaal, maar complimenteren elkaar horizontaal. Ze liggen over elkaar heen als de lagen van een taart.
Vier geloven in één vrouw
Het mooiste voorbeeld dat ik ken om dit alomtegenwoordige fenomeen te illustreren is Dona Inaldi (foto rechts), de vrouw die ik in Brazilië oma noem. Net zoals de meeste Brazilianen van haar leeftijd (76) werd ze katholiek opgevoed, maar tegenwoordig gaat ze af en toe naar evangelisch-christelijke kerken (vanwege het zingen en het springen.)
Maar ook gaat ze met grote regelmaat naar de rituelen in de terreiro (tempel) van haar kleinzoon Bruno, een priester van het Afro-Braziliaanse geloof Candomblé. Sterker nog, zij deed hem haar ouderlijk huis cadeau zodat hij daar zijn terreiro kon stichten. Als kers op de taart gaat Dona Inaldi graag mee naar de bijeenkomsten in het Kardecistische spiritistencentrum waar haar dochter Nadiège (Bruno’s moeder) tweemaal per week contact onderhoudt met gene zijde.
Vier geloven in één vrouw. Beleeft oma dagelijks een identiteitscrisis? Welnee, want in Brazilië sluiten verschillende religies elkaar niet uit, ze vullen elkaar aan.
Statistieken naar de prullenbak?
U zult het deze week nog vaak horen: vlak na de Tweede Wereldoorlog was 99 procent van de Brazilianen katholiek, maar in 2010, het jaar van de laatste volkstelling, was nog slechts iets meer dan 64 procent dat. Volgens een zondag gepubliceerde opiniepeiling is het aantal katholieken in 2013 zelfs al teruggelopen tot 57 procent.
Met (volgens de volkstelling van 2010) ruim 123 miljoen gelovigen heeft Brazilië nog altijd de grootste katholieke bevolking ter wereld – maar met ruim 42 miljoen gelovigen heeft het land tegelijkertijd de grootste evangelisch-christelijke bevolking van de aardbol.
Leuk en aardig, dit soort cijfers, maar op het formulier van de volkstelling mag je maar één hokje aankruisen. Zijn statistieken over godsdienst eigenlijk wel betrouwbaar in een land waar meergelovigheid en syncretisme eerder regel dan uitzondering zijn?
Van boven naar beneden: katholieke kerk in Ouro Preto, Minas Gerais, een vestiging van de Universele Kerk van het Koninkrijk Gods in Lençóis, Bahia, en een processie van de Afro-Braziliaanse religie Tambor-de-Minas in São Luís, Maranhão. Beelden: Alex Hijmans
Zeker niet volledig betrouwbaar, volgens hoogleraar sociologie en antropologie Ordep Serra van de Federale Universiteit van Bahia (UFBA) in Salvador. “Veel aanhangers van Afro-Braziliaanse religies zeggen uit angst voor discriminatie nog altijd dat ze katholiek zijn of tot een ander geloof behoren.”
Feest
Raar maar waar: de taart die geloof in Brazilië is laat zich niet vangen in een Europees taartdiagram.
Een feest is geloof in Brazilië echter des te meer. Paus Franciscus zij gewaarschuwd: als hij wil voorkomen dat het aantal katholieken in het land nog verder slinkt – en dat doet het sinds 2000 met ruim 1 procent per jaar – zal er deze week gezongen en gesprongen moeten worden.
Nog wat taartkruimels
Naast katholieken, protestanten en aanhangers van Afro-Braziliaanse godsdiensten wonen er in Brazilië overigens ook drie miljoen moslims, miljoenen spiritisten, honderdduizenden joden en tienduizenden aanhangers van het boeddhisme, het hindoeïsme, Santo Daimekerken en inheemse religies. En, geloof het of niet, er zijn zelfs atheïsten.
