Gen Z gooit de democratie op de brandstapel, maar steekt ‘m nog net niet aan

In mijn jonge millennial-jaren op de middelbare school downloadde ik muziek – en virussen – op Kaaza en Limewire, zodat ik deze op mijn mp3-speler met 128 mb aan geheugen kon zetten. Kort ervoor had ik nog een discman waar ik mijn gebrande cd’tjes op afspeelde. Mijn eerste mobiele telefoon kreeg ik toen ik naar de brugklas vertrok. Het was een hippe Toshiba met een knop voor I-mode. Het was een van de eerste toestellen met internet. Met het spaarzame beltegoed dat ik had, ging ik soms online om unieke Disneywallpapers en ringtones als Moppie van Brace te downloaden. Je kreeg die ringtone overigens in ritmische piepjes te horen, niet het liedje zelf.

Hoe anders is het anno 2024. We maakten CU2-pagina’s, hadden MSN en ICQ, MySpace en Hyves, dat vervolgens weer werd weggedrukt door Facebook, Whatsapp, Twitter (X), Instagram, Snapchat en ga zo maar door. De digitale transitie is continu aanwezig en altijd in beweging.

We grappen soms dat millennials zijn opgegroeid voor de televisie, maar Gen Z is dat met een iPad in de hand. De stroom van digitalisering is sinds de jaren ’90 hard gegaan en als millennial heb ik zelfs soms moeite om bij te blijven met alle nieuwe technieken rondom AI.

Hoe maak je ook alweer een groepje?

Die digitale transitie heeft ook neveneffecten. Sommige ervan kunnen we best zorgelijk noemen. Sociale vaardigheden van de generaties na mij zijn minder geworden. Hoewel we met de opkomst van sociale media verder en vooral sneller kunnen reiken dan we ooit hadden gedacht, sluiten we ons ook makkelijker af voor de buitenwereld.

Na de coronalockdowns moesten leerlingen op school weer zelf groepjes maken in de klas. Maar hoe deed je dat fysiek? Het is een mooi voorbeeld van mijn vriend die in het onderwijs werkt. Het toont hoezeer wij gewoontedieren zijn. Toen we tijdens corona allemaal massaal thuis moesten werken en online les kregen, verdween de sociale cohesie uit het dagelijks leven. En dit was maar voor een korte tijd. Kun je nagaan wat dit met de mensen had gedaan als de crisis langduriger zou zijn geweest.

Staat de democratie in brand?

Nieuwsuur publiceerde een artikel waarin ze verwijzen naar een onderzoek door de Open Society Foundations uit september 2023. De vraag die centraal staat is of democratie nog kan bestaan?

De meest zorgwekkende uitkomst van dat onderzoek is dat wereldwijd een op de drie jongeren het prima vindt als er een autoritaire leider aan de knoppen draait als dat het land ten goede komt. Maar wacht even… Dit hebben we vaker meegemaakt in de wereld. Kijk naar landen als Noord-Korea, Rusland, Belarus, Hongarije of Eritrea.

Een aantal van deze landen kennen de waarden van de democratie omdat een leider ‘gekozen’ is. Maar onder welke voorwaarden? Zijn de verkiezingen eerlijk en vrij verlopen? Mag je je uitspreken tegen een huidig bewind? Is er een vrije pers?

Er zijn tal van oorlogen gaande. Opvallend genoeg zijn vaak landen betrokken waar een autoritair figuur aan de belangrijkste touwtjes trekt. Waarom vinden zoveel jongeren het dan toch een goed idee als we een autoritaire leider, al dan niet dictator, aan de macht laten komen?

Soms vraag ik me af of de wereld niet gewoon in de brand staat. Het populisme wint terrein, omdat het inspeelt op onderbuikgevoel. Angst wordt aangepraat, maar in hoeverre is de angst reëel? Angst voor klimaatverandering wordt terecht goed onderbouwd door wetenschappers, maar angst voor omvolking niet. Een gevoel van rechtvaardigheid ontbreekt. Het voelt voor veel mensen eerder of er iets van hen onterecht wordt afgepakt. Toch wordt dit eerder aangepraat dan uitgevoerd.

Wissen van de geschiedenis

De meeste millennials hebben grootouders (gehad) die de Tweede Wereldoorlog bewust hebben meegemaakt. Sommigen stonden aan ‘de goede kant’ en anderen waren ‘fout’. Maar de generatie na de millennial heeft deze mensen in veel gevallen niet of nooit gekend. We blijven de verhalen uit het verleden delen, maar als jongeren bedwelmd worden door desinformatie en complottheorieën, wie weet dan nog wat waar is? Geen wonder dat sommigen zelfs de Holocaust in twijfel trekken.

Overigens is het sinds juli 2023 strafrechtelijk verboden om in Nederland de Holocaust te ontkennen. De Rijksoverheid schrijft op haar website:

‘Met dit specifieke strafrechtelijke verbod geeft het kabinet uitvoering aan de Europese verplichtingen om bepaalde vormen van het publiekelijk vergoelijken, ontkennen of verregaand bagatelliseren van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden expliciet strafbaar te stellen. Op beledigende vormen van vergoelijking, ontkenning of bagatellisering van deze internationale misdrijven komt een maximum gevangenisstraf van 1 jaar te staan. Het verbod is onderdeel van het Wetsvoorstel herimplementatie Europees strafrecht.’

Maar met de huidige protesten rondom het vraagstuk of Israël nu wel of geen genocide pleegt is ook dat een trap tegen het zere been van velen. Een van de brandjes waar ik me in deze tekst niet verder aan zal branden.

Wat ik wel wil doen is de link leggen tussen de snelle opkomst van digitalisering en het huidige beeld van jongeren over de politiek. Want hoe komt het dat jongeren zo gevoelig zijn voor desinformatie?

Naar mijn weten zijn het vooral populisten en radicale partijen die het internet en sociale media bestoken met complottheorieën. Van influencers tot politici: de vrijheid van meningsuiting zorgt er ook voor dat iedereen bijna alles kan en mag zeggen wat die wil.

Ik zeg nu niet dat daar iets mee mis is. Waar het wel mis gaat, is dat de meningen in veel gevallen niet of nauwelijks onderbouwd zijn. Net als het handje vol bekende Nederlanders dat aan talkshowtafels zich wil mengen in een discussie over vaccinaties tegen corona of mee wil praten over de aanschaf van onderzeeërs. Doe het gewoon niet als je geen kennis van zaken hebt. Schoenmaker blijf bij je leest. Helaas denken te veel schoenmakers dat zij ook alles afweten van geopolitiek.

De polder loopt over

Als millennial met een achtergrond in mediawetenschappen maak ik mij zorgen over Gen Z. In tegenstelling tot de millennial heeft Gen Z niet de opkomst van het internet meegemaakt. Zij weten niet hoe het was om zonder mobiele telefoon te leven, zonder laptops en socialmedia-apps.

Het lijkt wel of Gen Z hard bezig is met het uitwissen van de geschiedenis. Gooit Gen Z nu echt de toekomst democratie op de brandstapel? De digitalisering gaat in zo’n rap tempo, dat niemand het nog kan bijhouden. Gen Z wil alleen nog zien wat het online ziet. Ik kan het hen dus ook niet kwalijk nemen. Gen Z weet gewoon niet beter.

Of toch wel? Want er is ook nog een tweederde deel dat overtuigd is dat er nog een toekomst is voor de democratie. Een deel dat wél doorheeft dat een autoritair bewind geen goed teken is voor de toekomst.

Nederlanders zijn polderaars, zo doen we het al decennia en dat gaat ons nog best goed af. Maar nu lijkt de polder ondergelopen, onze voorrangspositie in Europa lijkt ons te worden afgepakt, en we krijgen een ‘radicale ruk naar rechts’.

Het enige waar ik nog op hoop, is dat de toekomstige generaties leren van de fouten uit het verleden en niet vergeten, dat er ook nog hoop is als je even niet op je schermpje kijkt en het stemhokje instapt voor de Europese verkiezingen.