De livestream vanuit theater Concordia in Enschede is voor nu het best denkbare alternatief. Behalve met blijdschap werd het voorstel van programmeur Ellen Peters toch ook met enige aarzeling begroet, bekent De Graaf. “Het zal de eerste keer zijn dat we ‘m echt spelen, na drie weken pauze. Niemand heeft hier ervaring mee.” Bovendien, benadrukt hij: “Dit is hoe dan ook het soort voorstelling dat gebaat is bij reagerend publiek”.
En dat is iets anders dan hooguit een handvol ingewijden die toekijkt bij de opnames. Normaal laveert hij in de aanloop naar de eerste confrontatie met publiek als schrijver tussen hoop en vrees, vertelt De Graaf. “Tot het moment van de waarheid, of wat daarvoor doorgaat. In elk geval weet je dan of je je glorie kunt vieren of dat het wonden likken wordt. Dat ontbreekt nu. Of het gaat werken blijft de vraag.” De tournee is gepland tot in mei. Misschien komt het er nog van, desnoods voor dertig man. “Of kunnen we na de zomer inhalen, al zal het lastig worden om iedereen dan weer bij elkaar te krijgen.”
Gerardjan Rijnders is betrokken en boeddhistisch tegelijk
Nederlandse Comedie is een voorstelling van De Gemeenschap, waarvan regisseur Roy Peters de oprichter is. De zes acteurs spelen niet alleen een familie, ze vertegenwoordigen zelf ook ongeveer drie generaties. Met Gerardjan Rijnders als grand old man, door alle wateren gewassen. De Graaf: “Hij is betrokken en boeddhistisch tegelijk. Maakt geen problemen waar ze niet zijn.” Niet dat de jonge spelers dat wel doen, haast hij zich te zeggen, “maar ze zijn vanzelfsprekend wat gevoeliger en onzekerder.”
Bovendien werkten sommigen voor het eerst met Peters als regisseur, die met zijn mime-achtergrond een heel eigen aanpak heeft. De Graaf is behalve schrijver ook docent en kent de valkuilen in het werken met jonge mensen: “Je moet niet je eigen verleden tot maatstaf maken. Als je met jongeren werkt moet je je wel interesseren voor wat zij vinden en zeggen. In die zin was deze productie ook heel vruchtbaar.”
In het stuk laat De Graaf het stevig knetteren tussen de gezinsleden en de generaties. De beide ouders (Dic van Duin en Debbie Korper) hebben leren leven met de wurggreep van hun huwelijk, terwijl de kinderen zich op hun eigen manier staande houden. De dochter (Yara Alink) en haar vriend (Milan Boele van Hensbroek) handhaven zich – mede dankzij hun oogkleppen – in de comfortzone van de maatschappij.
De minnaar is de vlam in de pan maar gaat zelf niet branden
De nerdy zoon (Sander Plukaard) onttrekt zich zoveel mogelijk aan de wereld. Totdat hij wordt aangeraakt door de liefde van een vijftig jaar oudere man. Met de entree van deze minnaar (Gerardjan Rijnders) wordt het laminaat onder het toch al wankele gezin vandaan getrokken. Ook doordat de nieuwkomer nietsontziend is in zijn hardop geventileerde observaties. Een zekere dubbelzinnigheid heeft hij ook, volgens De Graaf. “Hij is de vlam in de pan, maar gaat zelf niet branden.”
In het publiciteitsmateriaal wordt het stuk een moderne variant van All In The Family genoemd, de legendarische Amerikaanse tv-serie uit de jaren 70 over de familie Bunker, bij wie niet alleen de achterban van de VPRO kind aan huis was. “Nee”, erkent De Graaf, “van de jongere generaties kent niemand het nog. Maar Roy en ik wel en wij vinden die serie nog steeds heel erg leuk en heel erg goed.”
Het hield ook het idee warm om ooit nog eens zelf iets ‘sitcom-achtigs’ te maken, zoals De Graaf het omschrijft. Een voorstelling in de geest van de situation comedy, met Friends, Will and Grace, Modern Family en The Office als enkele van de talloze voorbeelden. Gemene deler: een vaste groep mensen en hun alledaagse sores in een herkenbare omgeving. De titel Nederlandse Comedie kan bij oudere toneelliefhebbers een bel doen rinkelen, omdat er van 1950 tot 1971 een gezelschap bestond dat zo heette. Maar daar moeten we niet meer achter zoeken dan dat het beestje nou eenmaal een naam moest hebben, legt De Graaf uit. “We wisten al dat Gerardjan mee zou doen, en hij belichaamt een heleboel toneelgeschiedenis. Zo kwam die naam bovendrijven.”
Met etiket komedie moet je voorzichtig zijn
Dat het een onversneden komedie is zul je de schrijver zelf niet met stelligheid horen beweren, omdat het meteen de verwachtingen stuurt. “Met die term moet je voorzichtig zijn. Maar het heeft wel die pretentie. Hoe leven mensen, daar gaat het vooral over.” En ja, dan mogen we deze familie best ook zien als samenleving op microniveau. Met de minnaar als nieuwkomer die laat zien dat inclusiviteit eerder is gezegd dan gedaan. En met de dochter als representant van de overtuiging dat succes een keuze is.
De Graaf vertelt hoe hij en Roy Peters – ze zijn ook levenspartners – vlak voor de eerste lockdown ruim een jaar geleden over de Zuidas in Amsterdam fietsten en lunchten te midden van de geslaagde bloem der natie aldaar. “Jonge mensen die er allemaal goed uitzien en heel hard praten. Ze vallen samen met hun bestaan, je ziet geen twijfel. Van die mensen is de wereld. Zo’n type is de dochter ook.” De vader heeft zeker veel weg van Archie Bunker, al zouden we hem nu eerder een boze witte man noemen. “Als het niet zo’n cliché was”, tekent de schrijver daarbij aan. “Hij komt uit een progressief milieu maar is op een doodlopende weg beland.”
Voordat we op een sociale schets gaan rekenen: “Het gaat over waar het altijd over gaat in het leven. Liefde, erkenning, teleurstelling. Debbie Korper heeft op het einde een monoloog die veel dieper gaat dan de sociale werkelijkheid. ‘We zouden iets doen maar we hebben het niet gedaan’, daar komt haar tekst op neer. Hoe ga je in een bepaalde fase van je leven om met ambities, gefnuikte verwachtingen, de toekomst? Ik hoop dat deze voorstelling vooral die kant waarmaakt.”
Het houdt hemzelf ook bezig, beaamt Rob de Graaf. “Ik denk dat je niet kunt schrijven zonder dat het ook over jezelf gaat. Ik herken dit zeker.” Hoe ‘verwend’ hij naar eigen zeggen ook is, als veelgevraagd en succesvol toneelauteur. “Mijn geluk is dat ik mijn eigen onzekerheden en de dingen die ik niet heb gedaan in mijn werk heb kunnen inzetten. Ik heb er woorden aan kunnen geven.”
Regisseur met Twentse roots
Theatergezelschap De Gemeenschap is in 2003 opgericht door regisseur en mimespeler Roy Peters, met Rob de Graaf als vaste schrijver. Samen maken ze voorstellingen die tegelijk fysiek en verhalend zijn. Voor de voorstelling Romp werd actrice Karina Holla in 2018 bekroond met een Theo d’Or. Peters is geboren in Enschede en getogen in Oldenzaal. Volgens De Graaf brengt de band met familieleden – onder wie zijn nicht Ellen, programmeur bij Concordia – Roy Peters nog regelmatig naar Twente.
Donderdag 1 april 20.30 uur try out (livestream) vanuit theater Concordia in Enschede (tickets € 8,75).
Tournee (onder voorbehoud) tot en met 20 mei, met op 14 mei een voorstelling in Schouwburg Hengelo. Kijk hier voor de complete speellijst.
