Een ‘kruistocht der goddelozen’ noemde het Duitse blad Der Spiegel vijf jaren geleden de bestorming van de internationale bestsellerlijsten door auteurs die met ‘bijna fundamentalistische missionaire ijver’ het fenomeen religie te vuur en te zwaard bestrijden. In een tijd dat geloof een revival heet te maken, toonden zij aan dat er ook een enorme belangstelling bestaat voor een niet-religieus tegengeluid. Een van deze profeten was Christopher Hitchens, die zijn boek God is niet groot de ondertitel ‘hoe religie alles vergiftigt’ meegaf. Samen met wetenschapper Richard Dawkins (God als misvatting) stond de journalist jaren lang op de New York Times-bestsellerlijst.
Moeder Teresa
Met zijn permanente stroom oneliners was de twee jaar geleden aan kanker overleden Brit (1949-2011) een veelgevraagd spreker. Gekleed in een ouderwets double-breasted jasje maakte hij een erudiete professorale indruk. Toch werd hij vooral bekend door zijn journalistieke werk voor Vanity Fair. In eerdere boeken liet hij geen spaan heel van de reputaties van Moeder Teresa en Bill Clinton.
Zomergasten
Boeken die nog steeds indruk maken, zoals zondagavond bij de eerste editie van Zomergasten 2013 bleek. Cabaretier Hans Teeuwen liet aan presentator Wilfried De Jong fragmenten zien van Hitchens documentaire over Moeder Teresa en van een programma waarin de atheïst de discussie aangaat met Tony Blair.
Zelfverklaard mede-atheïst Hans Teeuwen was erg onder de indruk van Hitchens compromisloze strijd tegen religie, een strijd die altijd door heldere argumenten werd ondersteund. Hitchens zelf kruiste zelf het liefst de degens met religieuze tegenstanders, maar de man wiens discussieerstijl wordt omschreven als het ‘schieten met een AK47-geweer’ had aan het eind van zijn leven zo langzamerhand moeite gesprekspartners te vinden. Toen ik hem in 2008 sprak over zijn bestseller God is niet groot, was hij nog gezond en niet gediagnostiseerd met kanker.
U bent dus op kruistocht?
‘Ik hoop dat ik minder bloederige sporen achterlaat dan de kruisvaarders destijds. Zij gebruikten vooral hun lansen en zwaarden om tegenstanders te verminken. Ik beperk me tot pen en papier, een stuk minder agressief. Het zijn juist de religieuzen die andersdenkenden niet met rust kunnen laten. Bijna alle religies vertonen zendingsdrang. Als mensen mijn boek niet willen lezen: even goede vrienden.’
U heeft campagne gevoerd in het zuiden van de VS?
‘Dat noemen we een boekentournee. In plaats van liberale centra als New York, Boston en LA op te zoeken, besloot ik een nieuwe doelgroep aan te boren. Ik verwachtte gênante situaties met evenveel man in de zaal als op het podium, maar het liep storm. Hoe vaak ik niet heb gehoord van bezoekers die dachten dat zij de enige atheïst in town waren.’
Dus toch preken voor eigen parochie.
‘Maar dan wel op vijandelijk grondgebied. Achteraf kreeg ik brieven van mensen die door het boek van hun geloof waren gevallen. Vergeet niet dat volgens de officiële cijfers ongeveer honderd procent van de Amerikanen regelmatig naar de kerk gaat. Dat klopt niet met de werkelijkheid.’
Nog doodsbedreigingen ontvangen in Arkansas of North-Carolina?
‘Ik heb nooit ergens last van gehad. Alleen toen Salman Rushdie bij ons logeerde, kwamen mensen van de regering langs om te waarschuwen dat er aanwijzingen waren dat Iraniërs een aanslag op hem zouden plegen.
In uw boek vertelt u dat u dit verhaal al uw hele leven aan het schrijven bent. Waarom nu publiceren?
‘Als u om u heen kijkt, ziet u dat religies steeds agressiever worden. De islamitische jihad wordt op alle continenten gestreden. In Amerika proberen conservatieven nog steeds het onderwijs te beïnvloeden. Poetin gebruikt de orthodoxe kerk voor het behouden van zijn macht. Toen in Jeruzalem voor het eerst een homodemonstratie werd gehouden, ontstond er direct een alliantie van alle religies, om die gay pride tegen te gaan. Iemand moet een tegengeluid geven tegen die radicalisering. Ik besef dat mijn boek maar een kleine stap is.’
Klinkt bescheiden. Toch worden uw boek en schrijfstijl als arrogant betiteld.
(Lichte stemverheffing, de ramen resoneren mee): ‘Weet u wat pas arrogant is? De stelling dat een religie haar aanhangers tot betere mensen maakt. Ik draag in het boek talloze argumenten aan voor het tegendeel. Plus dat ik niet de absolute waarheid claim. Ik geloof wel in de superioriteit van de wetenschap. Die kan gecheckt worden, godsdienst niet. Alle vondsten wijzen op de bestaande evolutieleer.’
Waarom maken mensen goden?
‘Het komt allemaal voort uit onzekerheid. Volgens Freud willen mensen vaderfiguren. Mensen willen het gevoel hebben dat ze niet alleen staan in het leven, dat er iets gebeurt na de dood. Doodsangst is misschien wel de grootste voedingsbodem voor het zoeken naar iemand die ons een hemel of paradijs kan binnenlaten.’
Daar is toch niets mis mee? Dat betekent toch niet dat ‘religie alles vergiftigt’?
‘Als mensen dromen van het paradijs, houd ik ze niet tegen. De problemen ontstaan doordat religie onderdrukking eist van andere religies. Geloofsaanhangers voelen zich fijn superieur, ze beginnen met het tot zondig bestempelen van hun concurrenten. Maar de felste strijd voeren ze met ‘afvallige geloofsgenoten’. En van mij eisen ze minimaal respect, wat voor waanzinnige theorieën ze ook verkondigen. Nou, vergeet het maar. Ik ben trots een atheïst te zijn.’
Nooit getwijfeld aan uw gelijk? Nooit een schietgebedje gepreveld?
‘Mijn hele familie is nogal a-religieus, dus ik heb het nooit meegekregen. Als ik al bijgelovig ben, dan gaat het om mijn kinderen. Ik maak me toch zorgen hoe het later met ze zal gaan. Als ze slapen ontstaat de neiging tot een schietgebedje. Gelukkig heb ik mezelf meestal onder controle. Volgens neurowetenschappers wordt tien procent van de mensen geboren zonder de aanleg om in religie of bijgeloof te geloven. Daar hoor ik ook bij.’
Hitchens in topvorm tijdens zijn boektoernee voor God is niet groot.
Christopher Hitchens: God is niet groot, uitgeverij Meulenhoff
Dit artikel is een geactualiseerde versie van een interview, dat in dagblad De Pers verscheen in februari 2008.
