Een groep activisten van Greenpeace vertrok 's nachts vanuit San Jose, een gehucht van zelfgebouwde huizen en krotten van bamboeplaten langs de snelweg richting Nazca. Hun doel was om, met letters die zij uit stof hadden geknipt, een boodschap bij de eeuwenoude tekening van de kolibrie neer te leggen, zodat toeristen het de volgende ochtend vanuit hun pleziervliegtuigjes zouden zien. 'Time for change is now. The future is renewable. Greenpeace.' Het was een aanvulling van Greenpeace op de klimaattop, die de afgelopen twee weken in Lima plaatsvond. Een plaatselijke archeoloog begeleidde de activisten op hun nachtelijke tocht naar de tekening, die in het begin van onze jaartelling door indianen gemaakt is.
Rondom Nazca ligt een enorm woestijngebied van zandduinen en rotspartijen vol steengruis. Door de droge wind vanuit de Humboldtstroom heeft deze kant van de Andes een woestijnklimaat, in tegenstelling tot de broeierige Amazone aan de andere kant. Toen in het begin van de twintigste eeuw voor het eerst vliegtuigen over het gebied vlogen, deden zij een bijzondere ontdekking: er waren tekeningen van dieren, symbolen en een vreemd mannetje die niet vanaf de grond zichtbaar zijn. Door de bovenste laag van donker steengruis weg te pakken, wordt het lichtere zanderige steengruis eronder zichtbaar. Zo ontstaat een negatief van witte lijnen tegen een donkere achtergrond. De inheemse volkeren die 1.500 tot 2.000 jaar geleden in het gebied woonden hebben deze tekeningen gemaakt. Er hangen verhalen omheen over contact met buitenaardse volkeren, onder andere vanwege het boek 'Waren de goden kosmonauten?' van Erich von Däniken.
Volkswoede
Intussen stijgt er ieder half uur een propellorvliegtuig met toeristen op om de lijnen te bekijken. Zo ook op de dag nadat de activisten hun boodschap hadden neergelegd. Een van de piloten zag dat er iets mis was: op de plek waar de boodschap had gelegen, vlak naast de kolibrie, waren nieuwe lijnen en lichte plekken ontstaan. Het was zichtbaar dat er mensen gelopen hadden. De foto die hij maakte ging razendsnel over de sociale media van Peru, waarop andere foto's van bijvoorbeeld voetstappen in het zand volgden. De volkswoede en haat die daarna door de Peruanen over Greenpeace werd uitgestort was enorm.
In 1994 werd het Nazca gebied uitgeroepen tot UNESCO erfgoed. De Duitse wetenschapster Maria Reiche (1903-1998) had jarenlang de overheid en de mijnwerkers uit de omgeving duidelijk geprobeerd te maken dat de lijnen historisch belang hadden. Reiche was een romanticus: een gerimpeld grijs vrouwtje die zich als levensdoel had gesteld de lijnen te doorgronden, en er een astronomische kalender in zag.
'Ik herinner me dat er in mijn jeugd gezegd werd dat er een heks in de woestijn woonde', vertelt Javier Silva, een inwoner van Nazca die actief protesteert tegen de actie. Silva: 'Ik sta achter wat Greenpeace doet. Bescherming van de natuur is hier in Peru een belangrijk onderwerp, met alle houtkap in de Amazone en de kwikvervuiling van ons grondwater vanwege illegale goudmijnen. Maar dit is beschermd erfgoed, daar hadden ze vanaf moeten blijven.'
200 miljoen dollar schadevergoeding
De Peruaanse overheid wil juridische stappen ondernemen, aan de hand van een wet voor de bescherming van cultureel erfgoed die in 2003 werd aangenomen. Dit zou kunnen resulteren in een gevangenisstraf van drie tot zes jaar voor de activisten. Daarnaast zouden zij een schadevergoeding eisen van 200 miljoen dollar, om de schade mogelijk te herstellen.
'Alleen excuses zijn niet genoeg', zeg Silva. 'Dit is een heilig gebied voor de mensen. De inheemse bevolking houdt hier nog altijd rituelen en er zijn overal in de woestijn energetische plaatsen te vinden. Er worden hier rituelen uitgevoerd. Daar loop je niet zomaar als groep buitenlanders overheen, omdat je jouw boodschap zoveel belangrijker vindt.'
Alleen excuses zijn niet genoeg
De schade is alleen te herstellen door heel zorgvuldig te werk te gaan. Wanneer er niets gedaan wordt zou het tientallen tot honderden jaren duren voordat de bovenlaag weer dezelfde donkere kleur heeft gekregen als de omgeving. Vroegere schade aan de lijnen is ook nog steeds zichtbaar, zoals de strepen die er overheen werden getrokken door racewagens tijdens de Dakar rally over het gebied, of gaten die in het gebied vielen vanwege de vele (illegale) goudmijnen. Een van de tekeningen, die van een salamander, is zelfs doorkruist door een snelweg die werd aangelegd voordat de beschermende wet werd aangenomen.
Greenpeace International, die eerst via hun sociale media voet bij stuk hielden dat er geen schade was veroorzaakt, heeft intussen een mea culpa op haar website gezet. 'Het spijt ons ontzettend. We verwelkomen ieder onafhankelijk onderzoek naar de consequenties van onze actie. We zullen volledig meewerken aan een onderzoek.' De uitvoerend directeur van Greenpeace International, dr. Kumi Naidoo, is naar Peru afgereisd geweest om excuses aan te bieden en vervolging te voorkomen.
Jubileum
Een interessant aspect aan het onderzoek zal nog de vraag zijn of er inderdaad een plaatselijke archeoloog bij de actie aanwezig was. De inwoners van Nazca zijn bang dat daardoor hun licentie als UNESCO erfgoed verliezen. Immers: als er iemand van hen heeft meegeholpen aan de actie zou UNESCO kunnen besluiten om op te houden geld te betalen aan Nazca voor de promotie en onderhoud van het erfgoed. De dorpelingen hebben wel een vermoeden om wie het gaat, maar Greenpeace wil vooralsnog geen naam weggeven. Silva: 'Greenpeace moet mensen betaald hebben om naar binnen te mogen. Er is altijd politie in de buurt van San Jose, maar vreemd genoeg heeft niemand de activisten gearresteerd zodat ze veilig naar het buitenland konden vluchten.'
Ironisch aan het hele verhaal is dat er vlak na het incident een uitgebreid feest in Nazca plaats vond. Op woensdag 17 december was het namelijk twintig jaar geleden dat de lijnen tot werelderfgoed werden uitgeroepen.
Update: Intussen heeft Greenpeace de namen van vier klimaatactivisten naar buiten gebracht. De vermoedelijke leider van de actie zou een achtergrond als archeoloog hebben, waardoor de internationale Greenpeace erop vertrouwde dat hij mogelijke risico's van de actie goed kon inschatten. Het onderzoek is nog altijd gaande.
