Tijd dus om de spaarlamp eens op het onderwerp ‘milieubewust menstrueren’ te richten. U weet wel: hoeveel tampons en pads gooi je weg in je leven (Wat? Zoveel?). Waar worden deze producten van gemaakt? (Echt? Jeetje zeg). Waarom zit er eigenlijk geen bijsluiter bij? (Oh?). Zijn er gezondere en/of groenere alternatieven? En zo ja, hoe nieuw zijn die eigenlijk?
Interessante vragen voor wie zijn/haar voetafdruk op de aardbol wil verkleinen of domweg minder euro’s wil uitgeven. Zo’n 40 jaar van je leven menstrueren, omgerekend 6,8 jaar aan één stuk, kan aardig in de papieren lopen. Toch kon de hele kwestie lange tijd rekenen op verveelde blikken en veel gegeeuw. Zo’n 13.000 wegwerpproducten per vrouwenleven die in de afvalbak belanden? Boeiend (niet). Of: al dat gemenstrueer is al zo vervelend. Moet ik me nu ook al schuldig voelen over de impact op het milieu? Nee. Ja. Kies zelf. Maar denk er even over na.
Goed bewaard geheim
Als het om kritisch menstruatiemanagement gaat, loopt Nederland niet bepaald voorop. In bijvoorbeeld de Verenigde Staten is al jarenlang felle kritiek op het feit dat fabrikanten van menstruatieproducten geen bijsluiter of ingrediëntenlijst hoeven mee te leveren. Sinds een wetswijziging in 1976 worden menstruatieproducten door de Amerikaanse Food and Drug Association (FDA) – de grootste geneesmiddelenautoriteit ter wereld – namelijk als ‘medisch’ in plaats van ‘cosmetisch’ geclassificeerd. Vrij vertaald betekent dit dat de exacte samenstelling een goed bewaard geheim mag blijven.
Fabrikanten zijn nu alleen verplicht om het risico op Toxic Shock Syndrome (TSS: de gevreesde ‘tamponziekte’) en de absorptiegraad op de verpakking te vermelden; deze wordt met druppels aangegeven. Hoe meer druppels er op de verpakking staan, hoe meer bloed het product kan absorberen. Uit een onlangs door Period! Magazine gehouden enquête, bleek dat het druppelsysteem onbedoeld voor verwarring zorgt. Op de vraag of je je minder vaak hoeft te verschonen als je een product kiest met een hogere absorptiegraad, antwoordde maar liefst één derde van de deelnemers met ‘ja.’ Hartstikke fout natuurlijk. Maandverband en tampons wissel je niet alleen bij doorlekgevaar. Al helemaal niet omdat je dan minder producten gebruikt, wat beter zou zijn voor het milieu (sic).
Logisch biologisch
Groen menstrueren – voor het milieu en/of voor de eigen gezondheid – is en vogue. De maandverbandmarkt wordt overspoeld door nieuwe, hippe merken. Het wemelt van de crowdfunding campagnes. Veel initiatieven sterven trouwens al in de crowdfundingfase een vroege dood. Wat er met het opgehaalde geld gebeurt, is niet altijd duidelijk. Maar dat is weer een heel ander verhaal. Groen menstrueren doe je door te kiezen voor tampons of maandverband van biologisch gecertificeerd katoen of voor herbruikbare producten als menstruatiecups, menstruatieslips en/of wasbaar maandverband of bijvoorbeeld voor wasbare (zee)sponsjes. Maar hoe hip is deze hype nu eigenlijk?
Het antwoord valt een beetje tegen. De biologische katoenen maandverbandjes en tampons die nu als baanbrekend en vernieuwend worden gelanceerd, zijn al bijna dertig jaar te koop. Alleen moest je er voor naar de geitenwollensokkenwinkel. De meeste menstrueerders deden dat pas als er geen andere keuze was. Omdat ze jeuk en uitslag kregen van reguliere producten of omdat overstappen door de gynaecoloog werd geadviseerd, bijvoorbeeld omdat zij het Humaan Papillomavirus (HPV) virus dragen dat baarmoederkanker veroorzaakt. Een verband tussen reguliere producten en gynaecologische kanker is overigens in geen enkele epidemiologische studie aangetoond.
16 Rechtszaken
Wél nieuw is dat deze producten tegenwoordig gewoon in de supermarkt staan. Een trendbreuk, want de strekkende meters daar werden tot voor kort in beslag genomen door het handjevol bedrijven dat de westerse menstruatiemarkt al decennia lang domineert: Procter & Gamble, Johnson & Johnson, Kimberly-Clark en SCA. Multinationals die niet blij waren als er aan hun stoelpoten werd gezaagd. Dat ondervond bijvoorbeeld de Britse milieuactiviste Susie Hewson die in 1989 het eerste ecologische maandverbandmerk ter wereld lanceerde: Natracare. Haar vaste voornemen een gif- en dierproefvrij alternatief voor reguliere menstruatieproducten te maken dat vrij is van plastics, kwam deze eminence grise van de biologische menstruatieproducten duur te staan. Naar eigen zeggen zijn er 16 rechtszaken tegen haar aangespannen. Ze won ze één voor één en effende zo het pad voor andere spelers op de miljoenenmarkt.
Maandverband en tampons van biologisch gecertificeerd katoen, die biologisch afbreekbaar zijn doordat de antidoorleklaag bijvoorbeeld is vervaardigd uit maïs in plaats van uit plastics, zijn alvast een ferme stap in de duurzame richting. Met name de plastics zijn milieutechnisch namelijk een groot probleem, blijkt uit studies (en uit de plastic soep die in onze oceanen drijft). Ze hebben helaas ook een nadeeltje. Biologische producten ogen net even minder friswit dan je gewend bent, de plakstrip plakt net even minder goed en het absorptievermogen is net even minder hoog. Het logische gevolg van het feit dat ze biologisch zijn, zoals ook de appels in de eco-winkel er minder ‘gezond’ uitzien omdat ze plekjes en deukjes hebben. Voor maandverband met ‘geurprotectie’ of voor superplus absorberende tampons zijn kunstmatige toevoegingen nodig. Denk aan rayon (viscose). Hoe meer rayon, hoe beter het absorptievermogen.
Nieuw! Uit 1937…
Het tweede nadeel van wegwerp menstruatieproducten zal duidelijk zijn: je gooit ze weg. Daarmee vergroot je hoe dan ook je ecologische voetafdruk weer; tenslotte heb je steeds weer nieuwe producten nodig en die moeten worden geproduceerd én gedistribueerd. Kiezen voor een product dat je kunt hergebruiken, lijkt dus nog een stukje duurzamer en groener. Denk aan een menstruatiecup. Ook al een allesbehalve nieuwe vinding. Er werd al in 1937 patent op aangevraagd. De Keeper Cup wordt al zo’n 30 jaar in Nederland verkocht. Het handjevol Nederlandse leveranciers dat al een paar jaar aan de weg timmert om cups bij een breder publiek onder de aandacht te brengen en zo ijvert voor een wereldwijde #menstruatietransitie krijgt meer en meer concurrentie.
Voordeel van een cup is dat je er maar eentje nodig hebt en dat deze tot wel 15 jaar meegaat als je er goed voor zorgt. Aandachtspunten zijn er ook: cups spoel je tussentijds om met water. Dat kan koud water zijn, maar veel mensen kiezen voor warm water in de overtuiging dat dit ‘schoner’ is. Lang spoelen onder warm stromend water is ook belastend voor het milieu. Wasbaar maandverband zou daarom – in theorie – een nog groenere keuze kunnen zijn. Dat week je voor in koud water en was je met de normale was mee in de superplus energiezuinige wasmachine. Een goede berekening maken is letterlijk hogere wiskunde omdat er zoveel variabelen zijn.
Het woud der keurmerken
De menstruatiemarkt wordt momenteel overspoeld door nieuwe merken en producten. Het is lang niet altijd duidelijk aan welke kwaliteitseisen deze voldoen of van welke materialen deze zijn gemaakt. De aanbeveling ‘gecertificeerd als medisch hulpmiddel’ is natuurlijk een aanbeveling, maar betekent tegelijk – oh ironie – dat de bijsluiter mag ontbreken. Goed letten op de keurmerken dus maar? Ja. Nee. Lastig. Het woud der keurmerken is er een waarin je makkelijk verdwaalt. Wat ook niet helpt, is dat deze van land tot land kunnen verschillen. We gaan hier dus geen sluitend overzicht van aan te bevelen keurmerken geven, maar geven wel een advies: wees kritisch. Een afbeelding van een kamillebloem of katoenplant op de verpakking is geen graadmeter. Check de verpakking en de website van de fabrikant/leverancier. Waar zijn het product zelf, maar ook de wikkel en/of de verpakking van gemaakt? En voor wie ook oog heeft voor de ander: onder welke (werk)omstandigheden zijn de grondstoffen geoogst, gedolven en gekapt en is het product geproduceerd? Is het product op dieren getest?
Ook niet onbelangrijk: is dit product deze prijs echt waard? Het televisieprogramma Keuringsdienst van Waarde wist een deelnemer van een driejaarlijkse maandverbandconferentie in Genève een paar jaar terug te ontlokken dat de kostprijs van een maandverbandje (verkoopprijs 0,20 ct tot 0,30 ct) tussen de 0,6 en 0,06 eurocent ligt. ‘De rest is marketing’. Bij groene menstruatieproducten gaat die vlieger net zo goed op. Je koopt nog steeds een verhaal. Alleen is het een beter verhaal. Als het goed is.
Dit verhaal verscheen eerder op Period! Magazine
