De verontwaardiging in Berlijn kon nauwelijks groter zijn. De mobiele telefoon ('handy') van bondskanselier Merkel is door de Amerikaanse National Security Agency (NSA) afgeluisterd, naar het zich laat aanzien jarenlang.
Merkel voelt zich voor schut gezet. 'Spioneren onder vrienden kan echt niet,' zei de kanselier op een EU-top in Brussel. 'Nu moet het vertrouwen worden hersteld.'
Ingewikkeld
Dat laatste wordt nog ingewikkeld. De toezegging van Barack Obama, gedaan tijdens diens bezoek aan Berlijn deze zomer, dat Merkel zich over Amerikaanse spionage-activiteiten geen zorgen hoeft te maken, blijkt immers een leugen.
Merkel spoorde de Amerikaanse president destijds aan om de 'noodzakelijke balans' te vinden in het aftappen van internet- en telefoonverkeer. Die balans is ver te zoeken. 'Volstrekt inacceptabel,' oordeelt Merkel.
Klap
Door de onthulling van het weekblad Der Spiegel, dat toegang heeft tot de geheime documenten van de voortvluchtige NSA-medewerker Edward Snowden, staat het afluisterschandaal in Duitsland met een klap weer bovenaan de politieke agenda. Uit de Snowden-papieren zou zijn op te maken dat Merkels oude mobiele telefoon, een Nokia die ze tot juli van dit jaar gebruikte, door de Amerikanen is 'gekraakt'.
De NSA-affaire leek eerder dit jaar over te waaien, mede doordat Merkel op de onthullingen tamelijk laconiek reageerde. In augustus verklaarde het Kanzlerlamt het boek officieel zelfs voor gesloten.
E-mails
Nu blijkt dat de VS niet alleen de e-mails en smsen van de presidenten van Mexico en Brazilië doorspitten, maar ook meeluisteren en meelezen op Merkels gsm, voelen de Duitsers zich enorm in hun hemd staan. Een verontwaardigde Merkel eiste in een telefoongesprek met Obama opheldering. En minister van Buitenlandse Zaken, Guido Westerwelle (FDP), riep de Amerikaanse ambassadeur in Berlijn op het matje. Onder bondgenoten is dat een ongebruikelijke stap.
Het Witte Huis reageert vaag. Merkels communicatie wordt 'nu en in de toekomst niet gemonitord', zei Obama's woordvoerder. Dat zegt niets over wat er in het verleden is gebeurd.
Persoonsgegevens
Duitse politici willen consequenties verbinden aan de Amerikaanse afluisterpraktijken. Zij pleiten ervoor om data-samenwerking met de Verenigde Staten op te schorten zolang niet duidelijk is of de Amerikanen misbruik maken van persoonsgegevens.
De voorzitter van de Duitse parlementscommissie die toeziet op de Duitse geheime diensten, Thomas Oppermann (SPD), sprak van een 'vertrouwensbreuk' en eist een diepgaand onderzoek.
Er is onder Merkels politieke tegenstanders ook leedvermaak. 'Toen bleek dat Duitse burgers massaal worden afgeluisterd kon dat Merkel niets schelen. Maar nu het om haar eigen gsm gaat belt ze kwaad de Amerikaanse president,' zei een woordvoerder van De Groenen.
Handy-Kanzlerin:
Angela Merkel en haar mobiele telefoon, het is een twee-eenheid. De gsm van Angela Merkel is in Duitsland een begrip. 'De regelkamer' is de bijnaam voor het kostbaarste bezit van de Duitse bondskanselier. Merkel maakt veel en graag gebruik van mobiele telefoons, die in Duitsland 'handy' worden genoemd. Ze draagt niet voor niets de bijnaam de 'Handy-Kanzlerin'. De kanselier verstuurt de hele dag door tekst-berichten: in haar dienstauto, in de Bondsdag, bij persconferenties, bij alle mogelijke gelegenheden is ze met haar 'handy' in de weer.
Tot juli van dit jaar had ze een Nokia, die door de NSA lijkt te zijn gekraakt. Sindsdien heeft ze een nieuwe 'regelkamer', een speciaal beveiligde Blackberry Z10.
Duitse media zijn geobsedeerd door Merkels gsm-gebruik. Ze kwamen er bijvoorbeeld achter dat de kanselier enkele honderden sms'en per maand verstuurt, elk ondertekend met 'am', voor Angela Merkel. Dienst-sms'en archiveert zij, persoonlijke berichten niet.
Merkel gebruikt sinds juli de aangepaste Blackberry, die de hoogste veiligheidskwalificaties heeft. Met deze gsm kan de kanselier versleutelde sms'en versturen en 'zakelijk' van 'prive' bereik scheiden. Onder leden van de bondsregering en onder hoge ambtenaren zijn enkele duizenden van deze toestellen in gebruik. En hoewel de Blackberry rond de 2500 euro kost, volgden veel 'gewone' Duitsers – uit angst te worden afgetapt – Merkels voorbeeld.
Anekdotes over Merkels omgang met haar 'regelkamer' zijn er te over. Beroemd is het moment waarop zij in maart 2011, in gezelschap van haar partij-vriendin – de toenmalige minister van Onderwijs – Anette Schavan op de CeBit-beurs in Hannover, haar gsm tevoorschijn haalde, een bericht las en het apparaat doorgaf aan Schavan. Die las de tekst en glimlachte tevreden. Later bleek dit de sms te zijn waarin de toenmalige minister van Defensie, Karl-Theodor von Guttenberg, een tegenstander van Schavan die verstrikt was geraakt in een plagiaat-affaire, zijn ontslag aanbood.
Merkels woordvoerder Steffen Seibert, voormalig presentator van het Heute Journaal, heeft een speciale Merkel-gsm. Dit is een telefoon waarop alleen telefoontjes en smsen van de kanselier binnenkomen. Of de Amerikanen die 'regelkamer' eveneens hebben gekraakt, is niet bekend.
