Heilige woede en een warm hart: Claudia de Breij in Zomergasten

De dominee is in onze samenleving sinds lange tijd vervangen door de wetenschapper, de cabaretier en de politicus. Dat zijn de smaakmakers die je nu aan tafels van talkshows ziet. Vorige week in Zomergasten: apenprofessor Frans de Waal. Deze week in Zomergasten: cabaretier Claudia de Breij. De politicus is een beetje het lulletje in deze opsomming, maar vorig jaar had je ook Mark Rutte nog in Zomergasten. Op deze dag werd juist bekend dat de GroenLinks-documentaire ‘Jesse’ wegens twijfel omtrent integriteit was teruggetrokken door BNNVARA.

Vanavond dus Claudia de Breij. Naar deze vrouw kijk ik als theoloog altijd met extra belangstelling. Zij kwam met de tophit ‘Mag ik dan bij jou?’, een lied van liefde en troost in bange dagen dat de afgelopen jaren menig kerkdienst ingesijpeld is. Kun je nagaan: vroeger praatten cabaretiers over de kerk, tegenwoordig nemen de kerken liedjes van cabaretiers over. The times they are a-changin’.

Wat brengt de seculiere Psalmist des Vaderlands mee naar interviewer Janine Abbring?

De Truienmevrouw

Het eerste fragment dat Claudia meeneemt is de flashmob ‘Truien van Loes’. Het is een door een kunstenaar geënsceneerd eerbetoon aan Loes Veenstra door haar buurtgenoten in Charlois (Rotterdam). Loes Veenstra is een doorsnee Rotterdamse die opvalt door een uit de hand gelopen hobbyproject: zij heeft in haar leven meer dan 500 truien gebreid. Misschien als therapie in een turbulent leven: ‘Als ik brei dan rook ik niet zoveel’. In dit fragment wordt Loes op een troon gezet en worden haar truien in een muzikale modeshow aan haarzelf vertoond. Tot dan toe waren ze allemaal nog ongedragen.

Dit vat de lieve helft van zomergast Claudia de Breij samen. Het zijn haar ‘geloofsbrieven’. Zij ziet er ‘sociale cohesie’ in: hoe een diverse buurt zich verenigt in een gezamenlijke ode. Zo zou De Breij de wereld graag zien. Wat ze bijzonder waardeert is het werk van de kunstenaar die iets aan de wereld heeft laten zien waar wij anders allemaal achteloos aan voorbij zouden zijn gegaan. Een vrouw in een straat in Charlois die haar zware leven lang aan honderden truien heeft zitten werken.

De boze Claudia

Maar Claudia de Breij brengt ook een bijzonder boze helft mee naar Zomergasten. Anger is fuel for comedy. Zoals een documentaire over Roger Stone, een nihilistische lobbyist die al decennia rijk wordt van dubieuze inmengingen in de Amerikaanse politiek. Van Nixon tot Trump. Later trekt De Breij zich op aan de woede van Barbra Streisand, de vrouw die in haar liederen vecht voor haar individuele vrijheid. Ook al wil onze zomergast uitdrukkelijk niet bij een clubje horen (niet bij feministen, niet bij LGBT-activisten), haar emotie is zichtbaar als ze de film Yentl van haar muzikale held parafraseert: niemand vertelt mij dat ik niet mag gaan studeren als vrouw.

Verder is er een lied van Wim Kan, die zijn pijnlijke verleden in een Japans concentratiekamp omzette in vlijmscherpe maatschappijkritische kleinkunst. ‘Dit was ongezien gebleven als hij dit niet zo had gedaan en dat vind ik prachtig.’ Of Claudia’s eigen reisverhaal. In de voorbereiding van de oudejaarsconference bezocht ze vluchtelingenkampen. Om er later achter te komen dat dat onderwerp het niet zo lekker meer doet op Nederlandse kringverjaardagen. ‘Vroeger leerde ik: wie goed doet, goed ontmoet. Maar afgelopen jaar, als ik in gezelschap iets positiefs over vluchtelingen zei, dan had het vaak het effect van kotsen in een ventilator.’

Het toppunt van frustratie over de gang van zaken in de wereld is wel de inbreng van South Park. Die animatieserie is compromisloos grof, genadeloos satirisch en altijd op het randje van hatelijk. De vrouw van de avond vindt het inspirerend.

Wie is de echte Claudia de Breij?

Wie is nu de echte Claudia de Breij? De kneuterige verbinder die een breiende Rotterdamse in het zonnetje wil zetten of de geëngageerde activist die via South Park de status quo aan de tand wil voelen? De vraag klinkt flauw, maar het thema ‘echtheid’ werkt de hele uitzending van Zomergasten door. Authenticiteit lijkt een drijfveer voor de geïnterviewde: ik geloof iemand, of ik geloof iemand niet. Gaandeweg denk je als kijker: het is maar goed dat Jesse Klavers docu is geschrapt en deze uitzending niet, want hier zit een echt mens en in die productie had je een geproduceerde show gekregen. Maar dat terzijde.

De echte Claudia de Breij ontmoet je in een paradox rondom omroep Powned. Verslaggever Rutger Castricum bezoekt de ‘piemelschreeuwer’, een PVV-fan die bekendheid verwierf doordat hij met een baby op zijn arm seksistische leuzen naar een stel feministen riep. ‘Deze jongen was voor mij alleen maar eng’, zegt Claudia hierover. Ze vindt het een ‘doodeng fragment’. Totdat ze de zachte kant van deze man ziet als hij voor de camera van Rutger een boekje van Nijntje voorleest aan zijn kindje. Dat laat een ongezien verhaal zien, een onvermoed aspect van de persoonlijkheid van een man die voorheen alleen maar De Ander was.

Cabaret als bittere noodzaak

In Zomergasten ontmoeten we een kunstenaar die pisnijdig is over het onrecht in de wereld. Tweemaal valt er ook een goedgeplaatste vloek. Eerst in een citaat van South Park, waar men Oegandezen ‘fuck you, God’ laat scanderen. Later in een reactie op het fragment uit de documentaire De kinderen van juf Kiet, waar we een onderwijzeres met vluchtelingenkinderen zien werken. Claudia barst dan in tranen uit als ze zegt: ‘Een kind heeft er nooit van gekozen en hij kan er niks aan doen. Dan denk ik: godverdomme zeg, dat is oneerlijk…’

Juist dat wrange maakt dat de kunstenaar haar voorstellingen maakt. Ze kan niet op haar handen blijven zitten. Ook al begint haar grote hit wat pessimistisch met ‘Als de oorlog komt…’, het eindigt wel met een ‘Mag ik dan bij jou’. Het cynisme komt meerdere keren langs als optionele reactie, maar Claudia de Breij wijst het resoluut af. Net als de angst. ‘Als de angst overheerst is het afgelopen, is het verhaal voorbij, en ik wil weten hoe het afloopt, dus moet er hoop zijn.’

Heilige woede en een warm hart

Dus aan de ene kant de woede, aan de andere kant de hoop. Hoe krijgen we deze spagaat opgelost? ‘Het antwoord, ja, het klinkt heel gereformeerd, maar het was die barmhartigheid’, zegt Claudia hier op een gegeven moment over. Als gereformeerde theoloog kan ik alleen maar amen zeggen. Wij noemen onze God al eeuwen een leeuw én een lam. De waarheid vind je in de combinatie van een heilige woede over het onrecht op de aardkloot met een naïeve openheid naar eenieders persoonlijke verhaal.

De dominee is in onze samenleving sinds lange tijd vervangen door de wetenschapper, de cabaretier en de politicus. Zo begon ik dit verhaal. Vanavond zagen we de cabaretier aan het werk in Zomergasten. Claudia de Breij representeert het beste van de seculiere zingeving met haar muziek, haar idealen en haar inbreng in het grote interviewprogramma. Zij wil dat we zien wat er normaal gesproken ongezien zou blijven. Daartoe behoren de smeekbeden van hen die wij steeds dreigen te vergeten, maar ook de verzachtende omstandigheden van de schoften die wij steeds weer tot zondebok maken.

Met haar heilige woede en haar warme hart in een bewonderenswaardige balans geeft Claudia de gematigden een schop onder de kont en brengt ze de activisten tot rust. Een boodschap die overal schuurt en overal zalft. Een waardige afsluiting van het seizoen Zomergasten 2017.