Het kantoor van journalist en ondernemer Willem Middelkoop (50) ligt in een dorp waar in elk geval nog genoeg geld aanwezig is: Aerdenhout, vlakbij Haarlem. Zijn bedrijf, de Commodity Discovery Fund, zit in een idyllisch pand uit de zestiende eeuw met houten balken en hoge plafonds. De schrijver van ‘Goud en het geheim van geld’ zit zelf duidelijk in de goud-business. Aan de muur hangt een kunstwerk van Ruud de Wild met de tekst ‘Where there's gold’. En goudklompjes functioneren als deurstops.
Willem klapt gelijk aan het begin van het interview zijn laptop open en houdt af en toe de koersen in de gaten. Althans, daar ga ik vanuit. Misschien is het wel Facebook: ‘Net goud gekocht. Vind ik leuk.’
De bonus van Sjoerd van Keulen is een mediahype. Maar is dat wel het belangrijke nieuws waarover we moeten lezen als we de crisis willen begrijpen?
“De bonussen waar je over leest zijn excessen. Wat iedereen altijd vergeet te vragen is: ‘Waar komt het geld van die bonussen eigenlijk vandaan?’ Dat is veel interessanter. Waarom kunnen banken zo veel geld uitkeren en waarom kunnen andere bedrijven dat niet? Dan kom je bij het hart van het financiële systeem: hoe geld wordt gecreëerd bijvoorbeeld.”
En hoe wordt geld gecreëerd?
“Commerciële en centrale banken hebben het recht om zelf digitaal geld te creëren. Als je een hypotheek of een andere lening gaat afsluiten, typt een medewerker bij de bank cijfers in en is er nieuw geld. Er komt dus steeds meer geld in omloop, waardoor elke euro minder waard wordt. Het is niet voor niks zo dat een ijsje waar je vroeger drie dubbeltjes voor betaalde, nu een euro kost. Dat komt door de hoeveelheid geld die bij wordt gedrukt. Maar voor veel mensen is de waarheid achter geldcreatie alsof je hen vertelt dat een naaste is overleden. Het eerste wat ze denken is namelijk: ‘Dat kan niet. Geld creëren uit het niets is niet mogelijk.’ Ook veel journalisten denken dat.”
Enorme hoeveelheden geld stromen dus de maatschappij in in de vorm van leningen. Geld is daarmee gelijk een schuld. Wat zou er gebeuren als journalisten wel over dit systeem zouden schrijven?
“Industrieel Henry Ford zei ooit: ‘Als de massa snapt hoe het geldsysteem werkt, heb je morgen een revolutie’. Doordat de meeste journalisten het proces niet kennen of beschrijven, kunnen mensen in sprookjes blijven geloven. Dat is goed voor de financiële sector, maar gek genoeg ook voor de maatschappij. Als mensen snappen dat ze de centrale banken en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) niet meer kunnen vertrouwen, stort hun wereldbeeld in. Dat kan je niet riskeren.”
Maar zouden mensen niet de waarheid moeten weten?
“Het huidige geldsysteem is gebaseerd op vertrouwen. Zodra dat vertrouwen weg is, stort het systeem in en daarmee het betaalverkeer. Zo’n kettingreactie is mogelijk doordat banken over de hele wereld met elkaar verweven zijn. Het is dus niet erg dat maar een kleine groep weet hoe het systeem werkt. Het is zelfs gevaarlijk om te zeggen ‘we zijn failliet’, want dan raken mensen in paniek. Ik heb daarom een keer gelogen in De Wereld Draait Door. Matthijs van Nieuwkerk vroeg aan mij: ‘Willem, moeten we gaan pinnen of kunnen we rustig gaan slapen?’ Ik heb toen gezegd dat iedereen rustig kon gaan slapen, terwijl ik die dag twee keer maximaal had gepind, omdat het mondiale betaalsysteem dreigde vast te lopen. Je kan niet tegen 1,5 miljoen mensen zeggen dat ze moeten gaan pinnen. Dan krijg je een bankrun.”
We zijn dus feitelijk wel failliet. Gaat er sowieso een moment komen dat we geen geld uit de pinautomaat kunnen halen? Of kunnen we nog werken aan een nieuw geldsysteem?
“Je kan besluiten dat we, net op tijd, overgaan naar een nieuwe fase. Dat we een nieuw financieel systeem van binnenuit creëren. Ik denk dat dat gaat gebeuren. Een soort mondiale schuldsanering. Het goede nieuws van deze crisis is dat alle neuzen in de wereld dezelfde kant opstaan. Als China, Rusland, Japan, Amerika, het Midden Oosten en Europa gezamenlijk besluiten dat we het op een andere manier gaan doen, dan kan dat. Het geldsysteem wat we nu hebben is niet in steen gehouwen. Het is wat wij ervan hebben gemaakt. De schuldenberg is het grote probleem. Maar laat mij eens zien in welke kamer die berg ligt. Schuld bestaat alleen in de boeken. De wereld kan op een zondagmiddag besluiten: we schrappen die schuld en beginnen opnieuw. Maar dan schrap je ook de waarde aan de andere kant van de balans, bijvoorbeeld onze pensioenen.”
In je boek heb je het over de gouden standaard: de koppeling van geld aan goud. Is dat ook een onderdeel van de oplossing?
“Goud is niet de redding voor het systeem. Ooit konden mensen geld inwisselen tegen goud. Dat zorgde ervoor dat banken of overheden nooit te veel geld creëerden. Dan moesten ze immers ook meer goud aanschaffen ter vergroting van hun eigen vermogen. De gouden standaard is losgelaten, waardoor banken geld uit het niets konden creëren. Iedereen denkt altijd dat ik terug wil naar die goudstandaard, maar dat is niet zo. Ik laat als journalist alleen zien wat voor excessen een systeem zonder goudstandaard op heeft geleverd. Bij een nieuw begin van een geldsysteem, waar ik het net over had, moet er echter wel een vorm van dekking zijn, anders vertrouwen mensen het (nieuwe) geld niet. Dat hoeft alleen geen goud te zijn. De koppeling aan een andere grondstof of grond is ook mogelijk, zolang het maar gebeurt. Want geen enkel ongedekt systeem heeft het gered in de geschiedenis.”
Ik krijg een bibliotheek aan Willem-boeken mee. Terwijl ik naar het station loop, concludeer ik dat er nog hoop is: zelfs de man die het vaak heeft over ‘the end game’ (het einde van onze economie as we know it en bijkomende chaos in de samenleving), gelooft dat er nog grote veranderingen mogelijk zijn.
In de trein kijk ik in één van de boeken die ik heb meegekregen. Hij heeft er wat ingeschreven: ‘Frederieke, koop goud!’.
Nee Willem. Op naar een nieuw systeem!
Meer over geldcreatie: Typ ‘money as debt’ in bij Google of Youtube en je hebt genoeg artikelen, blogs en documentaires om je verder te informeren.
Volg Willem Middelkoop op Twitter of lees zijn boeken.
Frederieke Hegger is journalist en stiekem ook een beetje een idealist. De financiële sector maakt er een potje van en de politiek doet er niks aan. Daarom gaat ze, samen met experts, op zoek naar oorzaken en oplossingen. Viva la revolution! Of zoiets. Oh ja, ze werkt ook bij OneWorld. En je kunt haar volgen op Twitter: @FrederiekeH
