Islam: to blame or not to blame?
Het heeft niets met de islam te maken, roepen sommigen van mijn geestverwanten direct. Maar dat is onzin. Als een Mohammed-satiricus wordt vermoord onder het uitroepen van 'Allahu Akbar', is het niet meer dan logisch dat het woord 'islam' valt. Als christen heb ik te dealen met Inquisitie-achtige verledens en de levenslange celstraf voor homo's in hedendaags Oeganda. De betrokkenen zie ik niet als broeders en zusters, maar hun acties zijn wel degelijk onderdelen van de brede religieuze cultuur die 'christendom' heet.
Het komt allemaal door de islam, roepen anderen direct. En dan verwijzen zij naar geweldsteksten in de Koran. 'Dood de ongelovigen', enzo. En ze verwijzen naar Mohammed, die hier en daar graag een oorlogje mocht voeren en zijn religie niet alleen met woorden maar ook met zwaarden heeft gevestigd. Ze wijzen op de gevaren van de theologie van een soevereine God die heerschappij claimt en zijn koninkrijk wil vestigen op de hele aardbodem.
Ook christenen
Ook sommige christenen doen mee aan die hetze (alhoewel de officiële leiders, paus en protestant, hier zeker geen deel van uitmaken). Zij grijpen het geweld in Allahs naam aan om de superioriteit van hun eigen geloofstraditie nog eens te benadrukken. Of simpelweg om hun zorg over de 'rivaliserende' religie te uiten. Aan de andere kant zijn zij ook niet veilig voor de scherpe religiekritiek die in de nasleep van de aanslag wel kan klinken. Deze is ten diepste gericht op alle geloven en niet alleen op de islam.
In dit stukje wil ik daarom, als christelijk theoloog, twee dingen betogen: 1. het christendom is in essentie niet meer of minder gewelddadig dan de islam en 2. religie is niet de schuldige.
1. Het christendom kent ook haar geweld
De Exodus-film inspireert tienduizenden bioscoopgangers. Mozes die met zijn volkje in Gods naam aan slavernij ontsnapt. Maar zijn minder bekende opvolger Jozua komt in de film ook af en toe al in beeld. En deze Jozua moest later, in de periode ná het Exodusverhaal, van God het beloofde land innemen. Probleempje: daar woonden toen al mensen. Maar over hen zou God gezegd hebben: 'Daarom moet u alle volken die hij aan u uitlevert vernietigen, zonder medelijden te tonen'. En: 'U mag geen vredesverdrag met hen sluiten en hen niet sparen'. Voilà, uw joods-christelijke geweldsteksten.
Van grote joods-christelijke geloofshelden als Abraham, Mozes, Jozua, koning David en Elia wordt in de heilige boeken verteld dat ze af en toe wel 'n moordje wilden plegen in de naam van God. Of tienduizenden moordjes. Wie kwaad wil, zou van deze twee grote religies net zo goed kunnen stellen dat ze hun wortel vinden in gesanctioneerd geweld. Om vervolgens op de kerkgeschiedenis te wijzen voor verder bewijs.
2. Geweld is niet de kern van religie
En toch houd ik met hart en ziel van de geloofstraditie waar ik vandaan kom. Waarom? Omdat de slachtpartijen van Jozua me nogal aanspreken? Nee, natuurlijk niet. Als ik vannacht een stem hoor die me vertelt dat ik mijn zoon of een volk moet uitmoorden zoek ik geen Kalashnikov maar een psychiater.
Ik leef niet in de christelijke traditie om blind elke letter van de Bijbel na te volgen. Overigens is dat een manier van Bijbellezen die biblicisme wordt genoemd en door elke theologische stroming wordt afgewezen. Ze wordt alleen nog gepraktiseerd door een handjevol ongeorganiseerde christengekkies en vooral door onwetende buitenstaanders die gemakzuchtig Googlen naar wat stokken om de gelovigen mee te slaan.
Voortschrijdend inzicht
De Bijbel is geschreven door tientallen verschillende mensen in een pre-Verlichte tijd en plaats. En wij hebben eeuwen de tijd gehad om te leren van hun culturele en religieuze fouten. Veelwijverij, doodstraf en heilige oorlogen zie ik als overtollige culturele bagage uit een tijd met andere normen en waarden. Maar ik geloof dat die tientallen mensen soms ineens schreven vanuit een geest die hen optilde boven het niveau van hun maatschappij. Een geest van bevrijding, liefde en verzoening, een geest van fuck de haters, een geest van en toch is er hoop en een geest van god verdomme het onrecht. Die geest kan mij nog steeds boven mijn en ons niveau uittillen, heel soms.
Zo gaan wij als hedendaagse gelovigen om met onze heilige teksten: we herkennen een sprankje geesteskracht in onze strompelende broeders en zusters uit langvervlogen tijden. Een vlammetje dat nogal eens onzichtbaar is door de duistere lagen van eeuwige menselijke feilbaarheid en tijdgebonden gruwelen uit het Midden-Oosten van het eerste millennium voor Christus. En onze taak is het, door eeuwen theologie, door zelfreflectie en relativering, om te schiften tussen dode letters en levende woorden. Ik kan mij niet voorstellen dat het bij het merendeel van de moslims anders werkt. En volgens mij lukt het de meesten van ons aardig om het kaf tussen het koren links te laten liggen.
En dat geweld dan?
Ja, dat geweld heeft een religieuze dimensie. Maar ik waag het te zeggen dat religie niet de oorzaak is, maar het excuus. De Hebdo-jihadi's zullen net als Breivik en Tristan hun psychische instabiliteit hebben. Er speelt een eeuwenoude rivaliteit tussen de fictieve begrippen 'Oost' en 'West'. Er spelen sociale misstanden. Er is miscommunicatie, wederzijds onbegrip en er is onvrede. En misschien moeten we, Darwinistisch danwel Calvinistisch, stellen dat er in ieder mens een beest schuilt dat wakker kan worden gemaakt en alle aanleidingen aangrijpt om zich te laten gelden. Religie is dan een prachtig alibi voor je bloedzucht, maar zonder religie was het wel sport, politiek, seks of geld geweest.
De meesten van ons reli-gekkies zijn net als u kwetsbare mensen die het beste van hun leven proberen te maken. Wij laten ons daarbij inspireren door wat geloofshelden (heeft iedereen geen behoefte aan 'heiligen'?), door verhalen van hoop en bevrijding, door onze profeten die boven alles de liefde voor zelf, wereld en Ander leerden. In 'onze gelederen' zijn, net als in 'uw gelederen', hier en daar wat rotte appels. Vergeef ons voor hen. Reken het ons niet aan. Zij weten niet wat ze doen.
Als Christusvolger laat ik mij liever kruisigen dan dat ik een klap uitdeel. Als Godsgelovige ben ik niet bang voor terechte kritiek of spottende geintjes. Als liefhebber van oude sacrale woorden is mijn enige en eeuwige antwoord op geweld: Kyrie Eleison.
