'Mexicaanse humor is heel rauw. Maar dit lied was niet bedoeld als directe belediging ten opzichte van Robben, Nederland, z’n voetballers of de scheidsrechter. Die lui zijn ok. Ja, ik weet dat ik ze omschreef met minder-dan-leuke woorden. Maar het was gewoon een grapje, om wat te dollen, om mijn boosheid op een constructievere manier te uiten dan alleen dezelfde dingen tegen het tv-scherm te schreeuwen. Ik bedoel, kom op mensen, als je van voetbal houdt dan begrijp je de boosheid die zich in je opstapelt wanneer je team verliest.'
Dat schrijft het Mexicaanse meisje dat een haatlied tegen Nederland had geschreven dat op internet viral ging.
Grappig, haar argumentatie is hetzelfde als die van Nicolette van Dam, nadat heel Colombia over haar viel omdat ze een getruukte foto met twee coke snuivende Colombiaanse voetballers op Twitter had gezet. Het was een geintje, het was niet mijn bedoeling om iemand te kwetsen, zei Van Dam. Maar zelfs de minister van buitenlandse zaken in Colombia was woedend en Unicef kreeg het dringende verzoek om Van Dam als ambassadeur de wacht aan te zeggen. Wat ook gebeurde.
Uniek in botheid
Volksstammen Nederlanders hebben vervolgens op Facebook en Twitter hun ongenoegen geuit over zo veel onbegrip over een geintje. Maar het punt is dat een geintje door de partij waarover het geintje wordt gemaakt niet altijd zo ervaren wordt. En daar heb jij als grappenmaker geen invloed op, hoe onschuldig je intenties ook zijn. Je kunt een ander niet verplichten om te lachen om jouw grap. Sterker nog, op internationale fora als Twitter en Facebook moet je je eigenlijk gedragen alsof je op een internationale conferentie rondloopt. Beleefd en met oog voor culturele verschillen.
'Wij zijn tamelijk uniek in de wereld met onze botheid', zegt taaldocente en internationaal consultant Veerle Slegers uit Tilburg. 'Wij zijn de uitzondering in een wereld waar mensen ervoor waken om de ander gezichtsverlies te laten lijden. Nederlanders denken toch wel vaak dat hun manier van denken leidend moet zijn en dat ze zo denken, daar zijn ze zich niet van bewust. Dat de anderen nog niet zo ver zijn en dat het dus aan hen ligt, als ze iets verkeerd begrijpen. Ik schaam me weleens voor mijn eigen landgenoten.'
Superioriteitsgevoel
Colombia is hard bezig om van zijn imago als drugsland af te komen en heeft het geweldig gedaan op het Wereldkampioenschap voetbal in Brazilië. 'Met één zo’n tweet van Nicolette van Dam haal je dat weer helemaal onderuit', vindt Slegers. 'Er zit iets scheef. Zonder dat mensen het zich realiseren, drukken ze toch een superioriteitsgevoel uit met zo’n tweet. Voor ons Nederlanders moet alles maar kunnen, maar zo zit de wereld niet in elkaar.'
Dat wil niet zeggen dat humor uit den boze is. Maar je moet het weten te gebruiken, vindt Slegers. 'Gelijkwaardigheid is eigenlijk het sleutelwoord. Je moet er allebei om kunnen lachen. Eerst moet je wederzijds respect opbouwen en dan kun je elkaar te kakken zetten en erom lachen. Dan is humor ook verbindend. Zeker als je als publiek figuur de openbare ruimte betreedt moet je twee keer nadenken. Als je niet helemaal weet hoe een geintje zal vallen omdat je de cultuur van de ander niet goed genoeg kent, moet je het niet doen.'
Mijnie Oosterom uit Gouda is trainer communicatieve vaardigheden en heeft veel ervaring met interculturele communicatie. 'Nederlanders zeggen altijd maar dat ze zo direct zijn en dat wordt als een positieve eigenschap beschouwd, maar dat direct of indirect hangt ook af van het onderwerp. Wij zeggen niet hoeveel we verdienen.'
Spuit in zijn arm
Grappen maken, vindt ze, kan pas echt wanneer je weet wat de grap voor de ander betekent. 'Zeker nu alles snel en internationaal gaat. Hoe ga je bijvoorbeeld om met email? Je kunt geen gezichtsuitdrukkingen zien. Het staat er gewoon en het is hard. Zo gaat dat met humor nog sneller en harder.'
Veel Nederlanders reageerden op de Colombiaanse verontwaardiging over Nicolette van Dams coketweet met het argument dat wij het geen enkel probleem zouden vinden als een Nederlander op klompen met een vette joint in zijn mond zou worden afgebeeld. Oosterom: 'Wij hebben een zelfspot die ik soms ook schokkend vind. In Amsterdam zag ik ansichtkaarten van een Nederlander met een joint en een spuit in zijn arm. Wie zet zijn land nou zo te kijk?
‘s Lands eer is iets dat in Colombia toch sterker aanwezig is. Het is belangrijker om het goed te doen en voetbal is bijna religie in die landen.' Een ander voorbeeld is de reactie van KLM na de uitschakeling van Mexico in de achtste finales. Op een foto van het bord ‘Departures’ plakte een medewerker de tekst Adios amigos en zette er een grote Mexicaanse hoed en een snor bij. Duizenden Mexicanen uitten hun ongenoegen bij KLM. Oosterom: 'Waarom komt dat zo hard aan? Mexicanen worden weggezet als een karikatuur van zichzelf. Het is vast niet zo bedoeld, maar toch voelt men onder dit soort grappen vaak ook kritiek en dat kwetst.
Kop boven het maaiveld
Als een Nederlander met hasj wordt afgebeeld, raakt dat niet zo hard, want het heeft niet met ‘s lands eer te maken. Maar het liedje van het Mexicaanse meisje trok de eerlijkheid van onze voetballer Robben in twijfel. En dán zijn wij gekwetst, want integriteit is voor Nederlanders heel erg belangrijk.'
Je moet er rekening mee houden dat niet iedereen dezelfde kwetsbare plekken heeft, vindt Oosterom. De coke in de tweet van Nicolette van Dam werd gekoppeld aan voetbalhelden in Colombia. Dat maakte de tweet voor de Colombianen extra kwetsend. Nederland koestert zijn helden minder. Oosterom: 'Steek je kop boven het maaiveld uit en we hakken hem eraf. Als je Nederlanders vraagt waar ze trots op zijn zeggen ze vaak dat ze nergens trots op zijn. Het verschil in waardering voor waarden als eer en trots, maakt het moeilijk om bij een grap een juiste inschatting te maken. In landen als Mexico of Colombia spot je niet met belangrijke helden. De Nederlander is daar minder gevoelig voor, ook voetbalhelden moeten tegen een plagerijtje kunnen."
