Mark Rutte liet zich in elk geval in de kaarten kijken, en dat is onhandig, want hij heeft er niet zoveel. Hij sprak op de eerste maandag na de verkiezingen de voorkeur uit voor een coalitie van VVD-D66-CDA-JA21. Het feit dat hij bij zijn eerste voorkeur de extreemrechtse weglopers in schaapskleren van JA21 noemde leidde terecht tot een hoop ophef en getuigt van weinig realiteitszin. Ik kan weinig anders verzinnen dan dat het een strategische uitglijder is.
Stop. Even pauze. Allicht ten overvloede leg ik nog even in een paar alinea’s uit waarom JA21 een extreemrechtse partij is. Voor de JA-kiezers en de slecht geïnformeerde VVD’ers die misschien nog denken dat het niet zo’n gekke optie is. Laten we allereerst vaststellen dat JA21 een afsplitsing is van Forum voor Democratie. En iedereen die betrokken is bij JA21 liep pas weg na jaren van racistische en fascistoïde bagger, toen het antisemitisme tegen de plinten begon te klotsen. Daarvoor was het kennelijk niet zo erg. Toen het nog niet opviel, zeg maar. Zodat de VVD het nu ook kan negeren.
Maar er is meer: laten we ook even kijken naar naamgevers Joost Eerdmans en Annabel Nanninga. Nanninga was voordat ze in de politiek belandde populair op haatblog GeenStijl waar ze een racistische term voor ‘dobbervluchtelingen’ muntte om bootvluchtelingen aan te duiden en uitingen deed van moslimhaat. Allemaal onder de deken van de vrije mening. Evenals de antisemitische tweets die haar nog steeds achtervolgen. Grapje natuurlijk. Mede-oprichter Eerdmans werd bekend als partijhopper (CDA, LPF, ÉenNL, Leefbaar Capelle en FvD) en daarna wethouder in Rotterdam voor Leefbaar Rotterdam, waar hij onder andere voorstelde dat het voor moslims verboden zou moeten zijn om winkels te openen.
En dan het programma van JA21. Dat is ook behoorlijk extreem. Rechts van de VVD als het gaat over Europa, migratie en de islam. Het onderscheid met de PVV en Forum voor Democratie is klein. JA21 heeft geprobeerd zich te positioneren als redelijk alternatief, maar het is weinig geloofwaardig, aangezien vrijwel de hele lijst én de senatoren in de Eerste Kamer tot voor kort nog actief waren voor Forum voor Democratie en tot het allerlaatste moment nooit afstand hebben genomen van het racistische en fascistoïde gedachtengoed in de club van Baudet.
Als Rutte achteraf beweert dat hij niet op de hoogte was van de extreemrechtse signatuur van JA21 maakt dat hem per direct ongeschikt voor een rol in de formatie. En bovendien zou hij dan liegen. Wat is dan wel de reden voor de liefdesverklaring aan JA21? Zouden het de acht zetels van de Fractie-Nanninga in de Eerste Kamer zijn? Dat is een weinig overtuigend argument; waarom zou je zoveel vertrouwen stellen in acht radicale senatoren die tot voor kort nog actief waren voor anti-partij Forum voor Democratie?
Rutte weet dat een coalitie met JA21 onmogelijk is. Zo’n coalitie is namelijk onverteerbaar voor D66. Niet alleen omdat D66 van alle grote partijen de enige is die zich al jarenlang uitspreekt tegen extreemrechts, maar ook omdat een groot deel van de nieuwe kiezers van de Democraten voorheen PvdA of GroenLinks stemden. D66 kan zich zo’n samenwerking simpelweg niet veroorloven. Overigens had Kaag zich van mij een stuk steviger uit mogen spreken tegen JA21. Dat zij dat niet doet zie ik nu maar even als beleefdheid naar de VVD. De D66-leider weet beter dan wie dan ook dat Rutte weinig te kiezen heeft.
Rutte weet ook dat hij onmogelijk een haalbare coalitie kan vormen zonder D66. Theoretisch zou hij over rechts kunnen met VVD-PVV-CDA-FVD, het probleem is alleen dat hij de PVV en Forum bij voorbaat al (terecht) heeft uitgesloten. En mocht hij die politieke zelfmoord voor de VVD serieus overwegen, moet hij het CDA net zo gek krijgen. Dat gaat dus niet gebeuren, en als het onverhoopt toch gebeurt, zal het nooit lang duren, en ook daarom gebeurt het niet.
Rutte weet dus dat Kaag hem in de tang heeft en behoorlijk wat eisen kan stellen (of hij kan de oppositie ingaan en dan krijgen we een hele ander puzzel, maar dat gebeurt ook niet). Waarom dan toch die rare liefdesverklaring aan JA21? Is het een soort van hogere politiek? Zodat hij achteraf tegenover zijn achterban kan beweren dat hij echt niet anders kon dan toch samenwerken met de PvdA en/of GroenLinks? Is het een weinig indrukwekkende poging om D66 onder druk te zetten om door te gaan met de huidige coalitie? Als het al zoiets is lijkt het vooral behoorlijk doorzichtig.
Misschien zie ik iets over het hoofd, maar volgens mij is het een stuk eenvoudiger: onze premier Rutte in het nauw maakt rare sprongen. Dat zijn strategie waarschijnlijk niet zo effectief is zal me verder een biet zijn. Wat wel problematisch is, is dat Rutte door deze manoeuvre opnieuw een extreemrechtse partij normaliseert. Na de gedoogconstructie met de PVV en het exclusieve debat met Baudet aan de vooravond van de verkiezingen in 2019 is het ditmaal JA21 dat de zegen van de minister president krijgt. Achteraf zal het normaliseren van extreemrechts nog lang blijven kleven aan de erfenis van de aanstaande langstzittende premier van Nederland. En die snelle formatie die Rutte zo graag wilde blijkt ook alweer een leugen.
