Moet Joost Bosman een kanaal over Rusland beginnen? Laat dan hier uw e-mailadres achter. Bij 25 vooraanmeldingen, gaat zijn kanaal van start.
NATIONALISME OVERSPOELT RUSLAND
Russen hebben steeds meer moeite met (im)migranten. Nationalisme en xenofobie beperken zich niet langer tot een randgroep van kaalkoppen, bomberjacks en stampende legerkistjes. Ook de Russische middenklasse is er inmiddels vatbaar voor. En bovendien keert het zich hoe langer hoe meer tegen het Kremlin.
Een ijskoude wind waait door de besneeuwde straten van de verre Moskouse buitenwijk Birljoejovo. Bij het grootste groente- en fruitdepot van de stad staat Emin Aliyev uit Azerbeidzjan. Hij is net een week geleden vanuit zijn vaderland in Moskou neergestreken om werk te zoeken. Maar toen wist hij nog niet dat het depot gesloten was. Dus staat hij bij een dichte poort te kleumen. ,,Wat moet ik? In Azerbeidzjan verdien ik niks. Honderd dollar per maand”, schampert hij.
Rellen in Moskou
Het depot ging op slot toen half oktober in Birljoejovo gevechten uitbraken, nadat een man uit Azerbeidzjan een Rus had doodgestoken. Honderden zich nationalist noemende Moskovieten trokken naar de zuidelijke buitenwijk om eens flink te rellen. Er vielen veel gewonden.
De bewoners van het Moskouse district baalden van het depot, want er werkten volgens hen te veel Azeri's, Oezbeken en gastarbeiders uit de andere voormalige Sovjet-Unie. Ze veroorzaakten overlast en handelden in drugs, zo luidde het. De week van de rellen besloot de politie het depot binnen te vallen en honderden migranten te arresteren.
'Birljoejovo' was de eerste keer dat Russische nationalisten in Moskou zo tekeer gingen. Het moest een keer exploderen, want het nationalisme in Rusland is de afgelopen twee jaar flink toegenomen, zo zagen verschillende Russische organisaties. Volgens het centrum voor onderzoek naar nationalisme en racisme Sova ('uil') zijn nationalisme en xenofobie de laatste jaren, na een vermindering in 2008, weer sterk gestegen. Met als resultaat in 2013: 19 racistische moorden en 168 gewonden over heel Rusland. ,,Ook de alledaagse vreemdelingenangst verdwijnt niet”, zegt Sova-onderzoekster Natalja Joedina. ,,Zo'n 70 tot 80 procent van de Russen is op een of andere manier xenofobisch te noemen. Dat percentage is hoger dan in jaren hiervoor”, aldus Joedina.
Immigranten uitgebuit
De jaarlijkse immigrantenstroom die Rusland te verwerken krijgt, bedraagt naar schatting 2 miljoen mensen. Officiële cijfers zijn er niet, omdat de inwoners van de voormalige Sovjet-Unie geen visumplicht hebben voor Rusland. Velen ontvluchten de armoede in eigen land en wonen en werken al dan niet legaal in de grote Russische steden. Ze wonen met soms meer dan tien lotgenoten in één kamer, worden door hun werkgevers uitgebuit en moeten om de haverklap dokken aan de politie die hen dreigt met uitzetting.
Bij de Russen bestaat natuurlijk de angst dat de vreemdelingen hun banen afpakken, verklaart Joedina, al zijn het de banen die ze zelf niet willen doen. ,,Maar mensen voelen zich steeds onzekerder door de willekeur van de macht en door een gevoel dat die macht hen niet beschermt.”
Russische Mars
Het duidelijkst aan de oppervlakte komen dit soort sentimenten tijdens demonstraties als de zogeheten Russische Mars, die elk jaar op 4 november wordt gehouden. Poetin riep de feestdag zes jaar geleden in het leven om de Eenheid van het volk te vieren. Die is tijdens de optocht echter ver te zoeken. Wel onder de etnische Russen, maar iedereen die uit Tsjetsjenië, Azerbeidzjan of Kirgizië komt kan opdonderen, zo luidt overwegend de boodschap. Opvallend is hoe veel jongeren deelnemen, allemaal gekleed in hippe kleren en in het bezit van een iPhone. En ook hoe veel middenklassegezinnen met kinderen meelopen in een stoet waarin swastika-achtige symbolen geen uitzondering zijn.
Poetins dubbele boodschap
President Vladimir Poetin koestert en stimuleert enerzijds het nationalisme maar doet anderzijds niet anders dan oproepen tot eenheid van etniciteiten. Daarbij betrekt hij nadrukkelijk ook de 10 procent van de bevolking die zich moslim noemt. In november ontving hij nog de Russische moslimleiders in Kazan en stelde hij dat de moslims van Rusland evengoed bijdragen aan de opbouw van het land. Het Kremlin voelt ook niets voor de invoering van de door nationalisten geëiste visumplicht voor Centraal-Aziaten. Het zou voormalige Sovjetstaten als Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgizië, allen om verschillende redenen nog zeer afhankelijk van Moskou, maar van Rusland vervreemden.
Die dubbele boodschap begint die zich tegen Poetin te keren en tegenstanders van het Kremlin maken daar graag gebruik van. Zo heeft de belangrijkste en populairste opposant van Poetin, de jonge jurist/blogger/politicus Aleksej Navalnyj, zich in het verleden niet vies getoond van een stevige dosis nationalisme. Hoewel hij zegt vooral te staan voor minder corruptie en meer politieke vrijheid, pleit ook hij voor de invoering van een visumplicht voor Centraal-Aziaten en burgers van Azerbeidzjan. Hij deinst er niet voor terug op te roepen tot deportatie van illegalen en beschuldigt hen onverbloemd van alle drugshandel die Rusland teistert.
Het is dat enge populisme waardoor eerdere steunbetuigers nu de handen beginnen af te trekken van Navalnyj. De opposant zelf, tijdens een bedenkelijk proces veroordeeld tot vijf jaar voorwaardelijk strafkamp, beseft inmiddels ook hoezeer hij moet balanceren. Hoewel hij iedereen opriep deel te nemen aan de Russische Mars, zegde hij zelf af. De reden: hij zou gekiekt kunnen worden met hakenkruisen en ander verderf, en dat zou zijn imago al te zeer schade kunnen toebrengen.
Moet Joost Bosman een kanaal over Rusland beginnen? Laat dan hier uw e-mailadres achter. Bij 25 vooraanmeldingen, gaat zijn kanaal van start.
