Desondanks blijven de filmbeelden van David Lynch in het hoofd van de kijker rondspoken. Neem Inland Empire: een drie uur durende aanval op en ondermijning van het onderbewustzijn. De ogenschijnlijk lukraak achterelkaar gemonteerde scènes lokken een subvertelling uit waarin beelden, montage, acteurs en muziek een hybride vormen die de kijker in een audiovisuele achtbaan doet belanden. Tenminste, als je er ontvankelijk voor bent.
Want iedereen is gewend films te bekijken volgens een vaststaande en min of meer met jezelf afgesproken verhaalstructuur. Films waarin het plot doorgaans voorspelbaar verloopt via een begin, een midden en een eenduidige afloop. Enkele van zijn werken wijken duidelijk af van dit patroon, al bevatten ze wel degelijk een dramatische ontwikkeling. Dan verloopt het plot volgens een geheel eigen verhaallijn waarvan de zijwegen aanvankelijk onwennig aandoen maar nooit doodlopen. Zo daagt hij zijn publiek uit een stapje extra te zetten om te komen tot een andere kijk- en gevoelservaring. Eenmaal gewend blijkt de cinema van Lynch helemaal niet zo ontoegankelijk of ingewikkeld.
Lynch: ”Je begint met een verhaal dat logischerwijs een bepaalde kant op moet gaan. Maar zo voorspelbaar mag het nooit zijn. Aan elk element moet worden getrokken, zodat een nieuwe realiteit ontstaat. Dat kan vooral heel mooi met film worden gedaan. Je speelt in op het onderbewustzijn van de kijker. Hij verwacht A te zien, maar ik trek hem naar B, terwijl B niets met A heeft te maken. Of misschien wel. Dat moet de kijker allemaal zelf maar uitmaken. Zo bereik je dat iedereen zijn eigen film ziet. Ik ben degene die alles aanreikt, daarna is het up to you.”
Met zijn verbeeldingskracht en verteltrant reikt hij dus een weinig voor de hand liggende manier van kijken aan en daarmee feitelijk ook een andere wijze van het kijken naar kunst. Lynch maakt het aannemelijk dat je kunst kunt ondergaan zonder dat je jezelf voortdurend vragen hoeft te stellen. Vragen die de acceptatie van ontoegankelijke kunstwerken mogelijk belemmeren. Vragen als: mag ik dit wel goed vinden? Waarom vind ik dit irritant? Wat Lynch betreft hoef je je dergelijke vragen niet meer te stellen. Zelfs gebeurtenissen uit het leven van alledag, hoe banaal ook, moet je vooral niet proberen te duiden: “It’s better not to know so much about what things mean or how they might be interpreted. Psychology destroys the mystery, this kind of magic quality”.
De filmkunst van de Amerikaan gaat vaak over het onbenoembare en over de acceptatie van het onbenoembare. Wanneer de acceptatie volledig is gaat hij een stapje verder. Iemand omschreef het als een vreemd soort ironie waarin het macabere en het aardse op zo’n manier samengaan dat blijkt dat het eerste voortdurend in het laatste zit opgesloten.
En ja, niet zo gek dus dat de filmpersonages bij Lynch met zichzelf in conflict raken. Levenservaring staat ineens op losse schroeven, zekerheden worden bij het grofvuil gezet. Mensen verworden tot individuen die ambivalent in het leven staan, er een verborgen agenda of moraal op nahouden en zelfs paranoïde trekjes vertonen, soms zonder dat ze zich hiervan bewust zijn. Zie hoe de aanvankelijke braverik Jeffrey, gespeeld door Kyle Maclachlan, buiten zijn schuld belandt in een perverse nachtmerrie in Blue Velvet.
Opeens is iedereen schuldig, totdat het tegendeel wordt bewezen. De mens als wandelende tijdbom. De duivelskunstenaar Lynch doet niet anders dan de bewustwording van deze ommekeer geraffineerd registreren.
