Je kan alleen maar ontzag hebben voor het monnikenwerk dat Harold Makaske met het boek Zwarte propaganda. Een politieke documentaire over Anton Musserts Nederlandsche Nationaal-Socialistische Uitgeverij (NENASU) heeft geleverd.
Om het reilen en zeilen van deze aan de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), of beter gezegd, aan de heer Mussert gelieerde uitgeverij inzichtelijk te maken, heeft Makaske zich door duizenden publicaties van dit uitgeefhuis heen geworsteld. Hij beschrijft, met uitgebreide citaten, de stroom aan publicaties die dit uitgeefhuis van 1934 tot in 1945 uitbracht: pamfletten, brochures, briefkaarten, overdrukken, kalenders, kranten, tijdschriften en boeken. En dat niet alleen om propaganda voor de NSB te maken, maar ook (of bovenal?) om de zakken van Mussert te spekken.
Het onstaan van de uitgeverij
Vanwege de toenemende groei van de NSB verbiedt de regering eind 1933 ambtenaren lid te zijn van de NSB. Anton Mussert is dan als hoofdingenieur in dienst van de Provinciale Waterstaat van Utrecht, met een jaarsalaris van ongeveer 7.000 gulden per jaar (anno 2023 ongeveer 72.000 euro). Hij besluit zijn baan op te zeggen en kondigt aan voortaan van “teekenpotlood en pen” te leven. Zijn achterban ziet hem daardoor als martelaar, die zijn qua inkomsten veilige positie als ambtenaar heeft opgeofferd voor zijn idealen. Wat de achterban niet weet is dat NENASU, de door Mussert kort na zijn ontslag opgerichte uitgeverij, een ware geldmachine voor Mussert is. NSB-leden worden geacht de publicaties van de uitgeverij te kopen, en de winst vloeit grotendeels naar Mussert, die daardoor aanzienlijk meer verdient dan hij als ambtenaar deed.
Het groeiende antisemitisme
Makaske beschrijft niet alleen de publicaties, maar ook hoe de NSB meer en meer antisemitisch werd en in de algehele nazi-rassenwaan en het bloed- en bodemdenken afgleed. Ook de botsingen met de overheid en andere partijen komen uitgebreid aan bod. Wat daarbij vooral opvalt is dat de toenmalige overheid wél optrad tegen beledigingen vanuit de NSB jegens ministers, maar zweeg bij het onverholen antisemitisme in de NENASU-uitgaven.
Wat wilde de NSB? Wat wilde Mussert?
Frappant is dat Makaske duidelijk maakt dat wat de NSB écht wilde niemand helder voor ogen stond. Makaske: “Voor Mussert waren de NSB en uitgeverij NENASU slechts vehikels om zijn ambitie te realiseren: hij wilde politiek leider worden van Nederland. (…) Musserts eigen belang kwam op de eerste plaats, het groepsbelang van de NSB op de tweede plaats en pas daarna kwam het nationaal belang.”
En dat brengt me op Thierrry Baudet en diens Forum voor Democratie (FvD). Al bij het lezen van de eerste hoofdstukken bekroop me de gedachte dat Baudet dit boek gelezen en gebruikt had als handleiding om zijn eigen geldmachine, de FvD-uitgeverij op te bouwen. Wat natuurlijk niet kan, want die FvD-uitgeverij, opgezet met al even schimmige constructies als NENASU, bestond al vóór Makaskes boek verscheen. Misschien dat de wijze waarop Baudet opereert Makaske nieuwe inzichten heeft gebracht, die hem in staat stelden zijn superbe studie te voltooien.
Want, zoals Makaske al aangeeft, er zijn sterke raakvlakken met de stormachtige groei en radicalisering van de NSB in de jaren dertig en die van FvD, enkele jaren geleden, en de daarop volgende implosies. Natuurlijk: vergelijkingen met gebeurtenissen en personen uit het verleden gaan altijd mank, maar ze kunnen heel leerzaam zijn, en inzicht in de onderliggende processen kan de democratie juist versterken, in plaats van te verzwakken of vernietigen.
Nee tegen relativering en nivellering
Makaske tikt ook de historicus Bart van der Boom en anderen op de vingers. Dit naar aanleiding van een uitspraak van Van der Boom op de website van het tv-programma Andere Tijden. Daar betoogt Van der Boom dat er een belangrijk misverstand bestaat over de NSB: “Mensen denken vaak dat de NSB een soort nihilistische beweging was. Een club die gaat voor brandschatten, plunderen en moorden. Die alleen geïnteresseerd is in de macht. Maar dat is helemaal niet zo. De NSB heeft een heel positief ideaal, namelijk de volksgemeenschap. En voor dat ideaal is alles toegestaan, dus helaas ook plunderen en moorden.”
Harold Makaske: “Voor mij is het onbegrijpelijk dat ideaal – waarvan volstrekt onduidelijk was hoe de NSB die volksgemeenschap wilde inrichten, behalve dat in ieder geval bijna de hele bevolking monddood werd gemaakt en dat bepaalde bevolkingsgroepen worden gedeporteerd – te kwalificeren als positief (…) Hoewel ik vermoed dat het begrip ‘positief’ academisch is bedoeld, zou ik een andere omschrijving kiezen, zoals ‘aansprekend’ of ‘wervend’. Die woorden hebben een neutralere connotatie dan de term ‘positief’”
“In het debat van geschiedschrijvers over het relativeren of nivelleren van de begrippen ‘goed’ en ‘fout’ in de geschiedenis, is mijn positie dat het schenden van fundamentele mensenrechten zonder voorbehoud hoort te worden veroordeeld, ook door historici en wetenschappers. Ik ben van mening dat dit niet kan worden gerelativeerd en ook niet mag worden gerelativeerd.”
Amen to that!
Aanrader en verder leesvoer
Makaskes boek is een absolute aanrader voor iedereen die meer wil weten over het wat en hoe van de NSB en andere nationaal-socialistische partijen en dito uitgeverijen uit het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Het is een welkome aanvulling op werken als het in 1987 verschenen Een stoottroep in de letteren. ‘Groot Nederland’, de SS en de Nederlandse literatuur (1942-1944) van Frank van den Bogaard; op Willem Huberts’ proefschrift In de ban van een beter verleden. Het Nederlands fascisme 1923-1945 (2017) en, eveneens van Huberts, Schrijver tussen daad en gedachte: leven en werken van George Kettmann Jr. (1898-1970), met een bibliografie (1987), alsmede, van Gerard Groeneveld, Nieuwe boeken voor den nieuwen tijd: Uitgeverij De Amsterdamsche Keurkamer 1932-1944 (1992).
Aardig detail
Het werk is een uitgave van Harold Makaske in samenwerking met Dutch Militaria. Dutch Militaria is een handel in Eerste en Tweede Wereldoorlogmateriaal, gerund door oud-geschiedenisleraar Gaston Vrolings. Het is zonder meer positief dat Vrolings een deel van de opbrengst van de handel in voor velen omstreden historische voorwerpen geïnvesteerd heeft in dit boek, dat de kennis over de duisterste dagen van de 20ste eeuw verhoogt en tevens een ferme waarschuwing is tegen het nationaal-socialisme en andere rechts-extremistische stromingen.
Punten van kritiek.
Na al dit geloftrompetter toch nog enige kritiek: de titel. Of beter gezegd: de titels. Op de omslag staat: Zwarte propaganda. NENASU. De politieke geschiedenis van Anton Musserts uitgeverij. De rugtitel luidt: Zwarte propaganda. NENASU. Op de Franse pagina staat: Zwarte propaganda. En op de titelpagina, die voor bibliofielen en bibliothecarissen geldt als de officiële titel: Zwarte propaganda. Een politieke documentaire over Anton Musserts Nederlandsche Nationaal-Socialistische Uitgeverij (NENASU). Dit had wel wat gestroomlijnder gemogen. Maar hoe de eigenlijke titel ook luidt, het boek had beter niet Zwarte propaganda kunnen heten.
Want wat is zwarte propaganda? Oorlogsbronnen.nl: “Black propaganda (Zwarte propaganda) is een vorm van psychologische oorlogvoering waarbij valse informatie verspreid wordt die lijkt van een bepaalde bron afkomstig te zijn maar in feite van een andere partij afkomstig is. Het doel hiervan is het zwartmaken, demoniseren of belachelijk maken van de andere partij.”
En dat is dus precies niet wat de NENASU uitbracht: bij alle uitgaven was het volstrekt duidelijk wie de bron was.
Maar goed, het boek is uitgebracht en de titel veranderen kan niet meer. Maar mocht er een herdruk komen, dan zou de titel – zeer vrij naar Prince – alsnog gewijzigd kunnen in: Mussert en de NENASU ABFKAZP (a book formerly known as Zwarte propaganda).
Harold Makaske. Zwarte propaganda. Een politieke documentaire over Anton Musserts Nederlandsche Nationaal-Socialistische Uitgeverij (NENASU). 2023, 486 blz. €44,50.
Klik hier voor donaties aan Bart FM Droog (direct, via Paypal).
