“Tijdens de Sovjettijd had je samizdat: boeken en magazines die illegaal werden gedrukt, buiten de censuur om. Ik denk dat internet de nieuwe samizdat wordt voor het nieuwe Sovjet-Rusland.”
Vorige week was de Russische journalist Oleg Kasjin in Amsterdam. Hij was te gast op de Dag van de Persvrijheid. Op een terrasje op het Westergasterrein vertelde hij me over zijn werk als journalist en de rol die internet speelt.
Kasjin, oud-zeeman – “dertig jaar geleden ben ik al eens in Amsterdam geweest, als zeeman” – werkte eerst als journalist in Kalinigrad en later in Moskou. Kasjin werkte bijna tien jaar bij dagblad Kommersant, maar inmiddels is hij freelance journalist. “Ik kan geen verslaggever meer zijn voor een van de Russische mainstream media, omdat die allemaal loyaal zijn aan Poetin”, zegt Kasjin.
Welke invloed heeft de groei van internet tijdens uw carrière op de Russische journalistiek gehad?
Kasjin: “Internet is voor de journalistiek (in Rusland), wat zuurstof is voor mensen. Zonder internet zou Rusland een soort Noord-Korea zijn. De staatstelevisie is volledig onder controle van de machthebbers, de grote kranten zijn volledig onder controle van de machthebbers en alleen internet, en in het bijzonder sociale netwerken, zijn nog een ruimte voor vrije meningsuiting.”
Waaraan zie je dat een krant als Kommersant loyaal is aan Poetin?
“De eigenaren van bijna alle Russische media zijn vrienden van Poetin of staatsbedrijven. Het is moeilijk om kritiek te uiten op Poetin als je je geld ontvangt van Poetin of Poetin's vrienden.”
Terwijl in andere landen met autoritaire regimes de overheid een strenge controle over het internet heeft, was in Rusland het internet relatief vrij. Er was geen noemenswaardige internetfilter zoals in China en Iran die pagina's met meningen van de oppositie blokkeerde. Het leek alsof Poetin het belang van internet niet zo groot achtte. Een groot gedeelte van de Russen krijgt zijn nieuws toch van de televisie en die is pro-Kremlin. Volgens de website Internet World Stats heeft iets minder dan de helft van de Russen internettoegang (in Nederland meer dan negen op de tien inwoners).
Maar recentelijk lijkt Moskou daar toch van terug te komen. “De laatste maanden heeft de staat in Rusland maatregelen tegen internet genomen”, vertelt Kasjin. “Het is nu mogelijk om een website te sluiten zonder een gerechtelijke uitspraak.”
De staat laat een zwarte lijst bijhouden van verboden websites, vooral pagina's die als 'schadelijk voor de jeugd' worden beschouwd, zoals websites die drugsgebruik promoten of aanwijzingen geven over zelfmoord. Als een website slechts een pagina bevat met dergelijke 'schadelijke inhoud', kan dat al een reden zijn om de hele site af te sluiten, als die site niet meewerkt. “Als in een sociaal netwerk één pagina extremistische inhoud heeft, kan het hele sociale netwerk worden gesloten”, aldus Kasjin.
Het is toch bijna altijd wel mogelijk om met technische middelen een internetfilter te omzeilen, zoals Chinezen doen?
“Maar hoeveel Chinese internetgebruikers ken je op Facebook? Ik denk niet dat zo veel Chinezen dat doen. Want dan moet je moeite doen om die technieken te gebruiken. Dat zal niet iedereen doen, omdat mensen lui zijn, of loyaal richting de staat of de wet niet willen overtreden.”
Het leek aanvankelijk alsof Poetin het internet met rust zou gaan laten en zich op de televisiepropaganda zou richten.
“Dat was een paar jaar geelden ook zo. Maar vooral sinds de anti-Poetin-demonstraties in 2011 begrijpt het team van Poetin veel beter dat het internet belangrijk is. Het Kremlin en Poetins team besteden nu veel geld aan het ondersteunen van aanhangers die in internetdiscussies het beleid van Poetin verdedigen. Dit is een nieuwe generatie van propagandatechnieken.”
