De Belastingdienst jaagt op zzp'ers. Het kabinet wil 100 miljoen euro binnenhalen door het aantal aanspraken op zelfstandigenaftrek terug te dringen. Binnen nu en een jaar dreigen 45.000 zzp'ers brodeloos te worden gemaakt.
Vorig jaar wilde de coalitie van VVD en PvdA de zelfstandigenaftrek afschaffen. Daardoor zouden 800.000 zelfstandigen zonder personeel een jaarlijkse belastingaftrek van 7.280 euro kwijtraken. Die was hen ooit toegekend omdat zij – anders dan werknemers in loondienst – zelf voor hun sociale zekerheid moeten zorgen.
Modernisering
Na felle protesten uit de samenleving trok het kabinet de voorgenomen maatregel weer in. Het enige wat ervan overbleef was een bezuiniging van 100 miljoen. Te realiseren vanaf 2015, door een intensievere aanpak van de zogenaamde "schijnzelfstandigheid".
Vriend en vijand van het zelfstandig ondernemerschap zijn het er over eens dat je pas ondernemer bent als je er bij volle verstand en uit vrije wil voor hebt gekozen om voor eigen rekening en risico een bedrijf te beginnen. Hoe groot of hoe klein ook.
Pakketbezorgers
Afgelopen jaren bleek dat sommige werkgevers probeerden op hun personeelskosten te bezuinigen door mensen met een vast contract te ontslaan en hen weer als zzp'er in te huren om hetzelfde werk te gaan doen tegen slechtere voorwaarden. Ook steunpilaren van de samenleving maakten zich daar schuldig aan, zoals PostNL dat zich op die manier van zijn pakketbezorgers ontdeed.
Het gaat niet meer over de bijdrage die zelfstandigen leveren aan economie en samenleving
Sindsdien gaat het in de discussie over zzp'ers niet meer over de bijdrage die bewuste zelfstandigen leveren aan economie en samenleving – als het daar al ooit over gegaan is. In plaats daarvan gaat het over "gedwongen zelfstandigen", "schijnzelfstandigen", of "pseudo-zelfstandigen".
Onder welke naam dan ook: mensen in elk geval die geen ondernemersambities hebben, die vaak weinig verdienen, en zeker niet genoeg om iets opzij te kunnen zetten voor hun pensioen of eventuele arbeidsongeschiktheid.
Besodemieteren
Over hoeveel mensen hebben we het dan eigenlijk, en wat is hun persoonlijke situatie? Daarover wordt veel gespeculeerd en gesuggereerd, maar als het erop aankomt zijn harde gegevens schaars. Het enige empirische onderzoek dat ernaar is gedaan komt van de Erasmus School of Economics en dateert van maart vorig jaar.
Omdat hun werkgever hen geen keus liet
De Rotterdamse onderzoekers kwamen tot de conclusie dat hooguit 2% van alle zzp'ers zich structureel en doelbewust voordoet als ondernemer terwijl de omstandigheden waaronder wordt gewerkt vooral kenmerken hebben van een dienstverband. En degenen die dat betreft, ontdekten de onderzoekers, doen dat niet omdat zij de boel willen besodemieteren maar omdat hun werkgever hen geen keus liet.
15.200 "schijnzelfstandigen"
Ten tijde van het Rotterdamse onderzoek waren er 760.000 zzp'ers, een goeie 40.000 minder dan nu. Als maximaal 2% daarvan nep was – wat nog maar bewezen moet worden, per individu – zou het dus hooguit om 15.200 "schijnzelfstandigen" gaan.
Laat die andere 744.800 zzp'ers lekker ondernemen
Beleidsmatig zou je zeggen: dwing de werkgevers die het aangaat om die 15.200 mensen weer in loondienst te nemen, en geef degenen voor wie dat niet lukt een nette uitkering zodat een baan kunnen gaan zoeken of een opleiding volgen. En laat die andere 744.800 zzp'ers lekker ondernemen.
Het eerste gebeurt niet of in elk geval veel te weinig. Als PostNL al op zijn falie heeft gehad van Financiën of van Sociale Zaken is dat binnenskamers gebeurd en heeft het aan de situatie van de pakketbezorgers niets veranderd.
Heksenjacht
Het tweede gebeurt al evenmin. Integendeel: de Belastingdienst is zo voortvarend aan de slag gegaan om "schijnzelfstandigheid" te bestrijden dat geen zzp'er zijn bestaan meer zeker is.
- Sinds oktober 2013 weigert de fiscus mensen die als zzp'er in de zorg werken nog langer te behandelen als ondernemer voor de inkomstenbelasting, omdat zij een verkapte arbeidsovereenkomst zouden hebben.
- Sinds februari 2014 mogen hogescholen geen zzp'ers meer inhuren voor onderwijstaken, omdat lesgeven alleen maar in loondienstverband zou kunnen.
- Zelfstandigen in de bouw vrezen nu dat zij hierna aan de beurt zijn.
Het gaat misschien wat ver om in dit verband van een "heksenjacht" te spreken. Feit is wel dat de Belastingdienst in zijn ongekende ijver niet alleen degenen treft die als "schijnzelfstandige" werken.
Draconisch
Daarbovenop worden namelijk tienduizenden serieuze ondernemers ten onrechte verdacht gemaakt, van het werk gehouden, en in het ergste geval: hun inkomen ontnomen. Ondertussen wordt het wel bestaande maar uiterst beperkte probleem van "schijnzelfstandigheid" niet opgelost.
Van de politiek hebben zzp'ers niets te verwachten
Te vrezen valt dat de Belastingdienst de komende maanden alleen nog maar harder zal gaan optreden. Van de politiek hebben zzp'ers niets te verwachten. De Tweede Kamer heeft immers de begroting van Financiën goedgekeurd – en daar staat nu eenmaal in dat het aanpakken van "schijnzelfstandigheid" 100 miljoen euro moet opleveren vanaf 2015.
Om die 100 miljoen te halen en om te voorkomen dat het kabinet op de derde dinsdag in september met een dienovereenkomstig tekort zit, moet de Belastingdienst als uitvoerder van het beleid wel draconisch optreden.
Gerief
De Belastingdienst heeft twee manieren om de minister van Financiën aan zijn gerief te laten komen. De eerste manier is om te voorkomen dat er nog meer zzp'ers bijkomen die recht hebben op zelfstandigenaftrek. Dat gebeurt nu al door – via de Kamer van Koophandel – starters te ontmoedigen om een VAR-wuo ("winst uit onderneming") aan te vragen en door strenger te kijken naar de aanvragen die desondanks toch binnenkomen.
Niet voor niks, dat de zzp'ers wegliepen uit het overleg over de "webmodule"
De beoogde digitalisering van de VAR-verklaring biedt daarbij voor de Belastingdienst kansen om de criteria aan te scherpen voor zelfstandig ondernemerschap en het daaraan verbonden recht op zelfstandigenaftrek. Het is niet voor niks, dat eind vorig jaar de belangenorganisaties van zzp'ers wegliepen uit het overleg over die "webmodule".
De tweede manier om die 100 miljoen euro binnen te halen, is om het aantal mensen dat een VAR-wuo heeft terug te dringen. Ook dat gebeurt al, actief in de zorg en in het onderwijs. Maar dat levert niet genoeg op. Er moeten veel meer zzp'ers uit het systeem worden gehaald. Hoeveel?
Sigarendoosje
We maken even een sommetje, op de achterkant van een sigarendoosje. Stel dat een gemiddelde zzp'er 30.000 euro per jaar omzet aan honoraria en onkostenvergoedingen. Bij dat bedrag is de effectieve belastingdruk (wat je aan inkomstenbelasting betaalt over iedere euro die je verdient) zo'n 30%.
Dat zou de schatkist 9.000 euro kunnen opleveren per zzp'er, ware het niet dat die zzp'er 7.280 aan zelfstandigenaftrek krijgt. Daardoor betaalt hij of zij niet 9.000 euro inkomstenbelasting maar slechts 6.816 euro.
Elke zzp'er die je zijn VAR-wuo afpakt levert 2.184 euro op
Per zzp'er schiet de schatkist er op die manier 9.000 min 6.816 is 2.184 euro bij in. Met andere woorden: elke zzp'er die je zijn of haar VAR-wuo afpakt levert 2.184 euro op. Hoeveel zzp'ers moet je te grazen nemen om 100 miljoen euro te bezuinigen? Laatste sommetje: 100 miljoen gedeeld door 2.184 is 45.778 zzp'ers.
Brodeloos
Nu terug: hoeveel "schijnzelfstandigen" hadden de wetenschappers van de Erasmus Universiteit ook alweer geteld? Vijftienduizend. Hoeveel zzp'ers moeten hun VAR-verklaring inleveren voor een bezuiniging van 100 miljoen? Vijfenveertigduizend.
Er dreigen dus binnen nu en een jaar 45.000 min 15.000 is 30.000 "echte" zzp'ers brodeloos te worden gemaakt. Door een kabinet dat de economie wil aanjagen en de werkloosheid wil bestrijden. Wie het snapt mag het zeggen.
NASCHRIFT 27-05-2014: De Tweede Kamer heeft vandaag een aantal moties aangenomen waarin wordt aangedrongen op een structurele oplossing voor ZZP'ers in de zorg, en waarin strengere handhaving in het onderwijs wordt afgewezen. De bezuinigingsdoelstelling van 100 miljoen staat ondertussen nog recht overeind.
