Natasja Zabolotna (41) zit tussen de moderne kunstwerken in haar bureau in Mystetski Arsenal, een van Kievs meest bijzondere culturele centra. De blonde, fragiele Zabolotna, die hier directeur is, maakt zich zorgen. Op honderden kilometers van de hoofdstad, in Oost-Oekraïne, speelt zich een verwoestende burgeroorlog af, waarvan de gevolgen ook haar centrum bereikten.
Gemarteld
Drie van Natasja’s medewerkers, die in de regio familieleden bezochten, werden door pro-Russische separatisten gegijzeld, gemarteld en drie maanden lang vastgehouden in een donkere kelder. Alleen dankzij de inspanningen van Zabolotna – en na haar politieke connnecties te hebben ingeschakeld – kwamen zij vrij: bang en getraumatiseerd. ‘Hoe kunnen we ons nog druk maken om kunst en cultuur terwijl zich in ons land een tragedie afspeelt?’ vraagt de directeur zich handenwringend af.
Paniek
Zabolotna spreekt regelmatig de Oekraïense president Petro Porosjenko. Uit haar woorden blijkt hoe vertwijfeld de Oekraïense machthebbers zijn over het gevaar uit Rusland. ‘Er is angst dat er paniek zal uitbreken in Kiev als de Russische invasie begint,’ zegt ze.
Dat de Russen Oost-Oekraïne zullen binnenvallen, daarover twijfelt bijna niemand in Kiev. Juist nu de Oekraïense strijdkrachten grote vorderingen maken en de oostelijke rebellenbolwerken Donetsk en Loegans dreigen te vallen, moet de Russische president Vladimir Poetin wel ingrijpen, denken velen. Poetin heeft telkens beweerd de ‘onderdrukte Russen’ in het Oosten te zullen steunen tegen de ‘fascistische junta in Kiev’.
Zwak
‘Hij kan zich gezichtsverlies niet veroorloven,’ zegt journaliste Anna Nemtsova (42), die het drama in Oekraïne vanaf het begin van dichtbij volgt. ‘In Rusland mag een leider niet zwak lijken.’
Ondanks de oorlog aan de grens gaat in Kiev het leven verder. De stad zindert in de zomerhitte: de terassen van de vele cafès en restaurants zitten vol, in de parken en aan de rivieroevers zoeken inwoners overdag verkoeling, jonge stellen in die Oost-Europese stijl van ultra-korte rokken en hoge hakken en de jongens in een shabby sport-outfit flaneren ‘s avonds massaal over de brede boulevards.
‘Poetin kan zich gezichtsverlies niet veroorloven. In Rusland mag een leider niet zwak lijken.’ (journaliste Anna Nemtsova)
Revolte
De Maidan, het Overwinnningsplein dat lang het epicentrum was van de revolte, wordt opgeruimd. Hardliners – meest opgeschoten jongeren, uitgedost met bivakmutsen en arm- en scheenbeschermers en gewapend met knuppels en messen – verzetten zich hevig. Ze schreeuwen dat ‘de revolutie niet voorbij is’, ze gooien met stenen en molotov-cocktails en steken autobanden in brand, als gevolg waarvan boven de stad een dikke zwarte rookwolk hangt.
Burgerzin
Maar een dag later zijn veel gewone burgers naar het plein gekomen, die net als de gemeentelijke autoriteiten vinden dat het tijd is om het centrum van Kiev te ontruimen. Zij werden opgetrommeld via sociale media en helpen mee met het demonteren van de barricades en van de smerig geworden legertenten. Het is een indrukwekkend blijk van saamhorigheid en burgerzin.
Europa
Chaos, onduidelijkheid, opwinding maar ook angst en zorg onder de bevolking: Oekraïne verkeert duidelijk nog in een revolutionaire situatie. Heeft het land wel een toekomst als soevereine staat, nu Oekraïne zo zwaar door Rusland wordt bedreigd?
In de straten van Kiev wappert op veel plekken de Europese vlag, samen met de blauw-gele vlag van Oekraïne. Voor veel Oekraïners is ‘Europa’ een symbool van hoop. ‘Het Westen moet ons helpen,’ zegt de bebaarde Andriy (59), die speciaal uit Lviv naar Kiev is gekomen om de Maidan te bezoeken.
Vijand
Andriy draagt een grote Amerikaanse baseballpet en spreekt liever Engels dan Russisch want de Russen zijn voor hem de vijand. In de nieuwe Oekraïense leiding – premier Arseni Jatsenjoek en diens kabinet en president Porosjenko – heeft hij maar weinig vertrouwen. 'Die worden gecontroleerd door de oligarchen – Porosjenko is er zelf een – en ze stelen net zo hard als degenen die er vroeger zaten.'
'Onze machthebbers worden gecontroleerd door de oligarchen. Ze stelen net zo hard als degenen die er vroeger zaten.' (Andriy, West-Oekraïense activist)
Burgeroorlog
Oekraïeners als Andriy zetten hun kaarten op de EU, waarmee Kiev recent een veel besproken Associatieovereenkomst sloot. Maar voorlopig is hun land verwikkeld in een bloedige en kostbare burgeroorlog. En ondanks alle felle waarschuwingen aan Poetin, bijvoorbeeld door NAVO-chef Anders Fogh Rasmussen en Europese politici, mag van concrete steun uit het Westen weinig worden verwacht.
Rebellen
Opdat de failliete Oekraïne daadwerkelijk kan worden hervormd moet de oorlog – die per maand miljoenen euro's kost – stoppen, weet Oleksiy Melnyk (52), specialist bij het Razumkov Centre voor veiligheidsvraagstukken. 'Helaas is het Poetins doel om de instabiliteit te laten voortduren zodat Oekraïne geen succesmodel kan worden voor andere voormalige Sovjet-republieken.' Een militaire oplossing voor het conflict is er niet, zegt Melnyk. Maar niet duidelijk is met wie Kiev moet onderhandelen. 'De leiders van de rebellen zijn geen Oekraïense staatsburgers, maar Russen. En het Kremlin ontkent bij de gevechten te zijn betrokken.'
'Een militaire oplossing voor het conflict is er niet.' (Oleksiy Melnyk, politicoloog)
Boevenbende
Voormalig tv-presentatrice Svitlana Zalishchuk (32) hoopt dat de zwaardere westerse sancties tegen Rusland effect zullen hebben. 'Je ziet Poetins entourage nu al lijden.' De blonde Oekraïense is medeoprichter van CentreUA, dat zich inzet voor de ontwikkeling van een burgerlijke samenleving. Zalishchuk werkt nauw samen met democratische politici en zij heeft – in tegenstelling tot veel landgenoten – wel vertrouwen in de regering. 'Arseni Jatsenjoek is het beste dat Oekraïne in lange tijd is overkomen. Je kunt dit land niet in één dag veranderen. Daar gaat minstens een decennium overheen. Maar het huidige regime is oneindig veel democratischer dan de boevenbende die er zat.'
Gevangenis
De beroepsrevolutionairen, die op de Maidan willen blijven, zijn, in Zalishchuks ogen, 'onruststokers die niet weten wat ze verder moeten met hun leven'. Dat weet zij wél: 'Ik ben 32, ik was 7 toen de Sovjet-Unie uiteen viel en ben niet van plan om de rest van mijn leven in Poetins nieuwe Sovjet-gevangenis door te brengen. Ik wil me inzetten voor een modern, Europees en democratisch Oekraïne.'
En als Rusland besluit tot een invasie? Svitlana: 'De situatie is natuurlijk een tragedie. Maar wat er ook gebeurt, vroeg of laat stort Poetins kaartenhuis in elkaar. Je kunt mensen niet eeuwig onderdrukken.'
Invasie
In Rusland draaien de voorbereidingen voor een invasie intussen op volle toeren. Zo'n 20.000 Russische soldaten staan klaar aan de grens, hun militair potentieel – geheel vernieuwd sinds de blamages in de oorlog met Georgië in 2008 – is indrukwekkend. Ook de Russische bevolking is, na maanden van hysterische anti-Oekraïense propaganda, klaargestoomd voor de 'bevrijding van Oekraïne van de fascisten'.
Hakenkruis
In een Russische spektakel-show vanaf de Krim, live op nationale televisie, werd de revolte op de Maidan nagespeeld, in een grootse choreografie, waarin de opstandelingen een reuzen-hakenkruis vormen en onder het symbool van de Amerikaanse dollar moordend en brandschattend door Kiev trekken. In de show krijgt Poetins motor-vriend Aleksandr 'Chiroerg' Zaldostanov, aanvoerder van een beruchte Moskouse motorbende, gelegenheid om het publiek op te ruien.
De Russische bevolking is klaar voor de 'bevrijding van Oekraïne van de fascisten'
Fascisten
Mode-ontwerpster Natasja Isoepova uit Kiev krijgt bezorgde telefoontjes van familieleden in Rusland. 'Die zeggen: ''Stuur ons je kinderen voordat zij door de fascisten worden vermoord!'' Echt, de Russen zijn collectief waanzinnig geworden.'
In Moskou praten Kremlin-ideologen als de 'Euraziatische' politicoloog Aleksandr Doegin openlijk over de 'noodzaak van een bufferzone in Oekraïne onder de naam Novorossija'. In Donetsk voorspellen spindoctors van de separatistische leiders dat Rusland ‘het Westen' een 'dreun' gaat uitdelen.
Marsorder
De Kremlin-propaganda heeft zijn werk gedaan: de Russische bevolking is klaar voor een invasie, de militairen staan paraat, zij wachten op een marsorder uit het Kremlin. 'Poetin zelf heeft gezegd dat de Russische vlag op 25 augustus in Kiev zal wapperen,' zegt Aleksej, een potige veteraan van de Maidan, die, voordat hij antwoordt, eerst z'n drie kogelwonden laat zien. 'Maar als de Russen komen, zal ik vechten als een partizaan.'
‘Nu is het hetman Porosjenko tegen tsaar Poetin. De geschiedenis herhaalt zich.' (Natasja Zabolotna, museumdirecteur)
Hetman
In Mystetski Arsenal vertelt Natasja Zabolotna over de geschiedenis van dit enorme complex, ooit gebouwd op de plek van een oud klooster, als een wapenarsenaal voor de Russische tsaren. ‘De moeder van Ivan Mazepa, de beroemde Oekraïense hetman, was abdes in dat klooster,’ vertelt Zabolotna.
Ivan Mazepa koos de kant van de Zweedse koning en vocht in 1709 in de legendarische Slag van Poltava – die in de Russische, Oekraïense en Zweedse historische overlevering een belangrijke rol speelt – tegen de troepen van tsaar Peter de Grote. De Russen wonnen. Ivan Mazepa, die een nationale Oekraïense held is – maar door de Russen wordt beschouwd als een ‘verrader’ – stierf kort daarna.
De Slag bij Poltava betekende het begin van de Russische dominantie in Oost-Europa. Precies die dominante rol eist Vladimir Poetin, die zich graag spiegelt aan tsaar Peter, in deze regio weer op voor zijn land. Natasja Zabolotna: ‘Nu is het hetman Petro Porosjenko tegen tsaar Vladimir Poetin. De geschiedenis herhaalt zich altijd.’
Dit artikel verscheen eerder in de kranten van NDC: de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden
