Ze studeerde in Groningen en is een Duits fenomeen. Sahra Wagenknecht (Jena, 1969), overtuigd socialist, is een van de scherpste debaters in het Duitse parlement.
De ranke Wagenknecht, altijd onberispelijk gekapt en – vaak in de strijdkleur rood – gekleed, is radicaal links, maar ook conservatieven respecteren haar om haar intellect. De tijd dat de donkerharige dochter van een Iraanse vader en Oost-Duitse moeder spottend werd weggezet als 'die knappe Staliniste' of – wegens haar eeuwige knotje – als een kopie van de marxistische revolutionaire Rosa Luxemburg ligt achter haar. 'Over een man met een volle baard wordt nooit gezegd dat hij Marx naäapt,' was overigens steevast Wagenknechts antwoord op die laatste vergelijking.
Wegens haar scherpe, helder geformuleerde meningen is Wagenknecht, die in 1996 haar doctoraal filosofie aan de Groninger Rijksuniversiteit behaalde, een graag geziene gast in de Duitse talkshows.
Wagenknecht, plaatsvervangend fractievoorzitter van oppositiepartij Die Linke in de Bondsdag, leeft sinds 2011 samen met een andere, uitgesproken Duitse intellectueel en linkse politicus: Oskar Lafontaine (71). Zij schreef zeven boeken en promoveerde in 2012 aan de Technische Universiteit van Chemnitz op een economisch onderwerp. Dr. Wagenknecht, zoals zij zich nu mag noemen, besloot tot die jarenlange economische bijscholing omdat zij in het politieke debat 'beter beslagen ten ijs wil komen dan mijn tegenstanders'. Vriend en vijand zijn het er inmiddels over eens dat Wagenknechts analyses van het eigentijdse kapitalisme hout snijden.
Wagenknecht ontvangt aan het einde van de middag, na een debat in de Bondsdag, in de werkruimtes van Die Linke in een van de gebouwen van de Bondsdag in Berlijn.
Gaat er iets boven Groningen?
'Ik moet bekennen dat ik graag langer in Groningen had gestudeerd. De stad, met dat pand van de filosofische faculteit aan de Kraneweg, is zo charmant. Ik studeerde in Jena en in die tijd, halverwege de jaren '90, werden aan Oost-Duitse universiteiten veel professoren ontslagen omdat ze politiek belast zouden zijn. Dat klopte niet, vond ik, want velen werden vervangen door docenten uit het Westen die aantoonbaar slechter waren. Toevallig hoorde ik dat in Groningen klassieke Duitse filosofie op hoog niveau werd gegeven, en in het Duits. Toen heb ik mij er ingeschreven. Ik heb op en neer gependeld. Het onderwijs, in kleine groepen, was in Groningen erg goed. Ik was verbaasd dat niet-Duitstaligen in staat waren om Hegels logica, waar ik al grote moeite mee had, in de oorspronkelijke taal te begrijpen. Tot voor kort kreeg ik nog de nieuwsbrief voor alumni van de RUG. Maar dat contact is inmiddels ook gestopt.''
In de DDR mocht u aanvankelijk niet studeren.
'Nee, ik had tijdens de paar weken verplicht militair onderwijs op school geweigerd om nog te eten. Dat werd als obstructie uitgelegd. Ik was 'niet inpasbaar in het collectief' en ik moest, in plaats van te kunnen studeren, eerst als een soort typiste aan de Humboldt Universiteit in Berlijn werken. Dat was zulk geestdodend werk dat ik er na enkele maanden mee ben gestopt. Ik wilde een andere DDR en ben daarom toch nog, in maart 1989, op het laatste moment lid geworden van de partij, de SED.'
Hoe was uw jeugd in de DDR?
'Ik was heel teruggetrokken. Al als kind van vier wilde ik alleen maar lezen, niet spelen in een zandbak. Ik weigerde om naar de kleuterschool te gaan en woonde tot m'n zevende bij mijn – destijds nog jonge – grootouders in Göschwitz, een dorp buiten Jena. Mijn moeder had een kunsthandel in Oost-Berlijn. Zij was 21 toen ze mij kreeg. Mijn vader was een Iraanse student uit West-Berlijn. Hij moest terug naar Iran toen ik drie was. Sindsdien is het contact gestopt. We weten zelfs niet of hij nog in leven is. Ik doe ook geen pogingen om hem te vinden. Misschien wil ik ook niet precies weten wat er met hem gebeurd is.'
'Al als kind van vier wilde ik alleen maar lezen, niet spelen in een zandbak'
U was 20 toen de Muur viel. Hoe reageerde u?
'Ik zat thuis te lezen in Kants Kritiek van de zuivere rede en ik voelde helemaal geen behoefte om naar West-Berlijn te gaan. Dat 'begroetingsgeld' dat Oost-Duitsers kregen vond ik zo vernederend. Ik had ook geen enkele relatie tot het Westen. Natuurlijk, ik had Goethes Italiaanse reis gelezen en droomde net als ieder ander van Parijs en Rome. Maar in West-Berlijn kwam ik pas maanden later voor het eerst toen ik er boeken uit een bibliotheek in Kreuzberg moest halen. Mijn afwijzende houding kwam ook voort uit een soort koppigheid en teleurstelling.'
U was niet blij met de hereniging van Duitsland?
'Ik wilde dat de DDR zou worden hervormd en als een sociale samenleving zou blijven bestaan. Daarom ging ik ook in de politiek. Maar al snel bleek dat onmogelijk. Met wat ik destijds verdiende had ik niet eens een metroticket in Parijs kunnen betalen. Dat systeem kon niet overleven. Maar inmiddels is wel gebleken dat het ontketende kapitalisme nog dramatischer gevolgen heeft voor onze samenleving dan ik destijds vreesde.'
'Het ontketende kapitalisme heeft nog dramatischer gevolgen voor onze samenleving dan ik vreesde'
Angela Merkel komt ook uit de DDR. Hoe kijkt u naar haar politieke loopbaan?
'Als het je doel is om bondskanselier te worden, dan heeft zij het goed gedaan. Ze maakte aanvankelijk niet een erg geprofileerde indruk en werd weinig serieus genomen. Maar dat ze opstond tegen Helmut Kohl was bewonderenswaardig. Ze wilde echt naar de top. En vergis u niet: Merkel heeft weliswaar dat Mutti-imago maar intern in haar partij is ze keihard. Dat is ook een talent, om zo je zin te kunnen doorzetten.'
Merkel was in de DDR redelijk loyaal aan het systeem. U werd als Einzelgänger integendeel als ‘asociaal' beoordeeld. Maar u wordt nu verweten een DDR-adept te zijn.
'Ja, dat ergert mij wel die kritiek. Als ik weer eens beleerd wordt door mijn CDU-collega's over het DDR-verleden, dan herinner ik hen graag aan de biografie van hun eigen kanselier, die ook gewoon lid was van de FDJ, de communistische jongerenorganisatie.'
In de Oekraïne-crisis toont uw partij veel begrip voor de Russische positie. U krijgt het verwijt Putin-Versteher (Poetin-vergoelijkers) te zijn.
'Dat zijn wij echter niet. Poetin vertegenwoordigt geen linkse politiek, maar het maffia-kapitalisme. Wat wij zeggen is, dat de Navo de geostrategische belangen van Rusland heeft genegeerd. En zo kun je geen buitenlandse politiek bedrijven. De Verenigde Staten zouden dat omgekeerd evenmin accepteren. Het is zo huichelachtig. Natuurlijk wist het Westen dat Rusland nooit akkoord zou gaan met het verlies van de Zwarte Zee-vloot op de Krim en dat toetreding van Kiev tot de EU en de Navo voor Rusland onacceptabel is. De Verenigde Staten hebben economisch belang bij dit conflict: zij concurreren met Rusland en zoeken markten voor hun schaliegas. En de Navo is ineens weer belangrijk. Al met al schaadt deze crisis Europa enorm. En Oekraïne is er tien jaar door teruggeworpen.'
'Natuurlijk wist het Westen dat toetreding van Kiev tot de EU en de Navo voor Rusland onacceptabel is'
Opmerkelijk: Die Linke huldigt in het Rusland-debat eenzelfde standpunt als Duitse industriëlen, die eveneens pleiten voor meer begrip voor Vladimir Poetin.
'Ja, we zitten ineens in één boot met Siemens en andere grote ondernemingen. Maar onze kritiek wordt veel breder gedragen: ik ben verbaasd over het enorme aantal mails dat ik over deze kwestie krijg. Wat ik heb onderschat is de Amerikaanse invloed op de Duitse media. Die kiezen bijna allemaal partij tegen Rusland. Het heeft er ongetwijfeld mee te maken dat veel journalisten worden uitgenodigd voor reizen en bijeenkomsten door denktanks en andere netwerken die door de VS worden betaald.'
Die Linke is omstreden. Intern is er geruzie, ondermeer over het Israël/Palestina-standpunt en over de vraag of de DDR een Unrechtsstaat was. Andere partijen zien Die Linke als te weinig democratisch en sluiten de partij uit als mogelijke coalitiepartner. Zo komt u landelijk nooit in de regering.
'Ik denk desondanks niet dat we eeuwig in de oppositie zullen blijven. En Die Linke heeft wel degelijk invloed. Kijk maar naar de invoering van het minimumloon. Op deelstaatniveau regeren we bovendien al mee in Brandenburg (de partij levert vanaf komende maand bovendien in Thüringen een deelstaat-premier – red.). Als ik net als mevrouw Merkel kanselier had willen worden, had ik inderdaad beter bij de CDU of de SPD kunnen gaan. Maar ik werk niet aan een carrière. Het gaat mij om de inhoud.'
Biografie:
– 6 juli 1969: geboren in Jena.
– 1988: Eindexamen Erweiterte Oberschule (Gymnasium) in Oost-Berlijn.
– 1990 tot 1996 studie Filosofie en Duitse literatuur te Jena, Berlijn en Groningen. September 1996: Doctoraal aan RU Groningen met scriptie over over Hegel en Marx.
– Oktober 2012: Promotie te Chemnitz tot dr. in Economische Wetenschappen.
– 1991 tot 1995 en 2000 tot 2007 Lid partijbestuur van de PDS (Later: Linkspartei).
– 2004 tot 2009: Lid Europees Parlement.
– Juni 2007 tot mei 2014: Lid partijbestuur Die Linke.
– Maart 2010 tot mei 2014: Plaatsvervangend partijvoorzitter van Die Linke
– September 2009: Gekozen in de Bondsdag voor Die Linke, tot 2012 woordvoerder Economische Zaken.
– November 2011: Eerste plaatsvervangend fractievoorzitter.
– September 2013: Herkozen in Bondsdag.
– Oktober 2013: Herkozen als eerste plaatsvervangend fractievoorzitter.
– Gescheiden, woont sinds 2011 samen met politicus Oskar Lafontaine (71). Geen kinderen. Verschillende boeken, waar onder: Frieheit statt Kapitalismus (2011)
Die Linke: DDR verleden
De partij Die Linke is de opvolger van de Oost-Duitse communistische eenheidspartij SED, in een fusie met ontevreden uitgetreden leden van de sociaal-democratische SPD. Na de coalitiepartijen CDU/CSU, van bondskanselier Angela Merkel, en SPD is Die Linke met 64 (van 631) zetels de derde partij in de Bondsdag, het Duitse parlement, voor de andere oppositiepartij: Bündnis90/DieGrünen. De welbespraakte Linke-fractievoorzitter Gregor Gysi is daarmee de voornaamste oppositieleider in het parlement. Die Linke is vooral populair in de voormalige DDR, waar de partij in sommige regio’s ruim 20 procent van de stemmen haalt. De oud-communisten regeren mee in de deelstaat Brandenburg en in Thüringen leveren zij komende maand voor het eerst een deelstaatpremier. Die Linke wordt door CDU/CSU en SPD – ondermeer wegens het DDR-standpunt en door de aanwezigheid in de partij van voormalige leden van de geheime dienst van de DDR, de Stasi – als te controversieel gezien om op Bondsniveau een coalitie mee te kunnen vormen.
