Hoe staan de Krimtataren vier maanden na de annexatie door Rusland tegenover de situatie?
‘Tot 18 maart, de datum van de inlijving, steunde de Medzjlis (het uitvoerende bestuur van de Krimtataren, red.) de Oekraïense regering en het parlement in hun opvatting, dat de troepenzending van Rusland naar de Krim onwettig was, evenals het referendum over afscheiding van de Krim van Oekraïne. Maar na de annexatie begreep de Medzjlis dat het ging om een Titanenstrijd in een groter geopolitiek spel tussen Rusland, Europa en de Verenigde Staten. En dat de Krimtataren slechts toeschouwers waren van een explosief en onvoorspelbaar proces. Daarom hebben we gekozen voor een positie van ondergáán, niet provoceren en rustig blijven.’
Dat zal niet eenvoudig zijn.
‘Nee, maar ik moet zeggen dat de verhouding tussen gewone Krimtataren en Russen tot op heden goed is. Het probleem begint bij de politici van de Krim en de Russische veiligheidsdiensten. Die zijn agressief. Tijdelijk aangesteld gouverneur Sergej Aksjonov blijft maar dreigen met maatregelen tegen de Medzjlis en haar beschuldigen van extremisme. Hij refereert voortdurend aan een zogenaamd gevechtsbataljon van Krimtataren, dat niet bestaat. Het is een mythe.’
Bent u niet bang dat zijn propaganda uiteindelijk ook de gewone Rus op de Krim gaat beïnvloeden?
‘Natuurlijk, als je dertig keer zegt dat iemand gek is, vinden de mensen dat de 31ste keer ook. In die zin is het gevaarlijk. Maar de ‘gewone Rus’ is niet agressief naar de Krimtataren. Refat Tsjoebarov (de voorzitter van de Medzjlis, red.) geniet ook onder Russen groot respect, vanwege zijn tolerantie, gematigdheid en achting voor anderen. Op Facebook heb ik van Russische kant nauwelijks vrolijkheid gezien over zijn inreisverbod op de Krim.’
De Russen hebben de belangrijkste leiders van de Krimtataren, Moestafa Dzjemilev en Refat Tsjoebarov, de toegang tot de Krim ontzegt. Wat gaat er nog meer aan treiterijen volgen?
‘De Russische veiligheidsdiensten zijn uit op geleidelijke vernietiging van de Medzjlis. Die kan morgen zomaar worden verboden, haar leden gearresteerd en vastgezet op beschuldiging van extremisme. Daarnaast vrees ik een provocatie: een als Krimtataar verklede man met een lange baard die ergens op het schiereiland een terroristische aanslag pleegt, zodat wij de schuld kunnen krijgen en het Krimbestuur reden heeft om in te grijpen.’
Pikken de Krimtataren dat allemaal maar of radicaliseren ze ook?
‘Tot op zeker hoogte, ja. En niet alleen de jongeren. Ik vind dat niet goed, er zijn al berichten op Facebook van Tsjetsjenen die schrijven dat de Krimtataren wapens moeten krijgen om tegen de Russen te vechten. Maar dat leidt nergens toe. We moeten de dialoog met Moskou openhouden.’
U toont veel begrip voor Rusland.
‘Vanuit geopolitiek oogpunt was het natuurlijk te verwachten dat Rusland achter Oekraïne en de Krim zou aangaan. Moskou heeft zo zijn eigen belangen. En bovendien: Oekraïne heeft de Krim gewoon afgestaan. Ik vermoed zelfs dat er een afspraak over is gemaakt met Rusland: hoe kun je anders verklaren dat een land zich zo passief opstelt als een stuk ervan wordt afgepakt? Wat is dat voor een staat? Nee, niet alleen Rusland draagt schuld aan het ontstane probleem in Oekraïne en de Krim, maar Oekraïne zelf en Europa evenzeer.’
Wat heeft Europa volgens u fout gedaan?
‘Dat hele memorandum van Boedapest (een verdrag uit 1994 waarbij Oekraïne zijn kernwapens opgaf in ruil voor territoriale integriteit, ondertekend door Rusland, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, red.) was verraad aan Oekraïne. Europa was alleen maar geïnteresseerd in zijn eigen veiligheidsbelang. Daarvan is Oekraïne nu de dupe geworden en vooral de Krimtataren. Europa heeft zich machteloos en onverantwoordelijk gedragen ten aanzien van zijn verplichtingen. Als het Westen het heeft over democratische waarden en tolerantie, moet het eerst eens nadenken. Toen de EU in 2008 de onafhankelijkheid van Kosovo erkende, beseften wij maar al te goed dat de Krimtataren speciaal in de belangstelling van de Russisch-orthodoxen zouden komen te staan. Hoe vaak is de vergelijking tussen Kosovo en de Krim in de media al niet gemaakt, voordat Poetin er mee kwam. Voor hem was ‘Kosovo’ een reden om niet van de Krim af te blijven, in die zin lijden de Krimtataren nu onder de onafhankelijkheidserkenning aan dat land.’
U klinkt verbitterd over Europa.
‘De Krimtataren zijn altijd voor integratie van Oekraïne met de Europese Unie geweest en voor toetreden tot de NAVO. Ik heb in 1988 op het Rode Plein in Moskou gedemonstreerd voor democratisering. Maar als ze me nu zouden vragen voor Europese normen en waarden te betogen, zou ik weigeren: ik zie hoe Europa die waarden zelf verkwanselt. Vergeef me, maar waarom zouden we Europa nog geloven? Als Poetin de nieuwe tsaar is, dan zeg ik: laat ons Krimtataren gewoon leven op onze grond en dan praten we niet meer over die rechtstaat. Poetin heeft ons tenminste officieel erkend als slachtoffers van het Stalinregime en onze landrechten op de Krim verankerd. Oekraïne heeft ons 23 jaar lang geen enkele aandacht geschonken. Het heeft ook nooit bij de EU aangegeven dat de Krimtataren een speciale status verdienden. In 2010 is er een internationaal forum aan ons gewijd: er werd alleen maar geleuterd. Nu wil Stefan Füle (EU-commissaris voor uitbreiding, red.) in de herfst weer zo’n forum organiseren. Daar zijn we blij mee, maar waarom is dat niet al veel eerder en doortastender gebeurd.’
Tegen het eind van het jaar moet iedere Krimbewoner een Russisch paspoort hebben aangevraagd. De meeste Krimtataren willen dat niet en Moestafa Dzjemilev had het een paar weken geleden al over een 'tweede deportatie' van Krimtataren. Waar doelde hij op?
‘Mensen die geen Russisch paspoort aanvragen, krijgen een tijdelijke verblijfsvergunning, met alle bureaucratierompslomp van dien. Bovendien kunnen zij die een Russisch paspoort weigeren geen baan krijgen bij de overheid en zelf ook geen eigen handel opzetten. Djzemilev had het erover dat Krimtataren mogelijk eieren voor hun geld kiezen en vertrekken van de Krim. Een ‘vrijwillige’ deportatie dus eigenlijk.’
Wat kunt u nog doen tegen dit soort pesterijen?
‘We kunnen bepaalde vormen van protest aantekenen, maar wat er op de Krim, in Oekraïne en de rest van de wereld gebeurt, is niet van ons afhankelijk, maar van veel hogere geopolitieke mechanismen.’
Bestaat de kans dat de Krimtataren in gewapend verzet komen?
‘Er kunnen oproepen komen tot gevechtsacties. Maar ik zou mijn volk dringend willen adviseren daaraan geen gehoor te geven.’
