De interim-regering van Michel Temer in Brazilië zit er nog geen twee weken of de eerste minister sneuvelt al: Romero Jucá, de minister van planning en een van de zwaargewichten en vertrouwelingen van Temer. Een zware klap, met een domino-effect.
Maandagochtend 23 mei 2016 komt de krant Folha de São Paulo met een grote primeur: het Openbaar Ministerie heeft een opgenomen gesprek van Jucá met de voormalige directeur van een dochterbedrijf van de welbekende oliemaatschappij Petrobras vrijgegeven. Sérgio Machado heet de man. In de opname is te horen hoe Jucá en Machado bespreken dat de impeachment van president Dilma Rousseff nodig is om het “bloeden te stoppen”, dat wil zeggen om ervoor te zorgen dat de Braziliaanse justitie ophoudt met de onderzoeken naar corruptie in het kader van het grote Wasstraat-schandaal. De Operatie Wasstraat van de Federale Politie begon als een onderzoek naar het witwassen van geld in onder andere wasstraten, maar mondde uit naar een grootschalig corruptie-onderzoek rondom de staatsoliemaatschappij Petrobras. Directieleden en politici accepteerden smeergeld van bouwbedrijven die orders wilden krijgen.
Jucá weet in het gewraakte gesprek te melden dat een deel van het Hooggerechtshof ook aan zijn kant staat en met enkele hoge legerofficieren heeft hij de zaak eveneens afgedekt. De dan nog vice-president Michel Temer is wel te winnen voor de goede zaak, zegt Jucá. De opnames zijn van maart 2016, enkele weken voor de eerste impeachment-stemming, in het Huis van Afgevaardigden op 17 april 2016. Machado: “Michel (Temer, WU) vormt een regering van nationale eenheid, beschermt Lula (Dilma Rousseffs voorganger en beschermer, WU), beschermt iedereen. In dit land keert keert de rust weer terug. Dit houdt niemand meer vol.” Het land is te klein als dit bekend wordt.
Een zegen voor links
De geschorste president Dilma Rousseff reageert verheugd. Op een bijeenkomst voor kleine boeren zegt ze: “Wat Jucá zegt op die opnames toont duidelijk aan dat het impeachment-proces de aard van een coup heeft. Senator Jucá heeft onthuld dat impeachment het beste middel is om Wasstraat tegen te houden.”
Maar het enige resultaat tot nu toe is dat Romero Jucá is opgestapt uit de interim-regering van Michel Temer en is vervangen de eveneens van corruptie verdachte Dyogo Oliveira. Een derde van Temers kabinet wordt door justitie onderzocht. Er gaan al stemmen op om iedereen die onder verdenking staat de laan uit te sturen. Inmiddels, het is nu 27 mei, is gebleken dat Machado met meer politici gesprekken heeft gevoerd. Hij is ook niet de enige die gesprekken met politici heeft opgenomen. Politiek Brazilië zweet peentjes, of het nou links en Rousseff-gezind is of rechts en pro-impeachment van Dilma Rousseff.
Voor de Rousseff-gezinden is het gesprek tussen de afgetreden minister Jucá en de industrieel Machado een zegen. “Zie je wel, het is een coup”, luidt het overal triomfantelijk. Dat wil zeggen: president Rousseff is afgezet omdat ze de belangen van de corrupte politici in de weg zat – ze deed niets om de justitiële onderzoeken naar corruptie een halt toe te roepen. Dat ze boekhoudkundige truuks heeft uitgehaald om de begroting kloppend te maken is alleen een voorwendsel geweest om de impeachmentprocedure door te kunnen zetten.
Arme en zwarte Brazilianen
Onder andere in Rio trotseren dinsdag 24 mei honderden demonstranten de herfstkou om hun steun voor president Rousseff te betuigen. Ze willen met straatacties bereiken dat de president binnen afzienbare tijd weer op het pluche zit.
Leiders van vakbonden en andere sociale organisaties zeggen dat de coup ook een strategie is om te voorkomen dat arme en zwarte Brazilianen omhoogklimmen op de sociale ladder en naar de universiteit gaan. Dit is een punt dat voor vele Brazilianen die tegen impeachment zijn zwaar weegt. Onder de regeringen van Lula en Dilma Rousseff zijn circa dertig miljoen Brazilianen uit de armoede geklommen. Hun vrees is dat ze onder Temer en eventuele rechtse opvolgers terugvallen op de sociale ladder. Door de economische crisis – de werkloosheid loopt op en de prijzen stijgen – is dat al aan het gebeuren. “We gaan Dilma terug op haar plek zetten”, scandeert de menigte van enkele honderden demonstranten in het centrum van Rio.
Maar met een – door politieke analisten nog steeds onwaarschijnlijk geachte – terugkeer van Dilma Rousseff zou de lucht niet zijn geklaard. Een door de meeste journalisten niet opgepikt citaat uit het gesprek tussen Romero Jucá en Sérgio Machado is dat ze ook ex–president Luiz Inácio Lula da Silva willen afschermen voor justitie. Lula is een politieke vijand, maar kennelijk hebben Jucá en Machado er belang bij dat hij uit handen van justitie blijft. Hij kan de rechters belastende informatie geven.
Partijkas spekken
Er is een ex-partijgenoot van Lula die om strafvermindering te krijgen is gaan praten bij justitie. Zijn naam is Delcídio do Amaral, voormalig fractievoorzitter van Lula’s en Dilma Rousseffs Arbeiderspartij in de Senaat en dus indertijd een machtig man. Hij heeft zeer belastende verklaringen over beiden tegenover justitie afgelegd, onder andere dat ze inkomsten van de oliemaatschappij Petrobras hebben gebruikt om de partijkas van de Arbeiderspartij te spekken. Do Amaral zelf liep volgens Braziliaanse media tegen de lamp toen hij probeerde de zoon van toenmalige directeur van Petrobras Nestor Cerveró over te halen om zijn vader zo ver te krijgen dat hij het land zou verlaten om aan justitiële vervolging te ontsnappen. Voorkomen moest worden dat Cerveró belastende verklaringen over politici zou afleggen en dan met name de Arbeiderspartij. De zoon van Cerveró nam het gesprek op en Do Amaral werd naar aanleiding van deze actie gearresteerd. Hem wordt het hinderen van de rechtsgang ten laste gelegd.
Luiz Inácio Lula da Silva loopt meer risico dan Dilma Rousseff om juridisch vervolgd te worden. Het Hooggerechtshof heeft de verklaringen van Do Amaral opgenomen in de aanklacht tegen Lula. Ook het Hooggerechtshof ligt onder vuur sinds de opname van het gesprek tussen Jucá en Machado op straat ligt. Jucá vertrouwde Machado toe dat hij een aantal magistraten voor zich gewonnen had. Maar juist de magistraat die Lula’s dossier onder handen heeft, Teori Zavascki, lijkt niet voor het karretje van de corrupte samenzweerders te spannen zijn. Lula heeft overigens de aantijgingen van Do Amaral stelselmatig ontkend.
PMDB meest in opspraak
Rossana Falcao en Adelaide Gondin, beiden in de vijftig en hoogopgeleid, zijn twee voormalige Arbeiderspartij-aanhangers die de partij teleurgesteld de rug toe hebben gekeerd. Falcao: “Ik heb in 2002 op Lula gestemd en daarna heb ik nooit meer gestemd, omdat ze allemaal niet deugen. In Brazilië heb je stemplicht, maar de boete als je niet stemt bedraagt maar 3 real (minder dan een euro, WU), dus die voldoe ik dan iedere keer braaf.”
De Arbeiderspartij kwam aan het bewind met onder andere de belofte dat ze een einde zou maken aan de in Brazilië altijd welig tierende corruptie, maar daar is niets van terecht gekomen, vinden Falcao en Gondin. Falcao: “Het is nog erger geworden, want voorheen was het een of andere politicus die van tijd tot tijd wat achterover drukte om zichzelf te verrijken, maar zij hebben stelselmatig publiek geld geroofd om de partijkas van de Arbeiderspartij te spekken.”
Maar niet alleen politici van de Arbeiderspartij liggen onder het vergrootglas bij justitie; de partij die misschien wel het meest in opspraak is geraakt is de partij van interim-president Michel Temer, de PMDB (Partij van de Democratische Beweging in Brazilië). Partijgenoot Eduardo Cunha, voormalig voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, werd geschorst omdat hij miljoenen aan smeergeld zou hebben aangenomen. Senaatsvoorzitter Renan Calheiros en interim-president Michel Temer zelf worden ook van corrupte praktijken beschuldigd. Romero Jucá en Sérgio Machado, de hoofdpersonen van het afluisterschandaal waarmee de week begon, zijn beiden van de PMDB. “Ze eten allemaal mee uit de ruif van de Arbeiderspartij”, sneren Falcao en Gondin. Ze verwachten overigens niet dat er onder Temer veel verbeterd zal worden. Maar dat de Arbeiderspartij nu buiten spel staat, juichen ze toe.
Betere toekomst
Links en rechts staan in Brazilië als kemphanen tegenover elkaar, maar wat bijna alle Brazilianen met elkaar gemeen hebben is een afkeer van corruptie. Er zijn dan ook mensen die zeggen dat de hopeloze crisis waarin het land nu verzeild is geraakt weleens de opmaat kan zijn naar een betere toekomst, als de Operatie Wasstraat maar doorgaat!
Politiek wetenschapper Jairo Nicolau verklaarde tegen het internetplatform VozeRio in Rio de Janeiro: “Duizenden mensen keken op 17 april (de dag dat het Huis van Afgevaardigden stemde over de impeachment, WU) naar de televisie, niet om naar een soapserie of een film te kijken maar om de debatten van de Gedeputeerden te volgen. Opvallend en hoopgevend acht hij dat veel jongeren hebben gekeken. Dat zijn juist degenen die anders het minst geïnteresseerd zijn.
Op de debatten in het Huis van Afgevaardigden is veel kritiek geweest omdat de gedeputeerden nauwelijks inhoudelijike argumenten hadden om president Rousseff naar huis te sturen en ze hun stem opdroegen aan God en/of hun familie. Nicolau: “Voor veel mensen was het een schok om dat te zien en dat kan een positief effect hebben op de volgende verkiezingen. Mensen denken wel vijf keer na voordat ze hun stem uitbrengen en kiezen een serieus persoon. Maar”, onderbrak hij zichzelf:“ik ben nu misschien wel erg optimistisch.”
