LILONGWE – De zalen op de kinderafdeling van het Kamuza Central Hospital in de hoofdstad Lilongwe zijn overvol. In elk bedje liggen minstens vijf huilende baby’s op met urine doordrenkte matrasjes. Moeders proberen hen stil te krijgen, te voeden of slapen zelf wat bij op de betonnen vloer tussen de ledikantjes. Eén moeder beademt haar zoontje al 48 uur aan één stuk door met een handpomp omdat het ziekenhuis geen elektrische beademingsapparatuur heeft. ‘Patiënten gaan hier onnodig dood doordat onze politici vooral hun eigen zakken spekken’, stelt dokter Jessie Mlotha.
De arts refereert aan het zogeheten Cashgate-schandaal, een in september vorig jaar aan het licht gekomen omvangrijk corruptieschandaal waarbij in slechts zes maanden tijd zo’n 180 miljoen euro aan overheidsgeld in de zakken van frauderende ministers, ambtenaren en bedrijven is verdwenen. In reactie hebben donorlanden hun hulp bevroren waardoor het groene, heuvelachtige land, dat driemaal zo groot is als Nederland en één van de armste landen ter wereld is, in één klap veertig procent van zijn nationale budget kwijt was.
Lijken begonnen te ontbinden
‘Door Cashgate hebben we nu een groot tekort aan medicijnen en vloeistoffen die we nodig hebben voor bloedtesten’, zegt Mlotha. ‘Bij veel patiënten moeten we hierdoor nu maar gokken wat hen markeert.’ Ook vertelt de arts hoe in het ziekenhuismortuarium zelfs lijken begonnen te ontbinden. ‘Monteurs weigerden op te komen draven om de kapotte compressors te repareren omdat ze al weken niet waren betaald als gevolg van Cashgate.’
Terwijl Joyce Banda twee jaar terug bij haar aantreden (zie kader onderaan) nog door de internationale gemeenschap werd geroemd als een ‘nieuw type Afrikaans leider’, is het zeer de vraag of ze aanstaande dinsdag de verkiezingen zal winnen. Terwijl de tweede vrouwelijke president van het continent door Forbes werd uitgeroepen tot machtigste vrouw van Afrika, ze van haar internationale faam genoot, werd uitgenodigd op prestigieuze evenementen en belangrijke internationale gasten naar Malawi wist te trekken, groeide er langzaam een kloof tussen hoe ze in eigen land en internationaal wordt gezien.
Intrekken van anti-homowetgeving
Diplomaten en ontwikkelingswerkers applaudisseerden toen Banda haar salaris met dertig procent verlaagde, ze de van genocide verdachte Soedanese president Omar al-Bashir wilde arresteren, wetten tegen homoseksualiteit wilde intrekken en gehoor gaf aan de wens van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om de lokale munteenheid met maar liefst 40 procent te devalueren.
In eigen land leidden al haar kostbare tripjes echter tot kritiek, wist het merendeel van de nogal homofobe bevolking haar liberale uitspraken niet erg te waarderen en kunnen veel Malawiërs het maar moeilijk verkroppen hoe de door haar doorgevoerde devaluatie hen steeds armer maakt.
Een lening tegen 200 procent rente
‘Sinds Banda is het leven in Malawi alleen maar zwaarder geworden’, zegt Mabvuto Chiweza terwijl hij gedroogde tabaksbladeren bij elkaar bindt voor zijn van modder en golfplaten gemaakte hut in het westen van het land. De 29-jarige tabaksboer klaagt hoe door de devaluatie de prijzen van voedsel en brandstof zijn verdrievoudigd en de criminaliteit sterk is toegenomen. ‘Door subsidies betaalde ik onder de vorige president bovendien maar een tiende van de prijs voor mijn kunstmest. Nu moet ik er een lening voor afsluiten tegen 200 procent rente.’
Banda brengt tegen de kritiek in dat door haar er nu wel weer dollars en brandstof is. ‘Eerder moesten jullie urenlang voor een tankstation wachten.’ De vooral in ruraal Malawi nu uitgestorven wegen spreken echter boekdelen. Benzine van 839 kwacha (1,54 euro) de liter is onbetaalbaar voor het gros van de Malawiërs, van wie zestig procent moet rondkomen van 1 dollar (0,72 eurocent) per dag.
‘Het Westen gelooft in een sprookje’
Grootste probleem is echter haar integriteit. Hoewel de president blijft volhouden niets van Cashgate te hebben geweten, geloven veel Malawiërs haar niet meer. ‘Nu ze eenmaal aan de macht geroken heeft, wordt ze machtslustig’, stelt kledingverkoper Elias Usi (58) die in de straten van Lilongwe tweedehands colberts en pantalons verkoopt. Volgens hem is het beeld dat het Westen van Banda heeft ‘een sprookje’ dat hardnekkig wordt verkondigd door de PR-machine van haar partij.
Zo zijn opvallend veel verdachten in de Cashgate-zaak afkomstig uit Banda’s Volkspartij (PP). Banda zei te weten wie achter de mislukte moordaanslag op de budget directeur zat, waarmee de zaak aan het rollen kwam, maar trok die uitspraak later weer in. Veel mensen vallen over Banda’s uitspraak dat alleen de mensen die geld hebben gestolen, moeten worden vervolgd en niet de mensen die het geld hebben ontvangen. En hoewel Banda zegt dat het stelen al jaren eerder begon voordat ze aan de macht was, suggereert een onderzoeksrapport van een onafhankelijk Brits audit team dat de mate van diefstal sterk toenam tijdens haar regeringsperiode.
‘Zelfs een miljardair kan geen 22 auto’s betalen’
‘Ik ben er honderd procent van overtuigd dat Banda er vanaf wist en dat er zo geld verzameld werd voor de verkiezingscampagne’, stelt Peter Ngulube Chinoko van de Catholic Commission for Justice and Peace (CCJP) die zelf voor een parlementaire commissie over de zaak getuigde. Zo vertelt de mensenrechtenactivist hoe zakenman Oswald Lutepo, één van de hoofdverdachten in de zaak en tevens een belangrijk lid van Banda’s volkspartij (PP), eerder dat jaar 22 auto’s aan de partij doneerde. ‘Zelfs een miljardair kan dat niet zelf betalen. Maar Banda zou zich nooit hebben afgevraagd waar dit geld vandaan kwam?’, grinnikt Chinoko.
Hoe de Malawische president afgelopen twee maanden met een enorm campagne konvooi door het land trok en op veel plekken mais uitdeelde, deed ook menig wenkbrauw fronzen. ‘Banda geeft bakken met geld uit en ronselt stemmen door op het platteland eten uit te delen’, verzucht marktkoopvrouw Esther Karimu (67) terwijl ze aan twee jongens wat pelpinda’s verkoopt en de gekregen bankbiljetten in haar BH stopt. ‘Ik ben bejaard, weduwe, werk zeven dagen in de week, slaag er niet in om genoeg geld te verdienen om voldoende eten voor mijn kleinkinderen te kunnen kopen, maar ik krijg niets.’
Visser Jeffrey Mwenegana (34) gelooft echter dat Banda het nog altijd goed met haar mensen voor heeft. Zittend in zijn vissersboot die niet meer is dan een uitgeholde boomstam vertelt de in spijkerbroek en groen overhemd geklede man dat politici in Malawi al jaren zwaar corrupt zijn. ‘Eerder hoorden we er echter niets over. Maar omdat Banda dit wil stoppen, komt nu alles naar buiten.’
Een privé jet ruilen voor militaire boten
Ondertussen heeft het volgende schandaal zich echter alweer aangediend en luistert het deze keer naar ‘jetgate’. Verwierf de president internationaal veel lof met haar mededeling het privé vliegtuig van haar voorganger te hebben verkocht en met de 15 miljoen dollar opbrengst arme mensen te hebben geholpen. Onlangs moest de regering toegeven dat ze het toestel nog steeds gebruikt en het onderdeel is van een dubieuze ruil voor militaire schepen met Afrika’s grootste wapenleverancier Paramount Group.
Ook lijkt Banda wat minder waarde aan haar democratische gehalte te hechten dan ze richting de buitenwereld doet voorkomen. Zo hield ze het plaatsen van billboards van andere kandidaten tegen totdat een rechter haar op de vingers tikte en weigerde ze mee te doen aan de verkiezingsdebatten omdat het organiserende radiostation bij een eerder debat tussen de running-mates volgens haar partijdig was geweest.
In de verkiezingen neemt de huidige president het op tegen elf andere kandidaten van wie drie opvallend genoeg vrijwel even hoog in de peilingen staan als zij: Peter Mutharika, voormalig minister en broer van de overleden vorige (derde) president van de Democratic Progressive Party (DPP), Atupele Muluzi van het United Democratic Front (UDF) die voormalig minister en zoon van de tweede president van Malawi is en nieuwkomer Lazarus Chakwera van de Malawi Congress Party (MCP).
Spannendste verkiezingen sinds de onafhankelijkheid
Zonder twijfel worden het de spannendste verkiezingen sinds de onafhankelijkheid. De Afrobarometer voorspelt dat de DPP van Mutharika nipt zou winnen, maar volgens de Afrikaanse opiniepeiler zijn de marges met de drie andere grote kanshebbers te klein. Bovendien heeft in Malawi nog nooit een zittend president de verkiezingen verloren.
Tabaksboer Mabvuto Chiweza is er al uit. Hoewel het voor hem een redelijke onbekende is, gaat hij op Lazarus Chakwera stemmen, die in tegenstelling tot de drie andere grote kanshebbers niet al eerder minister of president is geweest. Hij lacht: ‘De andere drie hebben me al laten zien dat ze niet te vertrouwen zijn. Maar een nieuwkomer geef ik nog het voordeel van de twijfel.’
President geworden zonder verkiezingen
Joyce Banda kwam in april 2012 vrij abrupt aan de macht nadat president Bungu wa Mutharika aan een hartaanval overleed. Die had, ironisch genoeg, Banda in 2011 nog uit zijn partij gezet omdat ze weigerde diens jongere broer Peter Mutharika te erkennen als opvolger voor het presidentschap. Banda was echter nog wel vice-president en werd zo automatisch president. Hoewel ze daarvoor wel de commandant van het Malawische leger moest inschakelen omdat bondgenoten van Bungu wa Mutharika haar presidentschap probeerde te voorkomen.
Met Banda leek een nieuw type Afrikaans leider te zijn opgestaan. Zo verlaagde de eerste vrouwelijke president van Malawi (en na de Liberiaanse president Ellen Johnston Sirleaf de tweede vrouwelijke president van Afrika) haar eigen salaris met dertig procent, zette het privé vliegtuig van haar voorganger te koop en willigde de wens van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in om de lokale munteenheid die door haar voorganger jarenlang kunstmatig hoog was gehouden, met 40 procent te devalueren.
Dit artikel verscheen eerder in Het Parool.
