Op klaarlichte dag werd krap een maand geleden een man doodgeschoten in een winkelcentrum in Malmö, de derde stad van Zweden. Een vrouw raakte gewond en moest naar het ziekenhuis. De schietpartij kwam voort uit spanningen in de onderwereld, volgens de politie. De verdachte: een 15-jarige jongen, zo zal later blijken.
Het incident staat niet op zichzelf: Zweden heeft last van hevig geweld uit criminele bendes, dat zich niet meer beperkt tot alleen de grote steden. De grote winnaar van de afgelopen verkiezingen, de Zweden Democraten, speelden daarop in.
Het bendegeweld in Zweden wordt door de partij in verband gebracht met het immigratie- en integratiebeleid van het land. Het bezorgde de partij elf extra zetels, waarmee het de tweede partij van het land werd. Afgelopen woensdag claimde partijleider Jimmie Åkesson de overwinning en kondigde premier Magdalena Andersson haar aftreden aan.
Afgelopen woensdag maakte premier Andersson van de Sociaal Democraten haar aftreden bekend, ondanks het feit dat de partij de grootste werd. Dat komt door het politieke systeem in het land, waarbij partijen zich voor de verkiezingen aansluiten bij een politiek blok, met een kandidaat-premier. Het rechtse blok bleek woensdag, toen alle stemmen geteld werden, net iets groter.
Verdeelde stad
In Malmö is men nog maar net van de schrik van een maand eerder bekomen: op 19 augustus ontstond paniek nadat er ruim twintig schoten werden gehoord bij het winkelcentrum. Het verdeelt de stad, sommigen maken zich openlijk zorgen. Hoewel de Sociaal Democraten, die het altijd goed doen in de stad, nu ook weer ruimschoots als winnaar uit de bus kwamen. Niet iedereen durft dan ook openlijk voor zijn of haar tegenstem uit te komen.
“De winnaar is doorgaans niet mijn favoriet”, vertelt een inwoner van Malmö, verwijzend naar de Zweden Democraten. Toch stemde ook hij op de partij. Dat hangt hij liever niet aan de grote klok: sommige oud prominenten worden in verband gebracht met neonazistisch gedachtengoed. Premier Andersson benadrukte dat kort voor de verkiezingen nog eens in een interview met The Guardian.
De betreffende inwoner hoort en ziet dat ook. Zijn naam houdt hij daarom liever achterwege. “De tegenpartij heeft tegen ons gelogen. De winnaars beloven iets te doen tegen het geweld en alle schietpartijen.” De man maakt zich zorgen om al dat geweld. Het woog mee in zijn keuze, om toch voor de Zweden Democraten te stemmen. “De straffen voor moord zijn veel te laag. De Zweden Democraten beloven ook daar wat aan te doen”, vertelt hij.
Eén crisis tegelijk
Niet veel verderop zit Jerker. De kater van woensdagavond is nog aanwezig, deze uitslag is verre van zijn favoriet. “De uitslag baart me zorgen. De Zweden Democraten hebben een geschiedenis vol met neonazisme. Het bendegeweld domineerde deze verkiezingen veel te veel, vindt hij. “Het ging alleen maar om criminaliteit en geweld. Ik voel me veilig. We hebben grotere problemen in ons land.”
Kiezers hebben maar ruimte voor één crisis tegelijk, Ander Hellström, politicoloog
In tijden van oorlog, een gascrisis en torenhoge inflatie is het op zijn minst opvallend te noemen dat zo’n specifiek thema de boventoon voerde deze campagne. Deze andere thema’s kwamen ook aan bod, maar in veel mindere mate. “Kiezers hebben maar ruimte voor één crisis tegelijk”, zo duidt politicoloog Ander Hellström, verbonden aan de Malmö Universiteit.
Hij ziet het politieke debat over migratie al langer verschuiven, sinds de migratiecrisis uit 2015. De Zweden Democraten brachten migratie als eerste in verband met crimineel geweld. Deze campagne namen ook de gevestigde partijen dit over. Een begrijpelijke, maar ietwat overhaaste conclusie, vindt Hellström. “Migranten vormen twintig procent van de bevolking. Dan is het logisch dat er ook migranten betrokken raken bij die schietpartijen.”
Geen verband
Migratie en criminaliteit en geweld valt niet direct met elkaar in verband te brengen, vindt hij. “Ja, er vinden veel schietpartijen plaats. En het klopt dat de demografie van het land is veranderd. Zweden is veel heterogener dan tien jaar geleden. Maar dat zijn twee verschillende zaken, daar kun je geen direct verband trekken.”
Dat de radicaal-rechtse partij Zweden Democraten op winst afstevende, bleek zondagavond al, kort na het sluiten van de stembureaus. Dankzij die forse verkiezingswinst is Ulf Kristersson leider van de Gematigde partij, nu de beoogd premier en aan zet om een nieuwe regering te vormen. De Zweden Democraten een plek in zijn nieuwe regering bieden, dat is voor alle partijen nog een brug te ver.
