In plaats van de kleurloze slogan ‘Samen sterker verder’ had de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie net zo goed kunnen kiezen voor ‘Meer Mark’, want over standpunten en visie willen ze het schijnbaar niet te veel hebben. Het behoud van het Torentje lijkt op de eerste plaats te staan, en daarna zien ze wel weer.
Nu is het niet heel erg ongebruikelijk dat de grootste partij inzet op de premierbonus, maar bij de VVD ligt het er wel heel dik bovenop, alsof een premier het enige is dat ze te bieden hebben. En ze lijken zelf ook niet erg overtuigd van de populariteit van Rutte. Iets wat pijnlijk duidelijk wordt in campagnefilmpjes waarin kiezers desgevraagd hun mening over Rutte geven. De reacties variëren van “Hij heeft veel ervaring” en “Ik zou niet op hem stemmen, maar hij doet het momenteel wel redelijk goed” tot “Misschien omdat er gebrek is aan beter?”.
Alles lijkt erop dat zelfs de VVD de betrouwbaarheid van Rutte een heikel punt vindt. En afgaande op de peilingtrend van EenVandaag (van twee maart) is er goede reden om daar onzeker over te zijn. Zo vindt 64% van de kiezers Rutte sympathiek en is 55% van mening dat Rutte premierwaardig is. Toch vindt slechts 26% van de kiezers dat Rutte te vertrouwen is, alleen Liane de Haan (50PLUS), Thierry Baudet (FvD) en Farid Azarkan (DENK) scoren slechter onder de 13 grootste partijen. Het feit dat de premier zo slecht scoort op betrouwbaarheid is pijnlijk, zeker in crisistijd.
Je zou onze parlementsverkiezingen kunnen beschouwen als een uitgebreide sollicitatie naar het premierschap van Nederland. Dat is niet hoe ze ooit bedoeld waren, en misschien is het nogal dom van ons, maar het is voor veel Nederlanders op zijn minst gedeeltelijk waar. Aangezien Rutte de baan al ruim tien jaar vervult, is er geen enkele serieuze kandidaat waarvan we de sollicitatie beter kunnen beoordelen dan die van hem. Laten we in eerste instantie eens iets proberen te zeggen over zijn geschiktheid voor de functie, zoveel mogelijk los van zijn politieke opvattingen.
Mark Rutte, geboren op 14 februari 1967 in Den Haag, is op dit moment demissionair minister-president van Nederland en heeft een nevenfunctie als politiek leider van de VVD (daarover straks meer). Rutte heeft drie kabinetten op zijn naam staan waarvan er slechts één de eindstreep haalde. Rutte I was het gedoogkabinet met de extreemrechtse PVV dat bij voorbaat gedoemd was te mislukken en dat kun je op z’n minst een inschattingsfout noemen. Rutte II haalde de eindstreep. Zijn laatste kabinet (Rutte III) stapte dit jaar op vanwege de toeslagenaffaire, alhoewel het soms lijkt alsof hij dat zelf alweer vergeten is.
Al die kabinetten werden geplaagd door affaires; niet alleen de toeslagenaffaire en de bonnetjesaffaire zullen de meeste kiezers zich herinneren, maar ook het dividenddebacle, de stikstof-crisis, de Moria-deal en de afhandeling van de aarbevingsschade in Groningen zullen de meeste Nederlanders nog vers in het geheugen liggen. De recente suggestie van Rutte om een kerncentrale te bouwen in aardbevingsgebied werd hem dan ook niet in dank afgenomen in het Noorden. Mede door deze affaires zijn er maar liefst twaalf bewindslieden afgetreden in de tien jaar dat Rutte op Personeelszaken zat.
Fun Fact: Slechts 26% van de kiezers zegt dat dat Mark Rutte te vertrouwen is (EenVandaag). Als al die mensen op de VVD stemmen is dat goed voor 39 zetels. Meer dan de VVD heeft in de laatste peilingen, maar in de huidige politieke verhoudingen wordt de VVD daarmee ruimschoots de grootste partij van Nederland.
Al die affaires verklaren ook waarom er zo weinig vertrouwen is in Rutte. Terwijl hij in al deze voorbeelden direct betrokken was nam hij nooit echt verantwoordelijkheid. Hij liet zijn collega’s opdraaien voor de consequenties en leed zelf steeds weer aan selectief geheugenverlies, of de eindbaas vond dat hij ‘niet direct verantwoordelijk’ was. Voor zijn achterban, die veelal niet direct last heeft van deze affaires, is dat kennelijk voldoende. Toch ging het (voor de rest van Nederland) om ernstige kwesties. De ondervragingscommisie Kinderopvangtoeslag constateerde in het eindverslag dat “de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden”. Het heeft iets absurds dat de eindverantwoordelijke straks ook weer (niet diréct natuurlijk) verantwoordelijk is voor de oplossing. Niets in zijn cv wijst erop dat hij daar de capaciteiten voor heeft.
En dan moeten we het toch nog even hebben over de nevenfunctie van Mark Rutte als politiek leider van de VVD. Is die eigenlijk wel te combineren met de functie van minister-president? Sinds de start van de Politieke Integriteitsindex in 2013 stond de VVD slechts éénmaal niet op nummer 1 in de hitlijsten van politieke affaires. Dat Rutte onderweg een aantal kroonprins(ess)en en partijgenoten heeft moeten slachtofferen zie ik voor het gemak maar als een intern probleem. Dat de VVD ons heeft opgezadeld met Wybren van Haga neem ik ze voorlopig nog wél even kwalijk, als je het niet erg vindt.
Je kunt er niet omheen dat een hoop zaken die nu tot politieke onvrede leiden in grote mate op het conto van de VVD van Mark Rutte te schrijven zijn. Immers, om in VVD-termen te blijven, de VVD was de grootste aandeelhouder van die kabinetten. De onzekere arbeidsmarkt, de mislukte woonmarkt, de halfslachtige aanpak van de stikstofcrisis en onze achterstand in de strijd tegen klimaatverandering zouden er zonder de VVD ongetwijfeld anders uitgezien hebben. Als CEO van een multinational als bijvoorbeeld Unilever (om maar een dwarsstraat te noemen) zou Rutte allang de laan uitgestuurd zijn na jaren van aaneengeregen affaires en mismanagement. Voor de BV Nederland ligt de lat kennelijk minder hoog. Voor de rest van Nederland ziet het er niet goed uit bij meer VVD: zo blijkt uit de doorberekeningen van het CPB dat de VVD de enige partij is die de staatsschuld structureel wil laten oplopen terwijl de inkomensongelijkheid groter wordt.
Misschien heeft Rutte het weinige vertrouwen dat hij nog heeft onder de bevolking te danken aan zijn aanpak van de coronacrisis, die rol als staatsman? Er zal na een jaar nog wel iets over zijn het van het ‘rally round the flag-effect’, maar of dat terecht is? Het is nog te vroeg om een definitief oordeel te vellen, maar met het aantal sterfgevallen per hoofd van de bevolking bevinden we ons in het welvarende Nederland met onze goede gezondheidszorg vooralsnog ruim boven het internationale gemiddelde. Daar komt bij dat de communicatie rond de crisis vaak ronduit onduidelijk is geweest. Daarbij kan Rutte zich misschien verschuilen achter stuurmannen Hugo de Jonge en Jaap van Dissel, maar er is geen enkele reden om te geloven dat Rutte de best mogelijke schipper tijdens deze crisis is geweest. Ondertussen gebruikt de VVD in de campagne wel een achtergrondje dat verdacht veel lijkt op dat van de veelbekeken persconferenties.
Samenvattend kun je niet met droge ogen beweren dat Mark Rutte de meest geschikte kandidaat is om de volgende premier van Nederland te worden. Het laatste argument van de De VVD-campagne “Wie moet het anders doen?” is een diskwalificatie van alle andere kandidaten én de kiezer. Ik benieuwd wat er straks overblijft van de VVD nadat Rutte IV gestruikeld is over het parlementaire onderzoek naar de toeslagenaffaire en er geen opvolger blijkt te zijn.
Mark Rutte heeft te veel gelogen en blijkt ook niet bijster capabel te zijn geweest. Het zal ongetwijfeld een aardige vent zijn, maar dat is niet goed genoeg. Laat je stem niet bepalen door het Stockholm-syndroom. Mark Rutte heeft tien jaar de tijd gehad om zich te bewijzen als premier. Hij is notoir onbetrouwbaar gebleken en te licht bevonden. Hoogste tijd om dit hoofdstuk af te sluiten.
