Angela Merkel (CDU), Duits bondskanselier en dus de machtigste vrouw op aarde, schonk de wereld deze week de term ‘Neuland’. Ze had het nog niet gezegd of de twitter-storm – een shitstorm zoals de Duitsers zeggen – brak los. Binnen de kortste keren loste op twitter de hashtag #Neuland die andere hashtag #obamainberlin af als trending topic.
Merkel lanceerde haar woord-van-het-jaar tijdens een gezamenlijke persconferentie met Barack Obama, de Amerikaanse president die een kort bezoek bracht aan Berlijn. In antwoord op een vraag over PRISM, het reusachtige spionage-programma van de National Security Agency (NSA) dat zoveel werelwijde onrust veroorzaakt, zei de kanselier: ‘Het internet is voor ons allemaal Neuland.’ ‘Neuland’ betekent in dit geval ‘onontgonnen terrein’.
Dat was voor iemand van 58, met de uitstraling van een goedmoedige ‘Mutti’, opgegroeid onder het achtergebleven communisme en leidster van een partij, de CDU/CSU, die sociaal-conservatief is (in de ogen van jonge, linkse grootstedelingen met een snelle internet-aansluiting is dit synoniem met ‘achterlijk’) een onhandige – want alle mogelijke vooroordelen bevestigende – uitspraak.
Ding dong
De reacties op twitter varieerden van hilarisch en gewoon geestig tot verbijsterd en kwaad. ‘Ding, dong, die kleine Angela möchte bitte aus dem #Neuland abgeholt werden’, ‘Wir sind #Neuland!’, ‘Was soll Obama jetzt von uns denken? #Neuland’ – en zo waren er nog vele duizenden tweets. Ook wordt veel doorgelinkt naar de ‘Sendung mit der Maus’, waar voor kinderen het internet wordt uitgelegd. Merkels politieke tegenstanders van de sociaal-democratische SPD konden het natuurlijk niet laten te reageren: ‘Also, ich fühle mich in diesem #Neuland eigentlich meistens ganz wohl’, twitterde partijchef Sigmar Gabriel.
Merkel, die gepromoveerd natuurkundige is – en in Duitsland daarom met 'Frau Doctor Merkel' wordt aangesproken – is een verwoed sms’er. Zij communiceert met haar naaste medewerkers veel per tekstbericht, dus valt moeilijk aan te nemen dat internet voor haar daadwerkelijk onontgonnnen terrein is. Dit maakte regeringswoordvoerder Steffen Seibert – een voormalig nieuwslezer van het ZDF – duidelijk: ‘Het gaat de kanselier erom dat het internet in juridisch-politieke zin Neuland is,‘ berichtte Seifert. ‘Dat merken we dagelijks in het politieke handelen.’
Merkel, die gepromoveerd natuurkundige is – en in Duitsland daarom met 'Frau Doctor Merkel' wordt aangesproken – is een verwoed sms’er. Zij communiceert met haar naaste medewerkers veel per tekstbericht, dus valt moeilijk aan te nemen dat internet voor haar daadwerkelijk onontgonnnen terrein is
Sjolochov
Merkel had andere termen kunnen gebruiken. Gewoon ‘relatief nieuw’, bijvoorbeeld, of: ‘een nieuw medium’. Dan was haar waarschijnlijk veel van de hoon bespaard gebleven. Met dat begrip ‘Neuland’ riep zij een hele wereld op, die weleens zijn wortels kan hebben in haar Oost-Duitse achtergrond.
‘Neuland’ werd in Merkels DDR geassocieerd met allerlei sociale kwesties. Bijvoorbeeld die van de ‘nieuwe boeren’, vluchtelingen die nieuw land toegewezen kregen. Maar bovenal met een van de romans van Sovjet-schrijver Michail Sjolochov (1905 – 1984), in Nederland vooral bekend van z'n kozakken-epos ‘De Stille Don’. In diens trilogie ‘Neuland unterm Pflug’ (‘Nieuw land onder de ploeg’) breken Sovjet-functionarissen zich het hoofd over de vraag of een Russisch boerendorp met geweld of met niet-gewelddadige middelen moet worden 'gecollectiviseerd'. Merkel is een erkend liefhebber van Russische literatuur en zij kent het werk van Sjolochov zeker. Duitse media speculeerden met plezier over de vraag of het duivelse dilemma van de Sovjet-functionarissen ergens in Merkels onderbewustzijn meespeelde toen zij en Obama werd gevraagd naar de beste omgang van de staat met privacy op het internet.
Nerds
Die Welt herkende in Merkels interessante, maar ook verwarrende woordkeuze een chronisch probleem. 'Waar Obama’s gebaren herkenbaar zijn voor de rest van de wereld, moet men Merkels woorden zelfs voor de meerderheid in eigen land decoderen,' schreef de krant. Een dag later, toen Obama en zijn gezin Berlijn allang weer hadden verlaten maar de twitter-storm niet ging liggen, nam de ergernis toe over al die betweterige nerds op twitter die Merkel overladen met spot en hoon. Juist in hun hoge toon, ontdekte de Süddeutsche Zeitung, zijn die ironische critici, de progressieve 'Digital Natives’, heel kleinburgerlijk: ‘spiessig’. Ze doen alsof ze zo cool zijn, in plaats van te erkennen dat Merkel ook een punt heeft: namelijk dat het vinden van een balans tussen de volledige vrijheid van internet-verkeer en de overheids-controle daarop, inderdaad nog een project-in-wording is – nog los van het feit dat in Duitsland een kwart van de mensen helemaal geen internet heeft: Neuland dus.
