Mijn Braziliaanse schoonmoeder Nadiège Nascimento (54) wenst Emile Roemer veel succes bij een volgende poging om minister-president van Nederland te worden. “Maar mocht u dat lukken, blijft u dan trouw aan uw eenvoudige afkomst en boven alles eerlijk,” voegt ze er onmiddellijk aan toe. Het is een moment dat ik niet snel zal vergeten en Emile Roemer, aan zijn gezicht te zien, ook niet. Mijn schoonmoeder is een vrouw naar wie je Luistert.
‘Gewone mensen ontmoeten’
We zitten in de huiskamer van mijn Braziliaanse familie, in de uitgestrekte steenwoestijn Tancredo Neves, in de periferie van Salvador. Emile Roemer is op studiereis in Brazilië en wilde naast São Paulo en Brasília ook een andere regio van het enorme land zien. Zijn keus viel op Salvador, de derde stad van Brazilië, maar ook een van de gewelddadigste en economisch gezien een achtergebleven gebied..
Hij benaderde mij om er een deel van zijn programma te verzorgen; na een bezoek aan een opvanghuis voor ontheemde ouderen en een Afro-Braziliaans cultureel centrum eet de SP-leider in de periferie van de stad voor het eerst van zijn leven caruru en vatapá, garnalengerechten uit de keuken van Bahia.
“Als ik met een georganiseerde trip voor Nederlandse politici meega ontmoet ik alleen maar mensen uit de hogere lagen van de samenleving. Mij gaat het er juist om mensen te ontmoeten die nog wél een steuntje in de rug kunnen gebruiken,” legt Emile Roemer mijn schoonfamilie uit.
Even schrikken
Tussen de happen door wordt er uitgebreid over politiek gediscussieerd, met name over de burgemeestersverkiezingen van vorig jaar. In Salvador behaalde de rechtse Antônio Carlos Magalhães Neto – achterneefje van wijlen Antônio Carlos Magalhães, die in Salvador en de deelstaat Bahia decennia lang aan alle touwtjes trok – een nipte zege over Nelson Pelegrino, de kandidaat van de Arbeiderspartij (PT), een partij die bij de SP zeer hoog in het vaandel staat.
Het is voor Roemer even schrikken als mijn schoonvader Manuelito (55) met een doodernstig gezicht verklaart dat hij op Antônio Carlos Magalhães Neto gestemd heeft in de hoop dat deze even hard tegen drugscriminelen zal optreden als zijn gelijknamige oudoom, over wie in Bahia nog altijd wordt gezegd: ‘mata mas faz’. Vrij vertaald: ‘de man was een moordenaar, maar zorgde er wel voor dat alles voor elkaar kwam.’
Ik roep mijn nichtje Tainara (19, moeder van een dochter van vijf maanden) erbij, omdat ik me een gesprek met haar, vlak voor de burgemeestersverkiezingen, herinner. Op mijn verzoek herhaalt ze voor Roemer wat ze toen zei: “Een zwarte die op Antônio Carlos Magalhães Neto stemt wil gewoon zelf dood. Die man doet alsof hij ons respecteert, maar dat is allemaal nep. Iedereen weet dat aan de handen van die familie bloed kleeft.”
Stemmen op een persoon, niet op een partij
Tainara stemde op PT-kandidaat Nelson Pelegrino, evenals mijn schoonmoeder Nadiège, wiens zus Nadjara (52) echter weer op rechtse rakker Antônio Carlos Magalhães Neto stemde.
Vlnr: buurjongen Reinaldo, Emile Roemer, tante Nadjara, schoonmoeder Nadiège, oma Inaldi, nichtje Tainara (met dochtertje Yasmim), SP-partijsecretaris Hans van Beijningen en hurkend zwager Tiago.
Zonder uitzondering bleek mijn Braziliaanse familie echter te vinden dat oud-president Luís Inácio da Silva – Lula – een van de beste leiders was die Brazilië ooit gehad heeft en dat zijn opvolgster Dilma Rousseff, net als Lula van de PT, het ook lang niet slecht doet.
Voor Emile Roemer was de ontmoeting met deze familie – die behoort tot de naar schatting veertig miljoen Brazilianen die in de twaalf jaar dat de PT aan de macht is uit de extreme armoede gehaald zijn – verrassend. “Het was heel duidelijk dat iedereen zijn eigen politieke voorkeur heeft en daar openhartig voor uitkomt, maar wat ik heel mooi vond is hoe goed ze hun keus beargumenteerden.”
Verder viel het de SP-leider op dat deze doorsneebrazilianen niet zozeer op een partij, als wel op een persoon stemmen en dat een kiezer die op landelijk niveau op een PT-kandidaat stemt op lokaal niveau soms juist het tegenovergestelde doet. “Maar toch weer alom lof voor acht jaar Lula en voor huidig president Dilma Rousseff,” sluit Roemer af.
Op bezoek bij Lula
Afgelopen vrijdag ontmoette Roemer in São Paulo de man die Brazilië van 2002 tot 2010 regeerde. Lula wachtte die dag op resultaten van een onderzoek dat moest uitwijzen of de strottenhoofdkanker waarvoor hij vorig jaar geopereerd werd was teruggekomen, maar maakte toch een gaatje in zijn agenda voor zijn politieke bloedverwant uit Nederland. “Heel inspirerend,” vertelt Roemer. “Met name zijn aandringen op veel meer samenwerking tussen de progressieve partijen in Europa onderling, om samen een vuist te maken en op te komen voor de rechten van de gewone man.”
De Braziliaanse oud-president ontving zaterdag overigens goed nieuws: zijn doktoren verklaarden hem volledig gezond.
Protesten ‘een broodnodige stap’
Met bijna elke Braziliaan die Emile Roemer tot dusver ontmoette sprak hij over de in juni begonnen protestgolf. “Wat heel erg duidelijk naar voren komt is dat vrijwel iedereen, ook de regering, deze protesten omarmt als een broodnodige stap in de verdere ontwikkeling van de democratie in Brazilië.”
De Braziliaanse PT mag dan een belangrijke bron van inspiratie zijn voor de Nederlandse SP, Roemer heeft ook kritiek op zijn Zuid-Amerikaanse collega’s. “Dat er in de twaalf jaar dat het land door de PT geleid wordt veertig miljoen mensen vanuit de armoede richting de lage middenklasse zijn getrokken is natuurlijk een enorme prestatie. Maar wat ik jammer vind – want ik ben natuurlijk een onderwijsman in hart en nieren – is dat een verbetering van het onderwijs in al die jaren niet echt in gang is gezet.”
Inspiratie voor solidariteit
Niet alleen links icoon Lula, maar ook een ander fenomeen dat Roemer in Brazilië zag inspireerde hem. “We zijn in São Paulo en Salvador bij een stuk of drie sociale projecten geweest die heel erg goed op wijk- of buurtniveau functioneren en op die manier de onderlinge solidariteit op die plek bevorderen. Niet zomaar ergens een gebouw neerzetten en zeggen, kijk, hier is een kunstcentrum, maar de hele buurt erbij betrekken, waardoor het zelfvertrouwen van de bewoners groeit en de criminaliteit daalt.”
Vandaag is de SP-leider in Brasília, waarvandaan hij doorvliegt naar dat andere Zuid-Amerikaanse schoolvoorbeeld van socialisme, Venezuela.
