‘Het moet net zoiets worden als het Drielandenpunt bij Vaals’, zegt Evert-Jan Moraal. ‘Daar moet je een keer geweest zijn en als bewijs maak je er een foto. Wij zouden graag zien dat de mensen dat ook gaan doen hier bij Lunteren, bij het middelpunt van Nederland.’ Moraal is lid van een regionale stuurgroep die Lunteren en omgeving voor dagtoeristen nadrukkelijker op de kaart wil zetten als een gebied met veel archeologische, cultuurhistorische en recreatieve bijzonderheden.
Sinds een halve eeuw markeert een forse zwerfkei de plek die voor inwoners van Lunteren het middelpunt van Nederland is. Het ‘geografisch centrum’ is de afgelopen weken heringericht om het meer accent te geven. Deze maand is de officiële en feestelijke oplevering.
VVV-directeur
Vroeger klopte het ook wel zo ongeveer volgens Ab Welgraven, voorzitter van de stichting (Het Luntersche Buurtbosch) die het gebied rondom de kei beheert. ‘Voordat de Zuiderzee werd drooggelegd en Flevoland ontstond, lag er net zoveel Nederland ten noorden van Lunteren als ten zuiden, ten oosten en ten westen van het dorp.’ Goed voor de promotie van Lunteren, dacht VVV-directeur ir. B. Wigman een halve eeuw geleden toen een oude boer hem daar op attendeerde. Hij plaatste de zwerfkei voorzien van de inscriptie ‘Middelpunt van Nederland’ in 1965 in het Buurtbosch.
Het klopt nog steeds zo ongeveer, meent Welgraven. Een ontmoeting met een hardloper in de buurt van de steen bracht Welgraven nieuw bewijs voor de stelling dat Lunteren exact in het midden van het land gelegen is. De hardloper, Wim Bruijnes uit Ede, herinnerde zich hoe een klasgenoot uit Lunteren een hoog cijfer voor zijn mulo-examen kreeg voor een berekening van zijn dorp als geografisch centrum. Bruijnes liep het nog eens na voor Welgraven. Uitgaande van ’s lands vier uiteinden – in dit geval Rottumeroog, Sint Anna ter Muiden (Zeeuws Vlaanderen), de Vaalserberg (Limburg) en Terschelling – kwam hij inderdaad in de buurt van Lunteren uit.
Bruijnes: ‘Het geografisch middelpunt ligt daar waar de afstand naar Rottumeroog en Sint Anna ter Muiden hetzelfde is en tevens de afstand naar Terschelling en het drielandenpunt gelijk is.’ Terschelling en het drielandenpunt bij Vaals liggen er hemelsbreed 149,5 kilometer vandaan, Rottumeroog en Sint Anna ter Muiden zijn 176,8 kilometer verwijderd. Precies daar ligt de zwerfkei met het opschrift ‘Middelpunt van Lunteren’ niet. Bruijnes belandde wel op Lunters grondgebied, 4,2 kilometer zuidwestelijker, nabij rijksweg A30 (Barneveld-Ede).
Amersfoort
Er zijn meer middelpunten van het land. ‘Het is ook maar net welke uitgangspunten je neemt en hoe je het berekent’, relativeert Welgraven. ‘Ik vind wel dat we sterkere papieren hebben dan Amersfoort, dat vaak het geografisch middelpunt van Nederland wordt genoemd. Dat is alleen maar omdat de Onze Lieve Vrouwetoren daar zo goed zichtbaar is in de omgeving.’
In tijden waarin van satellieten en een global positioning system (GPS) nog geen sprake was, gebruikten landmeters driehoeksmetingen voor hun plaatsbepaling. Hoge en markante gebouwen waren daarbij belangrijke oriëntatiepunten. De ruim 98 meter hoge toren in hartje Amersfoort, ‘de Lange Jan’, gold als het nulpunt, het kadastraal centrum van Nederland.
Soest
Volgens een medewerker van de voormalige Topografische Dienst van het ministerie van defensie ligt het echte middelpunt van Nederland in de gemeente Soest, nabij de grens met de gemeente Zeist. ‘Een keiharde vaste plek is het niet. Het middelpunt verschuift, omdat de noordelijkste punt van Nederland, het strand van Rottumeroog, zich steeds verplaatst. De noordkant is wat flexibel, er zit dus iets speling in.’
Volgens de laatste gegevens bevindt het middelpunt zich in bebost terrein, een halve kilometer van de Willem Arntzhoeve bij Den Dolder. De andere uiterste punten van Nederland zijn grenspalen bij Sint Anna ter Muiden, Nieuweschans (Groningen) en Epen (Limburg). ‘Om Nederland kun je een denkbeeldige rechthoek tekenen. Als je dan vanuit die vier uiterste punten diagonalen trekt, is hun snijpunt het middelpunt van Nederland’, aldus de medewerker.
Een soortgelijke berekening heeft een verrassende noordelijke uitkomst: Oosteinde in de gemeente De Wolden in de provincie Drenthe, tussen Ruinerwold en Ruinen. Daar snijden de lijnen tussen de uiterste punten in de vier windstreken elkaar als ze kruiselings worden getrokken. Wie langs de uiterste punten een cirkel om Nederland tekent krijgt een weiland bij Eembrugge, nabij Baarn, als middelpunt.
Balans
De Topografische Dienst is tegenwoordig organisatorisch onderdeel van het Kadaster, dat wettelijk voor Nederland vastgoed- en geografische informatie registreert. Deze instantie houdt voor de eenduidigheid liever een andere plaatsbepaling aan. Lennard Huisman, geodetisch (landmeetkundig) ingenieur bij het Kadaster, definieert als middelpunt ‘het punt waarop Nederland zal balanceren als het erop leunt’, ook wel het zwaartepunt genoemd. ‘Die keuze ligt vanuit de landmeetkunde en het coördinatenstelsel dat wordt gehanteerd het meest voor de hand.’
Voor het vaststellen van het zwaartepunt was Nederland zonder water uitgangspunt. Bevaarbare waterwegen telden dus niet mee voor de berekening. Huisman stelde het bewuste punt vast met en zonder de droogvallende landsdelen (vooral de Wadden), dus bij hoog- en laagwater.
Bij hoogwater ligt het zwaartepunt van Nederland in Putten. Voor de privacy van de bewoners/eigenaren wil Huisman niet zeggen waar precies. ‘Het is in elk geval aan de Voorthuizerstraat. Het verschuift circa vier kilometer naar het noorden tot net over de grens met Ermelo wanneer de droogvallende landsdelen worden meegenomen. Daar is dus het zwaartepunt bij eb.’
‘Til Nederland op’
Het punt bij hoogwater in Putten ligt twee á drie kilometer van de zwerfkei met ijzeren ring die sinds 1984 Nederlands zwaartepunt zou markeren, in het Sprielderbos bij de buurtschap Krachtighuizen. De destijds op de steen aangebrachte tekst is inmiddels onleesbaar. ‘Til Nederland op aan deze ring en niemand zal het merken’, heeft er ooit gestaan. Geograaf Frank Storbeck bepaalde die locatie op verzoek van theatermaker Harrie Hageman. Ook voor hem telde alleen het droge land; zee en binnenwateren liet hij eveneens buiten beschouwing.
Huisman: ‘Volgens zijn eigen definitie zou Storbeck nu dus randje Ermelo uitkomen. Het is echter maar net welke kaartinformatie je gebruikt, wat je als bevaarbaar water beschouwt et cetera. Het is daarom beter niet te spreken van hét zwaartepunt, maar van een zwaartepunt. Ik had digitale informatie tot mijn beschikking, Storbeck heeft het deels handmatig uitgerekend. En één centimeter verschil op de kaart bij de kust scheelt in werkelijkheid al gauw kilometers.’
De Kadaster-medewerker plaatst nog een kanttekening: ‘Het zwaartepunt is nooit een constante plek. Het droogvallende gebied ligt niet vast, zandbanken schuiven op. Deze zomer werd bekend dat Nederland en België in de Maas tussen Maastricht en het Waalse grensdorpje Visé een nieuwe grens gaan trekken tussen beide landen. Ook dat is van invloed. Ik heb het nog niet nagekeken, maar door die extra vierkante meters land in het zuiden zou ook het zwaartepunt bij eb nu toch in de gemeente Putten kunnen liggen.’
De VVV in Putten verwijst graag naar de kei in het Sprielderbos. Teamleider Suzanne van den Bor: ‘Het zwaartepunt noemen we altijd als we mensen vertellen welke bezienswaardigheden er in Putten zijn. Veel bezoekers vinden dat wel verrassend. Vaak zeggen ze dan dat ze in Lunteren ook al een middelpunt hebben gezien. Dan moet je even uitleggen wat het zwaartepunt precies is en hoe dat berekend is. Menigeen vindt het vervolgens leuk om bij de steen en de ring op de foto te gaan.’
