Hoogleraar Algemeen Interne Geneeskunde en RIVM-toezichthouder Jos van der Meer (Radboud UMC) vertelde mij een paar jaar geleden voor een Skipr-profiel onomwonden dat hij niet had verwacht dat Van Dissel het ‘goed zou doen in de media’. “Jaap kan soms wat schamper uit de hoek komen. Sceptisch. Zelfs wat sarcastisch. Maar hij doet het eigenlijk heel goed. Heel anders dan Coutinho; maar Jaap heeft een duidelijke eigen stijl. Heel direct en heel helder.”
Van Der Meer zei dat er maar een paar mensen waren die Coutinho konden opvolgen, en dat Van Dissel er daar een van was. “De vraag is of je voor zo’n baan na 25 jaar je afdeling in de steek wilt laten. Je zit bij het RIVM permanent in de crisis en de ellende. En je doet het nooit goed, want je bent een verlengstuk van de overheid. Dit is een stuk minder comfortabel dan een afdeling Infectieziekten leiden. Maar Jaap ging ervoor.”
Van Dissel was na een kwart eeuw Leids Universitair Medisch Centrum weleens toe aan iets anders, vertelde hij zelf in een interview vlak na zijn aantreden bij het RIVM. ‘Ik wilde voorkomen dat ze zouden zeggen: Van Dissel, zit ie nou nóg bij het LUMC?’. Toch heeft hij de banden met het academische ziekenhuis niet helemaal verbroken. Hij werkt iedere woensdag op de polikliniek afweerstoffen. “En hij begeleidt nog een paar promovendi en we proberen misbruik van zijn kennis te maken door hem regelmatig op woensdagmiddag in te roosteren voor colleges”, vertelde waarnemend afdelingshoofd Infectieziekten, Frank Kroon.
Gigantische harde schijf
In Leiden duurde het lang voor er een opvolger voor Van Dissel was gevonden. “Dat geeft wel aan hoe moeilijk het is om iemand te vinden die Jaap kan evenaren”, reageert Kroon nuchter. Hij roemt Van Dissel om zijn brede belangstelling, doorzettingsvermogen, nuchterheid en intellect. “Jaap kan hele afleveringen van Amerikaanse televisieseries als bijvoorbeeld die van Fargo citeren. Trivia die bij een normaal mens allang uit het geheugen zijn verdwenen. Maar niet bij Jaap. Hij heeft een gigantische harde schijf.”
Van Dissel beschikt ook over een enorme nieuwsgierigheid. En is niet vies van vuile handen. Zo deed hij veldonderzoek in Jakarta en liet hij kolonisten in Suriname opgraven om te onderzoeken waar zij in 1845 in plots aan waren overleden. Dat had hij allemaal in zijn eentje geregeld. “Jaap kan heel goed functioneren in een team, maar hij is behoorlijk individualistisch. Delegeren is niet zijn sterkste eigenschap”, wist collega internist en vriend Jan van ’t Wout. “Jaap doet veel dingen liever zelf: dan gaat het sneller en weet hij dat het goed komt.”
Emeritus-hoogleraar en oud-collega René de Vries vertelde dat hij samen met Van Dissel in Suriname aan de slag ging. “Jaap geloofde de diagnose niet die ik op die epidemie had geplakt”, zei De Vries. “Daarom wilde hij DNA-onderzoek doen. Want als uit DNA-onderzoek van een 3300 jaar oude mummie vastgesteld kon worden dat Toetanchamon aan hersenmalaria is overleden, dan moesten wij door DNA- onderzoek van de ‘slechts’ anderhalve eeuw geleden begraven kolonisten toch de verwekker van die epidemie kunnen vaststellen?”
Nieuwsgierigheid
En dus werden de overblijfselen van die kolonisten opgegraven. De Vries: “Jaap twijfelde niet alleen aan mijn diagnose, maar ook aan de plek waar die kolonisten waren begraven. In zijn vrije tijd, heeft hij archiefonderzoek gedaan om precies uit te vogelen waar die begraafplaats was. En met behulp van een speciaal gps-systeem -‘Jaap is nogal van de ICT en nieuwste technische foefjes’- gingen we op pad.” Niet omdat Van Dissel het beter wist, maar puur uit nieuwsgierigheid. “En omdat hij het leuk vindt om zelf onderzoek te doen”, vertelde De Vries.
Van Dissel geniet er enorm van om zelf met zijn ‘poten in de modder te staan’, zeiden ook anderen. “Zelf onderzoek doen, is ook het leukste dat er is”, stelde viroloog Ab Osterhaus. “En daar heeft hij nu geen tijd meer voor. Dat is de prijs die Jaap moet betalen voor de functie die hij nu heeft.” Osterhaus deed samen met Van Dissel onderzoek naar de voorloper van Ebola; het Marburg virus. En hij kent hem ook vanuit de Gezondheidsraad. Hij schetste Van Dissel als een man die heel betrokken is bij zijn patiënten. “Intelligent, dedicated en een harde werker. Een man die er staat als hij nodig is.”
Dat verantwoordelijkheidsgevoel zat er al vroeg in, vertelde zijn jongste zus Anita. Ze noemde zijn verantwoordelijkheidsgevoel als een van zijn sterkste eigenschappen. “Net zoals zijn evenwichtigheid en de manier waarop hij met mensen omgaat.” De twee worden geboren in een gezin waar al twee jongens zijn. Vader is econoom en werkt eerst bij de beurs en later bij ABN. Moeder is bioloog en geeft les op het gymnasium; de middelbare school waar alle vier de kinderen ook naar toe gaan. “Wij groeiden op in een heel vrijdenkend gezin, met lieve, wijze en verstandige ouders. En waar niemand ook maar in enige richting werd gedwongen.”
Bonen met ketchup
De familie woont in het Noord-Hollandse Bakkum. “De duinen waren onze achtertuin”, vertelde ze. Jaap is een ondernemend en onderzoekend jongetje. “Toen hij een jaar of 13 was, kreeg hij voor het eerst scheikunde en ging onmiddellijk allerlei proefjes doen. Hij liet bonen groeien in de kelder en op zijn slaapkamer”, vertelde Van Dissel. “Sommige bonen kregen water en andere ketchup of koffie. Puur om te kijken wat er gebeurde.” Ook heeft de jonge Jaap -net zoals de oudere Jaap- een telescoop en verdiept hij zich in het sterrenstelsel. En hij speelt een tijdje klarinet. “Jaap heeft altijd een brede belangstelling gehad.”
Zo in de vierde klas van het gymnasium in Alkmaar begint het idee te borrelen dat Jaap geneeskunde wil gaan studeren. Dankzij een briljante cijferlijst -Jaap is extreem slim- wordt hij onmiddellijk ingeloot in Leiden. In de eerste jaren assisteert hij op de afdeling Fysiologie. En bij toeval verzeilt hij op de afdeling Infectieziekten. ‘Ik versliep me waardoor ik een telefoontje opnam van een opleider uit Leiden die een vakantie-assistent zocht voor de afdeling Infectieziekten’, vertelde Van Dissel in Intermediair. ‘Als er iets was waar ik mij niet mee bezig hield, waren het infectieziekten. Maar op het moment dat ik ermee bezig ging, fascineerde het.”
Degene die Van Dissel belde voor dat vakantiebaantje, was Ralph van Furth. De toenmalige hoogleraar interne geneeskunde; de man die Van Dissel later ook zou opvolgen in Leiden. Hij vertelde dat Van Dissel ‘uitstekend werk leverde’. “Maar het was niet zo’n hyperactieve man die zich daarmee op de voorgrond drong. Jaap was bedeesd. Bescheiden ook.” Van Furth stimuleerde hem zich te specialiseren in de interne geneeskunde. “Jaap was zeer origineel in zijn oplossingen. Heel creatief ook.”
Die laatste kwalificatie noemen meer mensen. De licht ongeduldige en niet altijd even diplomatieke Van Dissel heeft een onconventionele geest en komt vaak met verrassende oplossingen. “Jaap benadert problemen vaak vanuit een heel andere hoek en komt zo tot bijzondere inzichten”, vulde Jos van der Meer aan. Volgens de Nijmeegse hoogleraar komt dat omdat Van Dissel wil excelleren. “Hij is het knapste jongetje van de klas. En dat wil hij laten zien. Niet voor zichzelf, maar om de wetenschap verder te helpen en oplossingen te verzinnen voor zijn patiënten.”
Voor dit profiel is ook nog gesproken met Jannes van Everdingen.
Biografie:
29 april 1957, Amsterdam
1969 – 1975: Murmellius Gymnasium in Alkmaar
1975 – 1982: Geneeskunde universiteit Leiden
1983 – 1986: promotieonderzoek op de afdeling Infectieziekten LUMC
1986 – 1988: St. Elisabeth ziekenhuis, Leiderdorp
1987: cum laude gepromoveerd op een onderzoek naar afweermechanismen tegen intracellulair groeiende bacteriën als Salmonella
1988 – 1992: LUMC
1993 – 1994: onderzoeker bij Duke University Medical Center en Cold Spring Harbour Laboraty in de Verenigde Staten
1994 – 1999: LUMC, afdeling Infectieziekten
1999 – heden: hoogleraar interne geneeskunde
2001 – 2013: lid en later plaatsvervangend voorzitter College ter beoordeling van Geneesmiddelen
2006 – 2013: lid Medisch Tuchtcollege Den Haag
2006 – 2013: lid Gezondheidsraad
2013 – heden: adviserend lid Gezondheidsraad
2008 – 2013: voorzitter Centrum voor Infectieziekten van het LUMC
2010 – heden: bestuurslid Stichting Biowetenschappen en Maatschappij
2011 – heden: lid van de SPIN-commissie van de KNAW
2012 – 2013: hoofdopleider interne geneeskunde LUMC
2013 – heden: hoofd Centrum Infectiebestrijding bij het RIVM
Jaap van Dissel is getrouwd met een oncologe en vader van twee kinderen.
