"Ik ben hoog opgeleid”, is een van de eerste dingen die Anatoli Solovej zegt, iets wat hij later in het gesprek uitvoerig zal etaleren. Maar de gepensioneerde vluchtdynamicus luistert op het bankje onder het gouden Leninbeeld eerst braaf naar de vragen. "We hebben in Oekraïne nooit begrepen dat we een vrije markt nodig hebben om vooruit te komen”, zegt Solovej. "Janoekovitsj was een groepsverkrachter en een rover, een misdaadkoning. Zat een jaar of zes, zeven in de bak. De huidige machthebbers in Kiev begrepen dat we datgene wat er was niet nodig hadden. Maar wat we nodig hebben, weten ze niet.” Touché. Solovej (‘nachtegaal’ in het Russisch) weet het mooi te zeggen.
Solovej , een man die met guitige, slimme ogen door zijn bril de wereld inkijkt, woont in Snizjne (‘sneeuwstadje’). Het ligt in de Donbass, de zuidoostelijke mijnstreek van Oekraïne, op zo’n vijftien kilometer van de Russische grens. Mocht het Kremlin beslissen Oost-Oekraïne binnen te vallen, dan zullen ze het hier als eerste gaan merken. "Het is onafwendbaar, dit land komt onder Russische vlag”, stelt Solovej slechts vast en hij wijdt uit over Volodymyr de Heilige die Kiev-Roes, de voorloper van het Russische rijk, in de tiende eeuw tot de orthodoxie liet bekeren. "We zijn broeders, als mensen van één gezin.”
Het is onvermijdelijk, dit land komt onder Russische vlag
Het is het aanknopingspunt voor Solovej zijn genie tentoon te spreiden. Hij pakt een net gekocht ruitjesschrift en begint eindeloze getallenreeksen op te schrijven om te beredeneren hoe mensen op alle continenten zich tot elkaar verhouden. "Dit zijn de wetten van het leven. Dit wil ik verder uitwerken en ik zoek vrijwilligers die samen met mij nog meer berekeningen kunnen maken”, mijmert de 72-jarige. Het begint de buitenlandse verslaggever inmiddels te duizelen en Solovej begrijpt al snel dat hij aan hem niets heeft. Hij knikt goedmoedig.
Politiek
Dan haalt Solovej een grote plastic fles bier tevoorschijn, nipt ervan, biedt hem gastvrij ook zijn gesprekspartner aan en steekt een peuk op. "Ok, je wilt weer over politiek praten. Welnu, ik voel me geen Oekraïner en geen Rus, ik ben een kosmopoliet. En nee, ik maak me geen zorgen over de komst van de Russen. Niet voor mezelf, wel voor mijn kinderen. Maar ze komen toch wel…”
In zijn werkzame bestaan hield Solovej zich onledig in de militaire industrie van Dnjepropetrovsk. Die produceert voor een belangrijk deel nog altijd voor de Russische markt, zelfs in deze weerbarstige tijden.
"Veel kennis en materieel hebben de Russen nog altijd van Oekraïne nodig”, zegt Solovej.
"Het zou voor Moskou reden temeer zijn Oost-Oekraïne in te lijven”, houd ik hem voor.
"O zeker. En daarna gaan ze verder. Nog één generatie en dan rukken de Russen op tot aan Spanje. Samen met China zullen ze de wereld overheersen.”
Solovej schrijft nog wat meer getallen op, maar de tijd dringt en er staat nog een andere afspraak in de agenda.
Samen met China zal Rusland de wereld overheersen
In het vervallen stadhuis van Snizjne heeft plaatsvervangend burgemeester Natalja Ostrovskaja weinig trek om te praten. "Spanningen hier? Nee hoor. Ja, er zijn demonstraties geweest, maar ik zou niet eens weten of ze pro-Russisch of pro-Oekraïens waren. Iedereen heeft zo zijn mening. Maar ik heb niemand horen roepen dat ze naar Rusland willen”, zegt Ostrovskaja. "Er wonen hier zo’n 70.000 mensen en velen hebben familie aan de andere kant van de grens. Er is niets aan de hand, we leven hier zoals we altijd leefden.”
In een lokaal café heeft Ivan Seleznjov (34) een ander verhaal. Sinds de mijnen dicht gingen, is er in Snizjne veel werkloosheid ontstaan. Daarom wil Seleznjov maar wat graag dat de Russen komen en heeft hij zich aangesloten bij het Oekraïense Oostfront. Dat moet de grote oosterbuur een handje helpen zijn land te overrompelen. Seleznjov is als de dood voor de ‘fascisten’ uit West-Oekraïne. "Het was een vergissing om onze regio bij Oekraïne te voegen, we horen bij Rusland”, zegt hij. "Ik ben niet tegen Oekraïne, maar ze geven ons niet de mogelijikheden die we nodig hebben. We willen gewoon een positieve verandering in ons leven."
Enorm verschil
"De verschillen tussen de Krim en Oost-Oekraïne zijn enorm”, zegt politicoloog Volodymyr Kipen, directeur van het Instituut voor sociaal onderzoek in Donetsk, de hoofdstad van de Donbass. "Uit onderzoek blijkt dat mensen hier – ondanks dat ze Russischtalig zijn – zich meer Oekraïner voelen dan op de Krim, waar veel meer etnische Russen wonen.” Hun voorvaderen zijn relatief kort geleden naar het schiereiland in de Zwarte Zee getogen en daarom hebben zij de Russische cultuur veel beter bewaard. Kipen beaamt dat beide regio’s vooral zijn gericht op de Russische televisie, die overal in Zuidoost-Oekraïne dezelfde propaganda uitzendt. "Maar in het oosten heeft die toch minder gewerkt dan Poetin had gehoopt”, zegt de wetenschapper.
Uit onderzoek blijkt dat mensen hier zich meer Oekraïner voelen dan op de Krim
Een snelle Russische blitzkrieg ziet hij zich niet snel voltrekken. Ja, er is stevig geknokt in Donetsk, er zijn doden en gewonden gevallen. Volgens Kipen door toedoen van professionele stokebranden die met bussen vanuit Rusland worden aangevoerd om onrust te zaaien in Oost-Oekraïne. Die zou, aldus Kipen, ertoe moeten leiden dat Rusland op enig moment zegt: en nu is het klaar, wij moeten onze minderheden beschermen tegen dit geweld. "Maar Moskou is te laat, de pro-Russische demonstraties nemen af, de situatie stabiliseert zich in Oost-Oekraïne.”
Daar komt bij dat de oligarchen van Oost-Oekraïne, de schatrijke steenkolen- en metaaltycoons die in de regio ook politiek de dienst uitmaken, voorzichtig toenadering zoeken tot de nieuwe machthebbers in Kiev. Kipen: "De oligarchen zitten in een moeilijk parket. Enerzijds is hun handel gericht op Rusland en hebben ze weinig trek in een toekomstig Oekraïens lidmaatschap bij de Europese Unie. Want dan moeten ze ook volgens Brusselse regels gaan leven en dat willen ze niet. Anderzijds voelen ze ook niets voor aansluiting bij Rusland, ze weten immers hoe Vladimir Poetin zijn eigen oligarchen behandelt”, refereert Kipen aan Russische zakenlui die ofwel werden gevangen gezet (Michaïl Chodorkovski) ofwel verdreven (de vorig jaar overleden Boris Berezovski).
Koolmijnen
Snizjne kende vroeger ongeveer twaalf koolmijnen, maar sinds de Sovjet-Unie uiteenviel, heeft de regering in Kiev er geen hrivna meer in geïnvesteerd. Er zijn nog maar twee schachten open, waar gezamenlijk nog zo’n vijfduizend mensen werken. Ooit was dat de helft van het stadje. Maar omdat er nog genoeg kolen in de grond zitten, zijn de mijnwerkers hun eigen, illegale schachten gaan graven, kopanki genaamd. Anton (23) werkt in één ervan, hij vormt met tien man een collectiefje. Het werk is niet ongevaarlijk, want de mijnen kunnen vollopen met water en de mijnwerkers verdrinken, vertelt Anton. Hij geeft daarmee meteen de lugubere verklaring voor het Oekraïense woord kopanka: waterreservoir. "Maar we moeten wat, ander werk is hier eenvoudigweg niet”, zegt Anton.
Hij heeft ook gehoord dat de nieuwe gouverneur Serhi Taroeta, een van Oekraïnes rijkste zakenlui, de kopanki wil sluiten. Ze zouden de legale industriële ontwikkeling van de Donbass in de weg staan. Maar Anton is sceptisch: "Wat voor ontwikkeling? Die is hier helemaal niet. Als de kopanki sluiten, explodeert de criminaliteit hier. Want er is dan geen enkele manier meer om aan geld te komen.”
