Een stel jongens bekogelt elkaar met sneeuwballen. Wat heet, een complete veldslag wordt uitgevochten waarbij een klein groepje zich verschuilt achter de muren van een sneeuwkasteel. De snode belegeraars voeren aanval na aanval uit, maar één koene knaap verzint een list om de omsingeling te doorbreken. Natuurlijk blijkt dit de latere Napoleon te zijn, die als Corsicaanse scholier op een militaire academie al van uitzonderlijk strategisch inzicht getuigt.
Marseillaise
Deze openingsscène van Abel Gances magistrale meesterwerk Napoleon overtuigt direct. Ja, het is een zwartwit film uit 1927, inderdaad, we krijgen geen dialogen te horen, klopt, hij duurt maar liefst 5,5 uur. En toch verveel je je geen seconde. Want een compleet symfonie orkest zorgt voor een fenomenale soundtrack met brokken Beethoven (bewonder van Napoleon, die in 1803 zijn Eroica aan hem opdroeg), Mozart, de Marseillaise en zelfs een fragment Bach. Ook soldatenmuziek als de Chant du départ is toegevoegd. De oorspronkelijke filmmuziek is verloren gegaan, dus componeerde de Amerikaan Carl Davis een score met bestaande muziek uit Napoleons tijd, waar hij eigen thema’s aan toevoegde. Carl Davis zal zelf de soundtrack dirigeren op het Holland Festival. Het Gelders Orkest speelt onder zijn leiding op zondagmiddag 15 juni in het Ziggo Dome.
Hobbit
Davis heeft er geen enkel probleem mee dat hij zich als componist dienstbaar moest opstellen ten opzichte van de film, vertelt hij in Londen na een uitvoering van Napoleon in de Royal Festival Hall (met zijn eigen London Philharmonic). De hobbit-achtige dirigent geniet nog steeds van dit project, waar hij al dertig jaar aan werkt. ‘Ik ben geen slaaf van de film, maar het gaat nu eenmaal om een afgerond kunstwerk uit 1927. Ik kan de regisseur niet meer vragen om beelden toe te voegen of verwijderen. Mijn muziek moet de emotie ondersteunen van de film. Als toeschouwers lachen om iets komisch, ben ik tevreden. Vergeet niet dat het een stille film is, met oorlogsmuziek of een pastorale voeg je zoveel lading toe. Als ik dirigeer, voel ik of de zaal meeleeft met de lotgevallen van Napoleon. Dan zijn de twee uur van de eerste acte pijlsnel voorbij. Tijdens de Corsica-scènes wil ik zelfmoord plegen, totdat de achtervolgingsfragmenten komen, dan jakker ik door naar de pauze.’
Italiaanse veldtocht
Eigenlijk had de film over Napoleons leven nog veel langer moeten zijn. Fransman Gance had zes delen in gedachten, maar doordat hij zo lang ploeterde aan deel I jaagde hij zijn complete budget erdoorheen en strandde hij bij Bonapartes Italiaanse veldtocht van 1796. Bovendien kwamen daarna de sprekende films op de markt, waardoor Napoleon al snel in de vergetelheid raakte.
3D cinemascope
Onterecht, want Gance was zijn tijd filmtechnisch decennia vooruit. Hij was de eerste die de camera op een wagen zette en zo achter galopperende paarden aan kon rijden. De eerste die een finale met drie filmdoeken tegelijk introduceerde (3D cinemascope avant la lettre!). De eerste die het lot van gesneuvelde soldaten in al zijn gruwelijkheden in beeld bracht. Maar ook hoofdrolspeler Albert Dieudonné imponeert als Napoleon, die zijn vaderland redt tegen de Britten, en die tegelijkertijd ook als Corsicaanse boerenpummel schuttert als hij zijn Joséphine ontmoet. Onvergetelijk is de tweede acte over de Franse Revolutie. Robespierre met zwarte bril is een heerlijke schurk à la Laurence Fishburne. De massale scènes in het Franse parlement brengen de opwinding en de angst uit de tijd van de Terreur over op de hedendaagse kijker.
Sterfbed
Regisseur Abel Gance heeft de reconstructie van zijn meesterwerk nog net meegemaakt, maar was te zwak om de eerste live uitvoering door Carl Davis bij te wonen. ‘Hij luisterde mee via de telefoon,’ vertelt Davis nog steeds ontroerd, ‘hij heeft me bedankt dat ik zijn droom heb laten herleven. Een maand later is hij gestorven.’
Abel Gance: Napoleon, Gelders Orkest, 1400 uur, zondag 15 juni, Ziggo Dome, www.hollandfestival.nl
